نمونه سوالات فصل 15 تاریخ یازدهم همراه با جواب تشریحی

به دورانی از تاریخ اروپا که با فروپاشی تدریجی امپراتوری روم غربی در اواخر قرن ۵م شروع شد و تا فتح قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی توسط ترکان مسلمان عثمانی (۱۴۵۳م) ادامه یافت قرون وسطا یا میانه گفته می شود.

در قرن ۴م امپراتوری روم بر اثر مشکلات اداری و اقتصادی به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد.

امپراتوری روم شرقی یا بیزانس از اقتصاد و ارتش نسبتا نیرومندی تری برخوردار بود.

به سبب برخورداری از موقعیت جغرافیایی و ارتباطی ویژه و داشتن باروهای دفاعی مستحکم.

امپراتوری روم شرقی سرانجام با فتح قسطنطنیه (۱۴۵۳ م / ۸۵۷ (ق) توسط ترکان مسلمان عثمانی متلاشی شد.

تور بر خلاف امپراتوری بیزانس امپراتوری روم غربی به دلیل تداوم اقول اقتصادی و تشدید مشکلات اداری و سیاسی نتوانست در برابرسیل تهاجم طایفه های ژرمن در سده های ۵ و ۶ م ایستادگی کند و فروپاشید.

این یورش ها موجب افول شهرنشینی و تجارت و گسترش زندگی روستانشینی شد- بیشتر شهرهای بزرگ و کوچک اروپای غربی که بر پایه تجارت رونق گرفته بودند به سرعت رو به انحطاط و ویرانی نهادند و متروکه شدند- بازرگانان و صنعتگران شغل خود را رها کردند و به مکان های امن گریختند- تعلیم و تربیت و فعالیت های فرهنگی از رونق افتاد و بیشتر مدارس تعطیل شد- به مرور زمان علوم ادبیات معماری و هنر یونانی و رومی از یاد رفت.

فرانک ها طایفه ای از ژرمن ها بودند که با تصرف سرزمین گل حکومت خود را بنیان نهادند. آنان پس از گرویدن به دین مسیحیت و اتحاد با کلیسای رم قلمرو خود را به سرزمین های مجاور گسترش دادند.

پادشاهی فرانک ها در زمان شارل بزرگ مشهور به شارلمانی (ح) (۷۶۸ – ۸۱۴ م) به اوج قدرت رسید.

شارلمانی با جنگ های پی درپی که همراه با خونریزی بسیار بود بخش اعظم اروپای غربی و مرکزی را تا سال ۸۰۰ م تحت سلطه خود در آورد- شارلمانی همچون پدر و نیای خود با پاپ رهبری کلیسای مسیحیت غربی متحد شد و از پاپ در برابر دشمنان و رقیبانش پشتیبانی کرد- شارلمانی برای اداره قلمرو خود نهاد اداری دوران امپراتوری روم موسوم به کومس یا گنت را احیاء کرد- وی همچنین مأموران ویژه ای را برای نظارت دقیق برعملکرد گنتها برگزید که مستقیماً به پادشاه گزارش می دادند.

پاپ.

کنت ها به عنوان نماینده پادشاه مناطق مختلف امپراتوری فرانک ها را اداره می کردند.

پس از انقراض امپراتوری شارلمانی در اوایل قرن (۹م) هرج و مرج اروپا را فرا گرفت و حملات طوایف غیر متمدن از شرق و شمال موجب گسترش ناامنی شد.

پادشاهان به دلیل ناتوانی در تأمین هزینه ارتش قادر به حفظ اقتدار و امنیت قلمرو خود نبودند به همین دلیل اربابان زمین داران بزرگ از جمله شاهان درصد برآمدند قسمت هایی از زمین ها و املاک خود را در برابر دریافت خدمات نظامی و غیر نظامی به زیر دستان و یا اشراف درجه دوم واگذار کنند.

اشراف درجه دوم هم به نوبه خود همین کار را با زیردستان خود کردند و سلسله مراتبی از ارباب یا فئودال و باجگزار یا واسال به وجود آمد.

واسال به ارباب خود سوگند وفاداری یاد می کرد و موظف بود که هنگام جنگ او را یاری دهد از کاخ و کوشک او حفاظت نماید و به او عوارض و مالیات بپردازد.

اربابان یا فئودال ها کلیه حقوقی را که خاص شاهان بود تصاحب کردند به این معنا که از زیردستان خود مالیات می گرفتند به قضاوت می پرداختند و حتی بعضی از آنان حکم اعدام صادر می کردند. آنان همچنین حق اعلان جنگ و صلح داشتند و پرچم و لوای مخصوص به خود داشتند.

نظام فئودالیسم باعث شد که قدرت سیاسی میان فئودال ها یا زمین داران بزرگ و کوچک تقسیم شود.

در قرون وسطا کار بر روی زمین های اربابان فئودال ها به عهده میلیون ها کشاورز وابسته به زمین بود که به آنها سرف می گفتند.

گروهی از سرف ها کشاورزان آزادی بودند که به علت بدهکاری سرف شدند- همچنین عده ای از رعایا به خاطر ناامنی و هرج و مرج زمین خود را به فرد نیرومندی واگذار کردند و در عوض آن از حفاظت و حمایت او برخوردار شدند.

سرف ها در پایین ترین مرتبه اجتماعی نظام فئودالی قرار داشتند سرف اجازه نداشت که ملک ارباب خود را ترک کند اما در عین حال مانند برده نیز نبود که قابل خرید و فروش باشد.

اختراع خیش آهنی بهره گیری وسیع از اسب در امور زراعی و استفاده درست از کود حیوانی.

زیرا هر سال حدود یک سوم تا نیمی از زمین به منظور بازیابی قوت زمین زیرکشت نمی رفت قحطی و گرسنگی به کرات اتفاق می افتاد و وضعیت نامناسب جاده ها و حمل و نقل موجب تشدید آن می شد.

جنگ های صلیبی به سلسله ای از جنگ های مذهبی گفته می شود که مسیحیان به دعوت پاپ و به فرماندهی شاهان و اشراف اروپایی علیه مسلمانان بر پا کردند این جنگ ها حدود دویست سال (۱۰۹۶ م / ۴۹۰ ق ۱۲۹۱ م / ۶۹۰ ق) طول کشید و چون مسیحیان شرکت کننده در آن نشان صلیب را بر لباس و پرچم های خود نصب کرده بودند به جنگ های صلیبی مشهور شد.

مشکلات اقتصادی و اجتماعی سرزمین های اروپایی- به خطر افتادن موجودیت امپراتوری بیزانس- موفقیت های نظامی مسیحیان در اندلس.

به دنبال هجوم و مهاجرت گسترده طوایف ژرمنی به سرزمین های اروپای غربی و رکود و تعطیلی فعالیت های تجاری و کارگاهی این سرزمین ها با مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعددی همچون افزایش جمعیت بیکاری فقر و کمبود مواد غذایی مواجه شده بود.

 پیروزی سلجوقیان بر امپرتوری بیزانس در جنگ ملازگرد (۴۶۳) ق ۱۰۷۱ م) و پیشروی آنان در آسیای صغیر موجب شد که امپراتور روم شرقی از پاپ علیه مسلمانان درخواست کمک نماید در پی این تقاضا پاپ اوربان دوم مسیحیان را به حمله به سرزمین های اسلامی و جنگ با مسلمانان فرا خواند.

در قرن ۱۱ م به دلیل ضعف و اختلافات داخلی حاکمان مسلمان در اندلس مسیحیان توانستند بخش های وسیعی از آن سرزمین را به تصرف خود درآوردند. این پیروزی ها انگیزه و روحیه صلیبیون را برای شرکت در نبرد علیه مسلمانان که از سوی کلیسا جنگ مقدس اعلام شده بود دو چندان کرد.

صلیبیون در نخستین جنگ صلیبی با استفاده از غفلت حکومت سلجوقی و اختلاف و دشمنی هایی که میان خلافت های فاطمیان و عباسیان وجود داشت شهر بیت المقدس و چند شهر دیگر منطقه شام در سواحل شرقی مدیترانه را تصرف کردند (۱۰۹۹) م / ۴۹۳ ق).

صلاح الدین ایوبی.

جنگ های صلیبی سرانجام با پیروزی مسلمانان و بیرون راندن صلیبیون از آخرین پایگاهشان در سواحل شام به پایان رسید (۱۲۹۱م / ۶۹۰ ق).

از آنجایی که میدان های جنگ در بخشی از قلمرو اسلامی یعنی فلسطین شام و مصر واقع بود آسیب و خسارت های جانی و مالی فراوانی برای ساکنان این مناطق به بار آورد. صلیبیون اگرچه در جنگ های صلیبی به لحاظ سیاسی و نظامی شکست خوردند اما بهره های اقتصادی فرهنگی و علمی فراوانی از این جنگ ها بردند- اروپاییان که در آن زمان از نظر پیشرفت های علمی و فرهنگی و رفاه اقتصادی در سطح بسیار پایین تری از مسلمانان و دیگر مردمان مشرق زمین بسر می بردند در نتیجه این جنگ ها با تمدن باشکوه اسلامی آشنا شدند. جنگ های صلیبی زمینه ساز انتقال دستاوردهای گوناگون تمدن اسلامی به خصوص دستاوردهای علمی مسلمانان به اروپا شد. اطلاعات جغرافیایی اروپاییان افزایش یافت و بنادر مهم اروپایی در دریای مدیترانه روزگار نوشکوفایی را آغاز نهادند وتجارتشان رونق گرفت.

با احیای شهرها و رشد تجارت چون این فرمانروایان به منظور ایجاد تمرکز و کاهش وابستگی به نیروی نظامی فئودال ها اقدام به تشکیل ارتش منظم و دائمی کردند در نتیجه این اقدام حکومت مرکزی تقویت شد و قدرت اشراف فئودال به طرز چشمگیری کاهش یافت.

زیرا حکومت مرکزی مقتدر از طریق برقراری نظم و امنیت وحدت اداری و یکسان سازی قوانین شرایط مساعدتی برای توسعه تجارت و صنعت فراهم می آورد.

با گسترش مسیحیت و افزایش شمار مسیحیان در قلمرو امپراتوری روم کلیساهای متعددی در سراسر آن امپراتوی سر برآوردند.

در قرون وسطا هیچ نهادی تأثیری به نیرومندی کلیسا نداشت- تمام کسانی که در خانواده های مسیحی زاده می شدند و غسل تعمید می یافتند به این نهاد قدرتمند تعلق داشتند. کلیسا بر تمام جنبه های زندگی پیروان دین مسیح اعمال نفوذ و نظارت می کرد- در سده های میانه کلیساییان هدایت جریان فکر و فرهنگ را به دست گرفتند و کلام فلسفه اخلاق ادبیات و هنر را مطابق میل و سلیقه خود تعلیم می دادند- آنان تفسیر کتاب مقدس را حق انحصاری خود می شمردند و اجازه نمی دادند که این کتاب جز به زبان لاتین به زبان های دیگری ترجمه و منتشر شود- کلیسا همچنین در قرون وسطا موفقیت زیادی در گسترش مسیحیت در میان ژرمن ها و سایر اقوام مهاجم به اروپا کسب کرد- علاوه بر اینها کلیسای دارای املاک و زمین های بسیاری در سرتاسر اروپا و به خصوص ایتالیا بود.

رسم بخشش گناهان از جمله رسوم دینی بود که نفوذ و تأثیر گسترده کلیساییان را در قرون وسطا نشان میدهد. بخشش پس از آن صورت می گرفت که شخص گناهکار در برابر کشیش به گناه خود اعتراف میکرد معمولاً بخشش خواهان برای لغو کیفر گناهان خویش پولی را پرداخت می کردند که برای کارهای خیر و عام المنفعه مانند ساخت و تعمیر کلیسا بیمارستان سدها و جاده ها مصرف می شد.

کلیسا در قرون وسطا برای مقابله با بی دینی و بدعت گذاری و جلوگیری از اندیشه های مخالفان خود از حربه تفتیش عقاید یا انگیزیسیون استفاده می کرد متهمان به بی دینی و بدعت گرایی از کلیسا اخراج و به سختی مجازات می شدند. تبعید مصادره دارایی به چوب بستن و سوزاندن از جمله مجازات های این گونه متهمان بود.

روابط کلیسا با شاهان و فئودال ها در قرون وسطا آمیزه ای از اتحاد و همکاری و رقابت و کشمکش بر سر قدرت بود. در سده های نخستین قرون وسطا پاپ ها از طریق همکاری و اتحاد با شاهان و اشراف اروپای غربی تلاش های سیاسی و نظامی امپراتوری بیزانس را برای تسلط بر کلیسای رم ناکام گذاشتند.

پس از مرگ شارلمانی (۸۱۴) م) اسقف ها و پاپ به سبب آشفتگی های اوضاع مدعی حقوق سیاسی و قدرت دنیوی شدند و در مواقعی برای نشان دادن برتری خود با شاهان و امپراتوران به رقابت و کشمکش پرداختند در سده های ۱۱ و ۱۲ م اختلاف و درگیری شدیدی میان پاپ و امپراتور آلمان امپراتور مقدس روم بر سر انتصاب اسقف ها و اعطای حلقه و عصای اسقفی به وجود آمد.

افول شهرها.

عمده آموزش به تربیت کشیشان و مبلغان مذهبی اختصاص داشت و به طور کلی کلیسا تسلط بلامنازعی بر فرهنگ و نظام تعلیم و تربیت داشت در میان فرمانروایان آن عصر شارلمانی علاقه و توجه خاصی به دانش و تعلیم و تربیت نشان داد. او مدرسه ای در کاخ سلطنتی در پایتخت خود تأسیس نمود و علمای مسیحی را از انگلستان ایرلند و ایتالیا برای مطالعه و تدریس در آن مدرسه دعوت کرد.

اما در نیمه دوم قرون وسطا به ویژه بعد از جنگ های صلیبی به سبب رونق شهرهای اروپایی و افزایش ثروت و رشد جمعیت شهری نیاز به علم و آموزش بیشتر شد پادشاهان فئودال ها کلیسا و بازرگانان نیازمند افراد باسواد و حساب دان بودند. همچنین در آن دوره ضرورت وجود حقوق دانان برای حل و فصل دعاوی بیش از گذشته احساس می شد.

مدرسه های حقوق و طب از نخستین مراکز آموزش عالی اروپایی بودند که در ایتالیا گشایش یافتند قرن ۱۱ م. پس از آن به تدریج مدارس و دانشگاه ها توسعه پیدا کردند.

دانشگاه پاریس نیز به فرمان پادشاه فرانسه تأسیس شد (۱۲۰۰م) طالبان علم در این دانشگاه به تحصیل حقوق، فلسفه و الهیات مسیحی می پرداختند.

در آن زمان آموزش رسمی به زبان لاتینی بود و بر موضوع های الهیات مسیحی فلسفه و منطق تأکید می شد و به علوم تجربی و مهندسی توجهی نمی شد.

دانشمندان اروپایی در قرون وسطا از طریق ترجمه آثار و نوشته های فیلسوفان مسلمان مانند ابوعلی سینا و ابن رشد با اندیشه های فلسفی فیلسوفان بزرگ یونان باستان همچون ارسطو افلاطون و ... آشنا شدند.

توماس آکویناس، برجسته ترین فیلسوف اروپایی در سده های ۱۲ و ۱۳م بود که در کتاب خود با عنوان اصول الهیات از برهان های ارسطو برای اثبات خدا استفاده کرد.

روم شرقی 

تجارت

فرانک ها

ژرمن

گل

امپراتور مقدس روم

شارلمانی 

پاپ

کنت ها

مالیات