نمونه سوالات فصل 11 تاریخ معاصر ایران همراه با جواب تشریحی

پس از عزل رضاشاه توسط انگلیسی ها،محمدرضا شاه با حمایت انگلستان، آمریکا و شوروی و تلاش های برخی از درباریان، به سلطنت رسید (26 شهریور 1320).

رضاشاه قبل از خروج از ایران توانست وکالت انتقال اموال فراوان و امالک زیادی را که در طول سلطنت خود از مردم غصب کرده بود، به پسرش، واگذار کند.

به جزیره موریس در اقیانوس هند

یکی از مسائل جدی این دوران، محاکمه های جنجالی عوامل جنایت های دوران استبداد رضاشاه بود. خشم عمومی، سبب شد که معدودی از آن افراد، نظیر سرپاس رکنالدین مختاری، رئیس شهربانی تهران، مصطفی راسخ، رئیس زندان قصر و پزشک احمدی، پزشک زندان قصر که در جنایت های رضاشاه مشارکت داشتند، بازداشت و محاکمه شوند.

متفقین با تصاحب كليه وسايل حمل و نقل خصوصی و دولتی بخش قابل توجهی از امکانات کشور را در اختیار گرفتند. در حالی که مردم ایران دچار قحطی شده بودند، مایحتاج عمومی از جمله گندم و برنج تولیدی داخلی به شوروی ارسال و یا توسط نیروهای اشغال گر مصرف می شد و کارخانه ها در اختیار متفقین قرار گرفت.

مجلس سیزدهم، در آبان 1321 اختیار تنظیم امور مالی و اقتصادی کشور را به (آرتور میلسپو) مستشار آمریکایی، سپرد.

میلسپو علاوه بر امور مالی، قدرت وضع مقررات و قوانین و تغییر قیمت ارز (در جهت منافع متفقین) را نیز یافته بود و بر امور مالی ارتش و شهربانی هم نظارت می کرد.

سقوط ارزش ریال، نابودی درآمدهای دولت، ورشکستگی اقتصادی کشور، قحطی و بیماری از جمله نتایج ناگوار آن دوره است.

سيد ضياء الدين طباطبایی در فلسطین به کار واسطگی خرید زمین از مسلمانان برای یهودی ها و کمک به اشغال آن اشتغال داشت.

سيد ضياء الدين طباطبایی

شوروی به کمک جمعی از کمونیست های سابق، حزب (توده) را تشکیل داد.

حزب توده با نفوذ در ارتش سازمان نظامی آن حزب را تاسیس کرد.

شوروی در آذربایجان و کردستان، فرقه (دمکرات) را سازمان داد.

قوام السلطنه، حزب (دمکرات) را ایجاد کرد، که گاهی متمایل به آمریکا و زمانی متمایل به شوروی بود.

حزب اراده ملی، حزب توده، حزب دمکرات

جمعیت فدائیان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی از آن جمله است.

مناطق جنوب شرقی

در سال 1323 ش چندین شرکت نفتی انگلیس و آمریکا خواستار امتیاز نفت مناطق جنوب شرقی ایران (بلوچستان) شدند. اعضای حزب توده در مجلس با اعطای امتیاز نفت به طور جدی مخالفت کردند. هم زمان دولت شوروی نیز درخواست امتیاز نفت شمال ایران را کرد، اما این بار حزب توده از اعطای امتیاز نفت شمال به شوروی حمایت کرد.

دولت شوروی برای تحمیل امتیاز نفت شمال با استفاده از اهرم هایی چون حزب توده و عوامل داخلی اش و همچنین قوای مسلح شوروی که به رغم پایان یافتن جنگ همچنان در خاک ایران حضور داشتند، دولت و مجلس را تحت فشار گذاشت.

نمایندگان دوره چهاردهم مجلس طرحی را تصویب کردند که طبق آن مذاکره با کشورهای خارجی برای واگذاری امتیاز نفت، بدون تأیید مجلس ممنوع شده بود.

این طرح به همت دکتر مصدق به مجلس ارائه شد و با اکثریت آرا به تصویب رسید.

سیاست موازنه منفی یعنی ممنوعیت واگذاری امتیاز نفت به قدرت های شرق و غرب.

سیاست موازنه مثبت یعنی اعطای امتیاز نفت به دو قدرت شرق و غرب.

این اقدام به منزله اتخاذ سیاست موازنه منفی بود یعنی ممنوعیت واگذاری امتیاز نفت به قدرت های شرق و غرب که در برابر سیاست موازنه مثبت که اعطای امتیاز نفت به دو قدرت شرق و غرب بود، اتخاذ گردید.

این دولت اهداف جاه طلبانه ای را دنبال می کرد، از جمله ایجاد حاشیه امنیتی و منطقه حائل از طریق تجزیه برخی از مناطق ایران (آذربایجان ایران و الحاق آن به آذربایجان شوروی) و دستیابی به امتیاز نفت شمال و ...، زیرا از اوایل قرن بیستم امتیاز نفت جنوب در دست انگلیسی ها بود. بنابراین در آذربایجان که تحت اشغال شوروی ها بود، فرقه دمکرات، مقدمات جداسازی آن را از ایران فراهم کرد.

قوام السلطنه – شش

روی کار آمدن مجدد محمد ساعد مراغه ای )در مهرماه 1327)، همزمان با اعلام موجودیت دولت صهیونیستی در سرزمین غصب شده فلسطین بود.

به دعوت آیت الله کاشانی و سید مجتی نواب صفوی، رهبر (فداییان اسلام) ، اجتماع هایی گسترده در حمایت از مردم فلسطین برپا شد و بیش از پنج هزار نفر فدایی، برای اعزام به آن سرزمین، ثبت نام کردند.

محمد ساعد مراغه ای پس از دریاف چهارصد هزار دلار رشوه از اسرائيل، ضمن تعويض وزیر خارجه، با موافقت شاه در دی ماه ۱۳۲۸ ، دولت اسرای اسراییل را به رسمیت شناخت.

انگلستان

سوءقصد به شاه در حادثه 15 بهمن 1327 با همه پنهانکاری هایی که در پشت پرده انجام شد، برای این هدف طراحی شده بود که مبارزه ضد استعماری ملت ایران متوقف گردد.

پس از این واقعه، حزب توده، به عنوان عامل نفوذ سیاست خارجی شوروی منحل و آیت الله کاشانی ابتدا به زندان فلک الا فلاک خرم آباد و سپس به لبنان تبعید شد.

محمدرضا شاه توانست در پنجم اسفند 1327 و در شرایط روانی به وجود آمده ناشی از ترورش – از جمله، برقراری (حکومت نظامی) – کار تغییر قانون اساسی را به انجام رساند.

در قانون اساسی جدید قدرت انحلال دو مجلس، فرماندهی کل قوا، اعلان جنگ و صلح و نصب وزراء را به دست آورد.

یکی از اهداف مهم این جریان ها مقابله با اندیشه و جریان های غیراسلامی به ویژه کمونیسم بود.

دغدغه اصلی روشنفکری دینی در آن سال ها، ارائهٔ چهره ای تازه و پویا از اسلام بود که با مقتضیات زمان و علوم جدید سازگار باشد و مشکلات و نیازهای فکری نسل جوان و تحصیلکرده را پاسخ دهد.