نمونه سوالات فصل 12 تاریخ معاصر ایران همراه با جواب تشریحی

نویل گس

گلشائیان

قرارداد 1933 بین دولت های ایران و انگلستان منعقد گردید.

دولت انگلستان که از محصول نفت ایران و سایر کشور های خاورمیانه درآمد بسزایی کسب می کرد، نماینده خود (نویل گس) را در چند مرحله برای انجام مذاکرات نفت به ایران فرستاد. او سرانجام در سال 1328 پس از مذاکرات مفصل با گلشائیان وزیر دارایی، قرارداد الحاقی به قرارداد 1933 ایران و انگلستان را که به قرارداد )گس – گلشائیان) معروف شد، امضا کرد.

علی منصور

جبهه ملی به رهبری دکترمحمد مصدق که در سال 1328 ش تأسیس شد.

این جبهه یک فراکسیون هشت نفره تشکیل داده بود که هدف آن مخالفت با قرارداد الحاقی گس – گلشائیان بود.

زیرامجلس با پشتیبانی مردم از تصویب لایحه قرارداد الحاقی خودداری کرد.

دولت منصور به طور غیر منتظرهای استعفا کرد و رزم آرا رئیس ستاد ارتش با تشکیل کابینه ای جدید به نخست وزیری رسید.

با روی کار آمدن دولت رزم آرا که مورد حمایت انگلستان و آمریکا بـود، اتحاد نیروهای مذهبی و ملی افزایش یافت.

آیت الله کاشانی و جبهه ملی اعلامیه ای علیه نخست وزیری رزم آرا صادر کردند و تشکیل دولت او را شبه کودتا نامیدند.

رزم آرا برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت ایران به طور محرمانه وارد مذاکره با انگلستان شد و پیشنهاد جدیدی به جای قرارداد الحاقی که متضمن منافع انگلستان بود ارائه کرد. علاوه بر این او با تحقیر روحیه ملی اعلام کرد که ایرانیان حتی قادر به اداره یک کارخانه سیمان نیستند و ملی کردن صنعت نفت ایران را بزرگ ترین خیانت برشمرد.

مردم در این تظاهرات خواستار ملی شدن صنعت نفت بودند اما قدرت سیاسی و نظامی رزم آرا و تعداد کم نمایندگان مدافع نهضت ملی شدن نفت در مجلس سبب بی نتیجه ماندن این فعالیت ها شد.

سرانجام خلیل طهماسبی از اعضای برجسته فداییان اسلام رزم آرا را به قتل رساند.

بهای سهام شرکت نفت انگلستان به سرعت تنزل کرد. فردای آن روز یعنی در ۱۷ اسفندماه ۱۳۲۹ کمیسیون نفت مجلس پیشنهاد ملی کردن نفت را تصویب کرد.

24 اسفند ۱۳۲۹

دولت انگلستان برای جلوگیری از به خطر افتادن منافعش در ایران شاه را تحت فشار قرار داد. آن دولت قصد داشت با انتصاب حسین علاء به نخست وزیری مانع از اجرای ملی شدن نفت گردد.

حسین علاء فردی بود که در ماجرای قرارداد ١٩٣٣م/ ١٣١٢ش در زمان رضاشاه شرکت داشت و در کنار تقی زاده از عاقدین آن قرارداد ننگین بود.

علاء برای آرام کردن بحران و مناقشات نفتی در خوزستان و متعاقباً در سایر مناطق نفت خیز جنوب حکومت نظامی برقرار کرد.

حسین علاء برای الغای قانون ملی شدن نفت تلاش زیادی کرد اما در برابر اراده مردم ناکام ماند و سرانجام به علت ناتوانی در حل بحران نفت استعفا داد.

دکتر محمد مصدق در اردیبهشت ماه 1330 مأمور تشکیل کابینه شد و مجلس های شورای ملی و سنا، طرح اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت را به تصویب رساندند.

مصدق با شرط تصویب این طرح نخست وزیری را پذیرفت.

طبق این طرح دولت می بایست به خلع ید شرکت نفت ایران و انگلیس از نفت کشور می پرداخت اساسنامه شرکت ملی نفت را تنظیم می کرد و نفت ایران را به مشتریان به نرخ عادلانه به فروش می رساند.

دولت انگلستان ضمن شکایت به دیوان دادگستری بین المللی لاهه تهدید کرد که چهار هزار چترباز و رزمناوهای خود را به مرز آبی ایران خواهد فرستاد. اما در نقطه مقابل آیت الله کاشانی اظهار داشت که اعلام جهاد خواهد نمود.

با اقدام های دولت ایران در خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس، کارشناسان خارجی شرکت به طور دسته جمعی استعفا کردند و تلاش دکتر مصدق برای راضی کردن آنان به ادامه کار، به جایی نرسید. به دنبال آن، دولت کوشید از کشور های دیگر نظیر آمریکا و هلند کارشناس استخدام کند اما به دلیل اعمال نفوذ انگلیس، موفق به این کار نشد. به همین سبب، تولید نفت، تا حد رفع نیاز داخلی، کاهش یافت.

کشتی های نفتکش، از بارگیری نفت ایران خودداری کردند. به این ترتیب در مرداد 1330 آخرین واحد پالایشگاه آبادان تعطیل شد.

با شکایت دولت انگلستان از ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد، دکتر مصدق برای پاسخگویی در مورد ملی کردن صنعت نفت و اخراج انگلیسی ها به نیویورک رفت. او اسنادی از دخالت دولت انگلستان در امور داخلی ایران را به سازمان ملل متحد عرضه کرد.در همین زمان دولت آمریکا طرح جدیدی درباره کشمکش ایران و انگلیس ارائه داد. شورای امنیت نیز، به مسکوت ماندن شکایت انگلیس رأی داد. در نتیجه رأی شورا به نفع ایران تمام شد.

به علت قطع صادرات نفت و تحریم های اقتصادی و فشارهای دولت انگلستان درآمد دولت به، سرعت کاهش یافت و کشور دچار مشکلات شدید اقتصادی شد.

ایران و انگلستان 

رزم ارا

توسط شهید خلیل طهماسبی

اقتصادی 

جبهه ملی

منصور 

نفت

انگلستان 

24 اسفند 1329

رزم آرا