حوادثی مثل سیل و زلزله كه در سطح كشور از احتمال وقوع بالاتر برخوردارند از طریق ساخت سدها، سیل‌بندها و بندهای انحرافی و آبخیزداری مناطق كوهستانی و شیبدار و نیز با ساخت منازل مسكونی مقاوم در سطح قابل ملاحظه‌ای كاهش می‌یابند.
هر یك از عناصر جوی به تنهایی می‌تواند بلایای مهمی مانند افزایش دما و گرمازدگی، سرعت‌های زیاد باد و وقوع توفان، بارش‌های تندری و وقوع تگرگ، یخبندان و سرمازدگی و ... را ایجاد كند. اما بیشترین خسارات جانی و مالی بر اثر پدیده‌های جوی تركیبی و خطرات ثانویه ناشی از آنها می‌باشد؛ مانند توفان، رعد و برق، خشكسالی‌ها، سیل، آتش‌سوزی و ... .
تأثیرگذاری بلایای جوی بر جوامع با توجه به وضعیت توسعه اقتصادی و آسیب‌پذیری آنها متفاوت است. به طوری كه رویدادهای جوی بیشترین خسارات جانی را در كشورهای كمتر توسعه‌یافته و بیشترین خسارات مالی را در كشورهای بیشتر توسعه یافته ایجاد می‌كنند.
بررسی اطلاعات و آمار طی سال‌های ۹۲-۱۹۶۳ نشان می‌دهد كه مرگ و میر ناشی از سیل به علت مشكلات غیرقابل پیش‌بینی روبه افزایش بوده، در حالی كه مرگ و میر ناشی از توفان‌های حاره‌ای به دلیل موفقیت نسبی در پیش‌بینی و هشدار طرح‌های تخلیه مناطقِ در خطر كاهش یافته است.
در سال‌های مذكور وقوع خشكسالی‌ها نیز افزایش قابل ملاحظه‌ای را نشان داده‌اند. كاهش اثرات سیلاب با روش‌هایی مانند مقاومت در مقابل خطر توسط طراحی و ساخت دیواره‌های مناسب یا ساخت‌های دفاعی در مقابل سیل قابل حصول است.
كاهش خسارات ناشی از رویدادهای جوی اقلیمی با اجرای برنامه‌های بلندمدت و كوتاه‌مدت مانند اعلام خطر بهنگام و استفاده مناسب از زمین ممكن می‌باشد.
در سال‌های اخیر نگرانی دانشمندان در مورد تغییرات اقلیمی ناشی از دخالت‌های بی‌رویه بشر در طبیعت و افزایش آلودگی‌های جوی بیشتر شده است. افزایش دمای سطح زمین كه از نیمه دوم قرن اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است، معلول عواملی چون افزایش فعالیت‌های صنعتی و تولید روزافزون گازهای گلخانه‌ای است.
یكی از نتایج افزایش دما كه تغییراتی را در روابط متقابل بین اقیانوس‌ها و سیستم گردش عمومی به وجود می‌آورد بروز خشكسالی در برخی از نقاط جهان و رخداد توفان و سیلاب در نقاط دیگری از زمین می‌باشد.
خشكسالی با كاهش آب قابل دسترسی می‌تواند به شكل‌های گوناگون مانند كمبود بارش، كاهش آب رودخانه‌ها و یا پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی مشاهده گردد.
طبقه‌بندی بلایای طبیعی
پدیده‌های ناهنجار عبارتند از:
الف: پدیده‌های ناشی از عواملی تحمیلی بر طبیعت: (آلودگی هوا، باران‌های اسیدی، افزایش گاز كربنیك و آلاینده‌ها در جو و اثرات گلخانه‌ای ناشی از آنها، نازك شدن لایه ازن و ...)
ب: پدیده‌های ناشی از مكانیزم و ساختار عوامل طبیعی (زلزله، سیل، خشكسالی، بیابان‌زایی، پیشروی آب دریاها در خشكی و...) هر چند كه برخی از این پدیده‌ها می‌تواند به علت تداخل هر دو عامل فوق كه در واقع تشدیدكننده پدیده‌ها محسوب می‌شود نیز رخ دهد. از دیدگاه دیگر پدیده‌های ناهنجار طبیعی را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی كرد:
حوادث طبیعی ناشی از عوامل زمین ساختی، بلیه تدریجی مثل آتشفشان، بلیه ناگهانی مثل زلزله، حوادث طبیعی ناشی از عوامل آب و هوایی مثل خشكسالی و سیل.
برخی از بلیه‌های طبیعی با فشار آب و هوایی (بارش‌ها، طوفان، خشكسالی‌ها و...) و نیز با منشأ زمین‌ساختی (آتشفشان، بهمن و ... ) با روش‌های خاص و با درصد احتمال قابل پیش‌بینی‌اند كه با توسعه علوم و فنون و ارتقای علمی بشر روزبه‌روز ضریب اطمینان چنین پیش‌بینی‌هایی بیشتر خواهد شد.
پیش‌آگاهی
پیش‌آگاهی و پیشگیری در كلیه امور بهتر از مبارزه و درمان است. در بسیاری از مواقع پیشگیری صدمات و خسارات جانی و اقتصادی ناشی از این گونه بلایا را به حداقل ممكن رسانده و این مهم نیازمند آگاهی و شناخت آحاد جامعه است و باید در سطح جوامع انسانی بسط و گسترش بیشتری پیدا كند.
به طور مثال، حوادثی از قبیل زلزله، سیل، كاهش سطح جنگل‌ها و مراتع، گسترش بیابان‌ها و... با ساخت منازل مسكونی مقاوم، ممانعت از كندن بوته‌ها و درختان جنگلی، جلوگیری از چرای مفرط دام، احداث سیل‌بندها و سدها و ... قابل پیشگیری است. به طور كلی پیش‌آگاهی و پیشگیری در تقابل با بلاهای طبیعی از نظر زمانی دارای سه مرحله پیش از وقوع، هنگام وقوع و بعد از وقوع است. مرحله قبل از وقوع نیازمند تمهیداتی شامل پیش‌بینی‌های مورد لزوم بر مبنای اطلاعات درست در امور هواشناسی، زمین‌شناسی و زیست‌محیطی، استفاده از سازه‌های موثر در كاهش بلیه و آماده‌سازی اذهان عمومی در راستای تقابل با چنین رخدادهایی می‌باشد.
تخصیص اعتبارات در جهت موارد پژوهشی و اجرایی در مراحل سه گانه فوق نیز باید مد نظر قرار گیرد. هنگام وقوع حادثه وجود امكانات لازم برای كمك‌رسانی به خسارت‌دیدگان و جلب مشاركت عمومی از طریق رسانه‌های گروهی ضروری است.
در مرحله بعد از وقوع، به كارگیری روش‌های مقابله با پدیده‌های ثانویه و احتمال صدمات مجدد ناشی از حادثه، درخور اهمیت است. مهم‌ترین روش برای مقابله با بلایای طبیعی، علمی نمودن و اجرای درست برنامه‌های مقابله از طریق برنامه‌ریزی‌های جامع منطقه‌ای، ملی و فراملی است.
افزایش خسارات
براساس آمارهای بین‌المللی در ۲۷ سال گذشته ۶/۳ میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی جان باخته‌اند و بیش از سه میلیارد نفر آسیب دیده‌اند و بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار خسارت مالی وارد شده است.
آمار نشان می‌دهد كه بلایای طبیعی روبه افزایش‌اند. بر پایه یافته‌های آماری بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ شدت بلایا ۱/۴ برابر و نسبت جان‌باختگان ۹/۶ و آسیب‌دیدگان ۲/۵ و خسارت مالی ۳۸ برابر شده است و به طور متوسط در هر سال از هر ۳۱ نفر یك نفر از بلایا، آسیب دیده و از هر ۳۱۰۰۰ نفر یك نفر در اثر بلیه طبیعی جان خود را از دست داده است.
انسان به تعبیری موجودی گیرنده، فرستنده و حساب‌كننده قلمداد شده و با هوشمندی خود قادر است بسیاری از وقایع را كه گاه بلیه به نظر می‌رسند به رحمت مبدل كند یا حداقل از میزان خسارات وارده بكاهد.
بلایای طبیعی اصولاً ماهیتی پیچیده دارند و در شرایط كنونی بسیاری از آنها خارج از كنترل انسان به نظر می‌رسند. اما میزان آسیب‌پذیری نتیجه عملكرد عوامل انسانی است و همان‌طوری كه واقفیم پیشگیری از حادثه بهتر از واكنش در مقابله حادثه است، لذا ارتقای دانش و آگاهی‌های عمومی خود عامل مهمی در كاهش اثرات بلایای طبیعی محسوب می‌گردد.
به عنوان مثال، حوادثی مثل سیل و زلزله كه در سطح كشور، از احتمال وقوع بالاتر برخوردار است از طریق ساخت سدها، سیل‌بندها و بندهای انحرافی و آبخیزداری مناطق كوهستانی و شیبدار و نیز با ساخت منازل مسكونی مقاوم در سطح قابل ملاحظه‌ای كاهش می‌یابد.
روش‌های پیش‌بینی و پیشگیری
ترس از ناشناخته‌ها در انسان فطری است؛ ترس از تاریكی نیز معلول همین علت است و آنچه ناشناخته‌ها را به آگاهی تبدیل می‌كند، دانش است. ارتقای روزافزون توان علمی و فناوری انسان در دنیای معاصر هر چند كه معضلاتی را كه ناشی از بعضی راهكارهای نادرست است در عرصه زندگی و محیط پیرامون او در پی داشته، اما موفقیت‌های ناشی از این پیشرفت‌ها قابل كتمان نیست و این توانایی در پیكار با حوادث ناگوار و زیانبار طبیعی هر روز چشمگیرتر می‌شود.
بنابراین درك درست وقایع و پدیده‌های طبیعی منجر به پیش‌بینی، پیشگیری و تقابل منطقی و درست با آنها خواهد شد. به عبارت دیگر، به حداقل رسانیدن خطرات ناشی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی كه گاه خود ساخته انسان و تحمیل او بر طبیعت و محیط پیرامون خویش است با انتخاب راهكارهای مؤثر ممكن می‌باشد.
در جهان معاصر دو گونه معضل طبیعی، صدمات جانی و مالی شدیدی را بر جوامع انسانی وارد می‌سازند كه هر چند هر دو ناشی از طبیعت‌اند، اما منشأ ایجاد یكی از آنها طبیعت و دیگری ناشی از تحمیل آگاهانه و ناخودآگاه انسان بر طبیعت می‌باشد.
ساختارهای اساسی جهت كاهش بلایای طبیعی به صورت زیر قابل جمعبندی و تعریف می‌باشد:
1- برقراری سیستم هشدار واخطاریه های به موقع جوی.
2- آماده سازی نیروهای انتظامی و راهداری.
3- ایمن‌سازی نقاط وقوع بلایای طبیعی.
4- تمهیدات علمی و مهندسی.
5- طراحی پروژه‌های عظیم مطالعاتی در فازهای شناسایی.
6- اجرا و نظارت و ارتقای سطح آموزش عمومی و تخصصی برای مقابله كاهش آثار بلایای طبیعی.
7- تقویت نیروی انسانی متخصص و گروههای پژوهشی كارشناسی جهت مطالعه بلیه‌های طبیعی در مسیرهای اصولی و صحیح و با درك همه جانبه از كلیه روابط علت و معلولی موجود.
بحران:
بحران رخدادی نابهنگام وگاه غیرقابل پیش‌بینی است كه شدت و میزان آن از حد معمول بیشتر است. بحران بر دو گونه است: بحران طبیعی و بحران انسان‌ساخت.
بحران‌ها یا بلایای طبیعی هر ساله خسارات عمده جانی و مالی فراوانی به جوامع بشری وارد می‌سازد؛ به طوری كه دهه ۹۰ میلادی، از سوی سازمان ملل متحد و سازمان هواشناسی جهانی دهه كاهش بلایای طبیعی اعلام و از تمامی ملل جهان برای دستیابی به این هدف دعوت به همكاری شد.
این فراخوان بین‌المللی اولین اقدام متمركز و جامع نهادهای بین‌المللی در معرفی و آموزش انسانی در تمامی ابعاد پژوهشی، برنامه‌ریزی و اجرایی در راستای كاهش اثرات بلیه‌های طبیعی بود. اما تغییر شكل رفتارهای كنونی كه تماماً معطوف به امداد و كمك‌رسانی پس از وقوع حادثه می‌باشد، به پیشگیری قبل از وقوع بلایا كه خود مستلزم مدیریت خاص و آموزش و تشریك مساعی همگانی است نیاز دارد.
بنابراین در استراتژی كاهش اثرات بلایای طبیعی تاكتیك یا راهكارها به سوی آگاه‌سازی عمومی و تأكید بر امر اطلاع‌رسانی به مردم در راستای اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع حوادث نابهنجار تغییر كرده است و این تغییر روش خود از اهداف اساسی برنامه كاهش اثرات بلایای طبیعی در دو دهه اخیر بوده است. با امید اینكه این امر مقبولیت عام یافته و فراگیر شود.
my_dars_1261176429
my_dars_41690009
my_dars_1819048534
my_dars_1819048534