نمونه سوالات فصل 1 تاریخ یازدهم همراه با جواب تشریحی

آثار برجای‌ مانده از انسانها و جوامع‌ گذشته‌ از جمله‌ مهم‌ترین‌ شواهدی‌ است‌ که‌ به‌ مورخان این‌ امکان را مـی‌ دهـد تـا از چگـونگی‌ اوضاع فرهنگی‌، اقتصادی‌، اجتماعی‌، سیاسی‌ و نظامی‌ گذشتگان آگاهی‌ یابند. مانند مکان های‌ تاریخی‌ مثل‌ غار حرا، کوه احد و یا دشت‌ چالدران و بناهای‌ تاریخی‌ نظیر میدان نقش‌ جهان، مسـجد گوهرشـاد و بـه‌ طور کلی‌ آثار ساختمانی‌ و معماری‌ نظیر، کاخ ها، کاروانسراها، قلعه‌ها و برج ها، زیارتگاه ها، مقبره ها، پل‌ها و جاده ها، آب انبارها، مساجد و کلیساها، معابد و خانقاه ها، بنادر و اسکله‌ها، روستاها و شهرهای‌ قدیمی‌.

این‌ دسته‌ از آثار نیز برای‌ مورخان به‌ نوبه‌ خود از منابع‌ بسیار موثق محسوب‌ می‌شوند.نظیر انواع پوشاک، انواع جوهرات، ابزارهای‌ کشاورزی‌، ظروف، وسایل‌ حمل‌ و نقل‌، اشیای‌ هنری‌ مثل‌ مجسمه‌ هـا، تابلوهـای‌ نقاشـی‌، سازهای‌ موسیقی‌، جنگ‌افزارها، وسایل‌ خانگی‌ و در مجموع تمام دست‌ ساخته‌های ‌انسانی ‌بازمانده از گذشته‌.

مطالعه‌ روش مند افسانه‌ ها و اساطیر قومی‌ دوره های‌ مختلف‌ تاریخی‌، خاطرات شفاهی‌، گونـه‌ هـای‌ مختلـف‌ ادبیـات عامیانـه‌، اعـم‌ از داستانهای‌ تاریخی‌، قهرمانی‌، اخلاقی‌، رمزی‌، تمثیلی‌، تخیلی‌ و طنزآلود، گونه‌های‌ مختلف‌ متل‌ها، لطیفه‌ها، انواع شعر، نظیر دوبیتـی‌، تصنیف‌، ترانه‌ و لالایی‌.

تاریخ‌ نگاری‌ عمومی‌ یکی‌ از شاخه‌ های‌ تاریخ‌ نگاری‌ در ایران است‌ که‌ از قرن چهارم هجری‌ قمری‌ آغـاز و تـا اواخـرعصـر قاجاریه‌ تداوم یافت‌. مولفان این‌ دسته‌ از آثار تاریخ‌ جهان را از آفرینش‌ عالم‌ آغاز می‌کردند و با شرح و توضیح‌ زندگی‌ حضرت آدم و پیـامبران، بـه‌ روایـت‌ تاریخ‌ اساطیری‌ ایران می‌ پرداختند و از کیومرث آغاز می‌ کردند و بـه‌ دوره ساسـانیان خـتم‌ و سـپس‌ رویـدادهای‌ تـاریخ‌ اسـلام و سلسله‌های‌ ایرانی‌ را تا زمان حیات خود ثبت‌ و ضبط‌ می‌کردند.

تاریخ‌ های‌ محلی‌ یکی‌ از مهم‌ ترین‌ گونه‌ های‌ تاریخ‌ نگاری‌ و یکی‌ از گنجینه‌ های‌ مهم‌، اطلاعات سیاسی‌، اجتماعی‌، فرهنگی‌، اقتصادی‌ و نظامی‌ و نیز جغرافیایی‌ شهرها و مناطق‌ ایران است‌.

کسب‌ افتخارات محلی‌ و منطق‌ های‌ و ثبت‌ و ضبط‌ رویدادهای‌ مهم‌ منطقه‌ موردنظر مورخ و نیز ماندگار کردن مفاخر و شخصـیت‌ هـای‌ محلی‌ از انگیزههای‌ اصلی‌ مورخان این‌ گروه از آثار تاریخی‌ است‌.

»تاریخ‌ سیستان « از مؤلفی‌ ناشناخته‌، در موضوع تاریخ‌ سیستان از ایام قدیم‌ تا سال ٧٢٥ ق، »تاریخ‌ رویان « تألیف‌ اولیاء الله آملی‌ بـه‌ زبان فارسی‌ درباره تاریخ‌ رویان از قدیمی‌ترین‌ ایام تا ٧٦٤ ق و کتاب »فارسنامه‌ « ابن‌ بلخی‌ در تاریخ‌ و جغرافیای‌ فارس.

یکی‌ دیگر از گونه‌های‌ تاریخ‌ نگاری‌ است‌. حکومت‌ های‌ بزرگ و کوچک‌ به‌ منظور ثبت‌ و ضبط‌ رویـدادهای‌ دوران خـود معمـولا افـراد ادیب‌ و دانشمندی‌ را تشویق‌ به‌ تدوین‌ این‌ رویدادها می‌کردند. بعدها با گسترش این‌ نوع تاریخ‌ نویسی‌ در میان سلسـله‌هـای‌ محلـی‌، این‌ نوع تاریخ‌ نویسی‌ با تاریخ‌ نویسی‌ محلی‌ پیوستگی‌ یافت‌.

کتاب »التاجی‌ فی‌ اخبار الدوله‌ الدیلمیه‌« ابواسحاق صابی‌( ٣١٣ ٣٨ ق) در تاریخ‌ آل بویه ‌- دو کتاب »تاریخ‌ بیهقی‌« اثر ابولفضل‌ بیهقی‌ و »الیمینی‌« از عتبی‌، هر دو در تاریخ‌ غزنویان - کتاب »عالم‌ آرای‌ عباسی‌« تألیف‌ اسکندر بیک‌ ترکمان در تاریخ‌ صفویان.

این‌ نوع تاریخ‌ نگاری‌ از دوره تیموری‌ به‌ بعد مرسوم شد. دراین‌ نوع تاریخ‌ نگاری‌ مؤلفان معموماً به‌ اشاره سلطان تاریخ‌ زنـدگی‌ او را بـه‌ صورت متمرکز و ویژه مورد توصیف‌ و ثبت‌ و ضبط‌ قرار می‌ دادند.

»عجائب‌ المقدور فی‌ نوائب‌ تیمور« تألیف‌ ابن‌ عرب شاه درباره تیمور و »فتوحات شاهی‌« از امینی‌ هروی‌ درباره شاه اسماعیل‌.

این‌ سبک‌ از تاریخ‌ نگاری‌ از دوره مغولان رایج‌ شد. مورخان رویدادهای‌ تاریخی‌ را به‌ نظم‌ کشیده و به‌ صورت متون منظم‌ بـه‌ صـورت شعر تحریر و تألیف‌ می‌کردند.

کتاب »ظفرنامه‌« حمداالله مستوفی‌ و »شاه اسماعیل‌ نامه‌« قاسمی‌ حسینی‌ گنابادی‌ دربـاره فتوحـات مؤسـس‌ سلسـله‌ صـفوی‌ شـاه اسماعیل‌، از برجسته‌ ترین‌ منظومه‌های‌ حماسی‌ و تاریخی‌، اثر گران سنگ‌ و بلند آوازه شاهنامه‌ حکیم‌ ابوالقاسم‌ فردوسی‌.

سفرنامه‌ها اطلاعات مفیدی‌ از زندگانی‌ اجتماعی‌ مردم ایران ارائه‌ می‌ کنند که‌ در دیگـر منـابع‌ کمتـر دیـده مـی‌شـوند. بسـیاری‌ از جهانگردان گنجینه‌ای‌ از اخبار و اطلاعات بسیار با ارزش از تاریخ‌ اجتماعی‌ وفرهنگی‌ و جغرافیای‌ تاریخی‌ سرزمین‌هایی‌ را کـه‌ دیـده اند از جمله‌ ایران به‌ صورت سفرنامه‌ ارائه‌ دادهاند. سفرنامه‌های‌ افرادی‌ مانند ناصرخسرو در قرن پنجم‌ هجری‌ قمری‌، ابن‌ بطوطه‌ در قرن هشتم‌ و شاردن و پیترو دلاواله‌ در عصر صفویه‌.

نوشته‌های‌ جغرافیایی‌ اطلاعات بسیار با اهمیتی‌ درباره آداب و رسوم، فرهنگ‌، نوع معیشت‌، آب و هـوا، وضـعیت‌ اقتصـادی‌، وضـعیت‌ نظامی‌، و راه ها، کالاها، قلعه‌ها، برج ها، بندرها، رودها و دریاها، پایتخت‌ها، ادیان و اعتقادات، نژاد و زبان و حدود و سرحدات و مرزهـای‌ سرزمین‌ها و حکومت‌های‌ محلی‌ ارائه‌ می‌دهند.

کتاب هایی‌ با عنوان مشترک »المسالک‌ و الممالک‌« تألیف‌ نویسندگان مختلف‌ از جمله‌ ابن‌ خردادبه‌، »صوره الارض« ابن‌ حوقـل‌ قـرن چهارم، »حدود العالم‌ من‌ المشرق الی‌ المغـرب« از نویسـنده ای‌ ناشـناس، »احسـن‌ التقاسـیم‌ فـی‌ معرفـه‌ الاقـالیم‌« اثـر مقدسـی‌ بشاری‌(٣٣٦-٣٨٠ ق)، و از همه‌ معروف تر و مهم‌تر دایره المعارف جغرافیایی‌ بزرگ(عجم‌ البلدان) اثر یاقوت حموی‌(٦٢٦ق).

زیرا رویدادهای‌ سیاسی‌، اجتماعی‌، اقتصادی‌، عقاید دینی‌، فلسفی‌ رایج‌ در هر عصری‌ به‌ صورت طبیعی‌ در شعر شاعران و نوشته‌ های‌ ادبی‌ منثور نویسندگان آن عصر انعکاس می‌ یابند. همچنین‌ برخی‌ از اشعار شعرا دقیقاً و یا به‌ صورت غیرمستقیم‌ بیانگر دیـدگاه هـای‌ فکری‌ و مسلکی‌ آنها بود نظیر ناصرخسرو قبادیانی‌ و شاه قاسم‌ انوار و برخی‌ اشعار هم‌ مانند قصیده »نامـه‌ اهـل‌ خراسـان« از شـاعر معروف، انوری‌ مستقیما اوضاع سیاسی‌ و اجتماعی‌ زمانه‌ را مورد انتقاد قرار می‌دهد.

طبقات و انساب - اسناد برجای‌ مانده از دیوان های‌ حکومتی‌ سلسله‌ها نظیر فرمان ها، معاهدات سیاسی‌، اسناد اقتصـادی‌ و فرهنگـی‌ و منشآت (نامه‌ ها) - متون تقویمی‌ و گاهشماری‌، متون فلسفی‌ و کلامی‌ و فقهی‌ و سایر تألیفات علمی ‌- نوشته‌های‌ روی‌ سکه‌ها.

منابع‌ غیر نوشتاری‌- مراجع‌ و منابع‌ نوشتاری‌

محوطه ها و بناهای تاریخی- دست ساخته های انسانی-  آثار شفاهی

کتابهای‌ تاریخی شامل تاریخ‌های‌ عمومی‌، تاریخ‌ های‌ محلی‌، تاریخ‌ نگاری‌ سلسله‌ای، تک‌ نگاری، تاریخ‌ های‌ منظوم-  سفرنامه‌ها-  نوشته‌های‌ جغرافیایی‌- ادبیات و متون ادبی‌.

 از مهم‌ ترین‌ و مشهورترین‌ تاریخ‌ های‌ عمومی‌ می‌توان به‌ تاریخ‌ طبری‌ تألیف‌ محمدبن‌ جریر طبری‌ اشاره کرد- بعدها در عهد سامانیان زیر نظر ابوعلی‌ بلعمی‌، یکی‌ از وزرای‌ فرهنگ‌ دوست‌ ایشان، »تاریخ‌ بلعمی‌« (ترجمه‌ و تـألیف‌ ٣٥٢ ق) بـر پایه‌ تاریخ‌ طبری‌ به‌ زبان فارسی‌ تدوین‌ شد که‌ بنا به‌ نظر محققان از کهن‌ترین‌ تاریخ‌های‌ عمومی‌ فارسی‌ شمرده می‌ شود- «جامع‌ التواریخ‌« تألیف‌ خواجه‌ رشیدالدین‌ فضل‌ اﷲ همدانی‌ که‌ در حوالی‌ سال ٧١٠ ق در عهد ایلخانان نگارش آن به‌ پایان رسـید اشاره کرد- تاریخ‌ »روضه‌ الصفا فی‌ سیره الانبیاء والملوک والخلفاء« تألیف‌ محمدبن‌ خاوند شاه معروف به‌ میرخواند (٨٧٣ ٩٠٣ یا ٩٠٤ ق)-  قاضی‌ احمد غفاری‌ در سال ٩٧٢ ق کتاب »تاریخ‌ جهان آرا « در دوره صفویه‌ را تألیف‌ کرده است‌.

الطبقات الکبری) از ابن سعد کاتب واقدی، (انساب الاشراف) اثر بلاذُری، (تاریخ بغداد) از خطیب بغدادی و کتاب (عیون الابناء فی طبقات الاطباء) اثر ابن ابی اصُیبعه(600 668 ق).

سوم هجری قمری – عصر قاجار

تاریخ طبری – محمد بن جریر طبری

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی – ایلخانان

جوامع التواریخ جزو تاریخ های محلی به شمار نمی آید.

ابواسحاق صابی

ابن عربشاه – امینی هروی

سرودن منظومه های حماسی و تاریخی از دوره مغولان در ایران رواج و رونق بسیاری یافت.

سفرنامه ابن بطوطه سفرنامه مربوط به قرن هشتم هجری می باشد.

خواجه نظام الملک توسی

1. ه
2.  د
3. الف
4.  ب

مورد اضافه: یاقوت حَمَوی

در زمان امویان درگیری و جنگ های زیادی میان مسلمانان و سپاه امپراتوری روم شرقی اتفاق افتاد حتی سپاهیان مسلمان چندین بار شهر قسطنطنیه پایتخت امپراتوری روم را از زمین و دریا محاصر کردند اما موفق به فتح آن شهر نشدند.

سوم هجری قمری – عصر قاجار

تاریخ طبری – محمد بن جریر طبری

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی – ایلخانان

ابواسحاق صابی

ابن عربشاه – امینی هروی

چهارم هجری قمری

تاریخ نگاری عمومی

اواخر عصر قاجاریه

تاریخ های محلی

سفر نامه ها