نمونه سوالات فصل 9 مطالعات اجتماعی هشتم همراه با جواب تشریحی

شبه جزیرهٔ عربستان که جزیرهٔ العرب نیز نامیده می شود در جنوب غربی آسیا واقع شده است و حدود سه میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد. بخش وسیعی از این سرزمین را بیابان ها و ریگزارها و قسمت دیگری را نواحی کوهستانی تشکیل می دهند.

حجاز از جمله مناطق کوهستانی واقع در غرب جزیرة العرب است و شهرهای مکه، یثرب (مدینه) و طائف در این منطقه قرار دارند.

شبه جزیرة عربستان که جزیرة العرب نیز نامیده می شود در جنو ب غربی آسیا واقع شده است و حدود سه میلیون کیلومترمربع مساحت دارد. بخش وسیعی از این سرزمین را بیابان ها و ریگزارها و قسمت دیگری را نواحی کوهستانی تشکیل می دهند.

حجاز از جمله مناطق کوهستانی واقع در غرب جزیرة العرب است و شهرهای مکه، یثرب (مدینه) و طائف در این منطقه قرار دارند.

آب و هوای گرم و خشک و کمبود آب، باعث شده بود که اغلب ساکنان عربستان زندگی صحر انشینی داشته باشند و از طریق پرورش تعداد کمی دام از جمله شتر، نیازهای روزانه خود را تأمین کنند البته در مناطق برخوردار از آب، مانند یثرب و یمن، کشاورزی نیز رونق محدودی داشت همچنین تعدادی از مردم عربستان از طریق کاروان های تجاری با نقاط مختلف داد و ستد می کردند.

مکه و مدینه

در آن زمان بیشتر عرب ها بت می پرستیدند و کعبه، خانه خدا را از بت های گوناگون پر کرده بودند. البته گروهی از عرب ها نیز پیرو حضرت ابراهیم و یا دین های یهود، مسیح و زردشت بودند.

اعراب در دوران جاهلیت بهره چندانی از علم و دانش نداشتند و عده کمی از آنها می توانستند بخوانند و بنویسند.

تعصبات کورکورانه قبیله ای (بدون توجه به شناختن گنهکار(

در شهر مکه به دنیا آمد

او محمد را امین می خواندند

برای عبادت به غار حرا می رفت

در 27 رجب در 40 سالگی به پیامبری مبعوث شد.

حضرت خدیجه (س) و حضرت علی (ع) نخستین کسانی بودند که به رسول خدا ایمان آوردند. حضرت خدیجه از زنان ثروتمند مکه بود و تمام دارایی خود را در راه نشر اسلام، کمک به فقیران و آزادی بردگان خرج کرد.

ابتدا به صورت فردی و پنهانی و پس از سه سال به صورت آشکارا مردم را به سوی خدا دعوت کرد.

ابولهب، ابوجهل و ابوسفیان

مشرکان پس از آنکه نتوانستند ابوطالب، بزرگ خاندان بنی هاشم را در پشتیبانی از رسول خدا منصرف کنند، به شیوه دیگری روی آوردند. آنان نخست به حضرت محمد (ص) پیشنهاد کردند که ریاست قبیله و قوم و دریافت ثروت فراوان را بپذیرد و از عقاید خود دست بردارد.

پیامبر اسلام در برابر این پیشنهاد فرمود: من برای گردآوری مال و فرمانروایی مبعوث نشده ام، خدایم مرا به عنوان پیام آور به سوی شما فرستاده، هر گاه از من بپذیرید، این موجب سعادت شما در دو جهان است و اگر آن را رد کنید، من در این راه استقامت می ورزم تا خدا میان من و شما داوری کند.

سران مشرکین، خشمناک از پاسخ پیامبر، تصمیم گرفتند ایشان و مسلمانان را مورد آزار و شکنجه قرار دهند. هر چه زمان می گذشت بر شدت سختگیری و شکنجه مشرکان افزوده می شد. آنان بدترین دشنام ها و تهمت ها را به رسول خدا نسبت می دادند و برخوردهای زشت و ناپسندی با آن حضرت می کردند. پیامبر اسلام در برابر چنین رفتارهایی بردبار بود و با مهربانی مردم را به اسلام فرا می خواند.

یاسر و سمیه (نخستین شهدای اسلام) – عمّار پسر یاسر – بلال حبشی

آزار و اذیت مشرکان نسبت به پیروان اسلام آن قدر افزایش یافت که پیامبر از مسلمانان خواست به حبشه مهاجرت کنند.

مشرکان پس از آنکه متوجه شدند با شکنجه و سرکوب نمی توانند مانع گسترش اسلام شوند، تصمیم گرفتند مسلمانان را تحریم کنند.

بر اساس آن هرگونه خرید و فروش و رابطه اجتماعی (ازدواج) با پیروان اسلام ممنوع شده بود.

به دنبال این تحریم، رسول خدا و یارانش به پیشنهاد ابوطالب به یکی از درّه های اطراف مکه به نام «شعب ابوطالب» پناه بردند آنها حدود سه سال شرایط بسیار سختی را در این درّه تحمل کردند.

 حضرت محمد (ص) چند روز پس از خروج از مکه، در میان هیجان و شادی مسلمانان به یثرب رسید. جوانان آن شهر که درباره اخلاق نیکو و پسندیدهٔ رسول خدا مطالبی شنیده بودند، به استقبال ایشان رفتند. پس از ورود پیامبر به این شهر، نام این شهر را «مدینة النبی» نام نهادند .

پس از ورود پیامبر

در تاریخ اسلام به گروهی از ساکنان مدینه که با پیامبر (ص) پیمان بستند و آن حضرت را یاری کردند، انصار (یاری کنندگان) می گویند؛ همچنین گروه دیگری از مسلمانان که اموال و دارایی خود را رها نمودند و از مکه به مدینه رفتند، به مهاجرین (هجرت کنندگان) معروف هستند.

نخستین اقدام مهم پیامبر پس از ورود به یثرب، ایجاد مسجدی برای انجام امور عبادی، اجتماعی، علمی و سیاسی بود .

آن حضرت خشت اول مسجد را خود حمل کرد و مسلمانان به خصوص زنان در بنای مسجد مشارکت ورزیدند. مسجد علاوه بر آنکه مکانی برای عبادت و اجرای مراسم مذهبی به شمار می رفت، مرکزی برای مشورت و تصمیم گیری درباره امور سیاسی و نظامی نیز بود؛ مسجد همچنین کانون اصلی سواد آموزی و فراگیری علم و دانش محسوب می شد.

مسلمانان ساکن مدینه یعنی مهاجرین و انصار از قبایل مختلف بودند. بعضی از این قبایل در گذشته نسبت به هم کینه و دشمنی شدیدی داشتند. پیامبر به منظور ایجاد محبّت و دوستی بین مسلمانان، آنها را دو به دو با یکدیگر برادر اعلام کرد. این کار پیامبر گامی در جهت ایجاد امّت (جامعه) اسلامی بود رسول خدا، علی بن ابیطالب را به برادری خود برگزید.

تدوین و امضای پیمان نامه میان مسلمانان و یهودیان ساکن مدینه برای ایجاد اتحاد سیاسی

پیامبر هرگز برای کشور گشایی و جمع آوری غنیمت نمی جنگید. در جنگ هایی مانند احد و خندق با حمله مشرکان مجبور به دفاع شد. برخی جنگ ها نیز برای دفع تهدیدهای خطرناک دشمنان رخ داد؛ برای نمونه پس از آنکه برخی قبایل یهود پیمان شکنی کردند و با مشرکان علیه مسلمانان متحد شدند، پیامبر ناگزیر شد با آنان نبرد کند.

پیامبر همواره پیروانش را به رعایت اصول اخلاقی و ارزش های انسانی در جنگ ها توصیه می نمود؛ او به ویژه سفارش می کرد با اسیران خوشرفتاری نمایند و از تخریب و غارت اموال مردم در جنگ پرهیز کنند؛ آن حضرت همچنین مراقب بود که مسلمانان همانند مشرکان رفتار نکنند.

هدف دین اسلام هدایت همهٔ مردم جهان است. به همین دلیل، پیامبر به حاکمان کشورهایی چون حبشه، ایران و روم نامه نوشتند.

شبه جزیره عربستان

جزيره العرب

در جنوب غربی آسیا و حدود سه میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد.

بخش وسیعی از این سرزمین را بیابان ها و ریگزارها و قسمت دیگری را نواحی کوهستانی تشکیل می دهند.

عربستان

شهرهای مکه، يثرب (مدینه) و طائف

آب و هوای گرم و خشک و کمبود آب

از طریق پرورش تعداد کمی دام از جمله شتر نیازهای روزانه خود را تأمین می کردند. البته در مناطق برخوردار از آب مانند یثرب و یمن کشاورزی نیز رونق محدودی داشت. همچنین تعدادی از مردم مشغول تجارت بودند.

مکه و يثرب

ساکنان جزیره العرب را قوم عرب تشکیل می دادند و به شکل قبیله ای زندگی می کردند.

عصر جاهلیت

در عصر بیشتر عرب ها بت می پرستیدند و کعبه خانه خدا را از بت های گوناگون پر کرده بودند. البته گروهی از عرب ها نیز پیرو حضرت ابراهیم و یا دین های یهود مسیح و زردشت بودند.

بهره چندانی از از علم و دانش نداشتند و عده کمی از آنها می توانستند بخوانند و بنویسند.

اغلب از مقام و موقعیت پایینی برخوردار بودند و برخی مردان حتی از داشتن فرزند دختر احساس حقارت می کردند.

نسبت به قبیله خود تعصب شدید و کورکورانه ای نشان می دادند. آنان بی توجه به اینکه حق با چه کسی است، از اعضای قبیله خود در برابر افراد دیگر قبایل دفاع و پشتیبانی می کردند.

تعصب قبیله ای موجب بروز کینه و حس انتقام جویی در میان قبایل مختلف عرب شده بود و جنگ و خونریزی های پیاپی را به دنبال داشت. از سوی دیگر کمبود غذا و سایر نیازهای زندگی نیز عامل دیگری برای گسترش درگیری های قبیله ای و رواج غارتگری بود.

مکه

کوه های اطراف مکه از جمله غار حرا و در سن ۴۰ سالگی به پیامبری رسید.

حضرت خدیجه (س) و حضرت علی (ع)

از زنان ثروتمند مکه بود و تمام دارایی خود را در راه نشر اسلام کمک به فقیران و آزادی بردگان خرج کرد.

به صورت فردی و پنهانی مردم را به پرستش خدای یگانه و ایمان به روز رستاخیز دعوت می کرد. در نتیجه این دعوت، تعدادی از مردم مکه به اسلام ایمان آوردند.

مأموریت یافت نخست خویشاوندان و سپس عموم مردم را آشکارا به اسلام دعوت نماید. در این مرحله، از دعوت، رسول خدا علاوه بر آنکه مردم را به عبادت خدای یکتا فرا می خواند، پرستش بت ها را نکوهش می کرد و از سرانجام به کافران سخن می گفت.

اشراف مکه به ویژه بزرگان قبیله قریش مانند ابولهب، ابوجهل و ابوسفیان

آنان نخست به حضرت محمد (ص) پیشنهاد کردند که ریاست قبیله و قوم و دریافت ثروت فراوان را بپذیرد و از عقاید خود دست بردارند.

فرمود: «من برای گرداوری مال و فرمانروایی مبعوث نشده ام خدایم مرا به عنوان پیام آور به سوی شما فرستاده، هر گاه از من بپذیرید، این موجب سعادت شما در دو جهان است و اگر آن را رد کنید من در این راه استقامت می ورزم تا خدا میان من و شما داوری کند.»

از پاسخ پیامبر خشمناک شده تصمیم گرفتند ایشان و مسلمانان را مورد آزار و شکنجه قرار دهند. هر چه زمان می گذشت بر شدت سخت گیری و شکنجه مشرکان افزوده میشد آنان بدترین دشنام ها و تهمت ها را به رسول خدا نسبت می دادند و بر خوردهای زشت و ناپسندی با آن حضرت می کردند. پیامبر اسلام در برابر چنین رفتارهایی بردبار بود و با مهربانی مردم را به اسلام فرا می خواند.

پیروی کورکورانه از عقاید آباء و اجدادی مخالفت آشکار اسلام با افکار و عقاید جاهلی، به خطر افتادن منافع اقتصادی اشراف با ایمان آوردن بردگان و فقیران به دین اسلام به خطر افتادن مقام و موقعیت اجتماعی آنها.

اقدام به آزار و شکنجه مسلمانان کردند.

یاسر و همسرش سمیه

یاسر و سمیه

آزار و اذیت مشرکان نسبت به پیروان اسلام آن قدر افزایش یافت که پیامبر از مسلمانان خواست به حبشه مهاجرت کنند.

این عهد نامه را موریانه خورده بود و فقط كلمة «بسمک اللهم» مانده بود.

شکنجه و آزار و اذیت مسلمان توطئه برای قتل پیامبر و پیمان پیامبر با مردم یثرب (مدینه).

مهاجرت پیامبر از مکه به مدینه؛ 14 قرن می گذرد.

جوانان شهر که در بارۀ اخلاق نیکو و پسندیده رسول خدا مطالبی شنیده بودند به استقبال ایشان رفتند و از آن پس نام یثرب به مدینه النبی یعنی شهر پیامبر تغییر داده شد.

مسجد علاوه بر آنکه مکانی برای عبادت و اجرای مراسم مذهبی به شمار می رفت مرکزی برای مشورت و تصمیم گیری دربارۀ امور سیاسی و نظامی نیز بود، مسجد همچنین کانون اصلی سواد آموزی و فراگیری علم و دانش محسوب می شد.

مسلمانان ساکن مدينه یعنی مهاجرین و انصار از قبایل مختلف بودند. بعضی از این قبایل در گذشته نسبت به هم کینه و دشمنی شدیدی داشتند. پیامبر به منظور ایجاد محبت و دوستی بین مسلمانان آنها را دو به دو با یکدیگر برادر اعلام کرد. این کار پیامبر گامی در جهت ایجاد امت (جامعه) اسلامی بود. رسول خدا، علی بن ابیطالب (ع) را به برادری خود برگزید.

بین مسلمانان مدینه و یهودیان اطراف شهر.

با امضای پیمان نامه بین مسلمانان و یهودیان و در شهر مدینه

غزوه

خیر، در جنگ های آخد و خندق این مسلمانان بودند که مورد حمله مشرکان قرار گرفتند و ناگزیر شدند از خود دفاع کنند. برخی جنگ ها نیز برای دفع تهدیدهای خطرناک دشمنان رخ داد، برای نمونه پس از آنکه برخی قبایل یهود پیمان شکنی کردند و با مشرکان علیه مسلمانان متحد شدند، پیامبر ناگزیر شد با آنان نبرد کند.

به رعایت اصول اخلاقی و ارزش های انسانی در جنگ ها توصیه می کرد، او به ویژه سفارش می کرد با اسیران خوش رفتاری نمایند و از تخریب و غارت اموال مردم در جنگ پرهیز کنند. آن حضرت همچنین مراقب بود که مسلمانان همانند مشرکان رفتار نکنند.

از آنجایی که هدف دین اسلام هدایت همه مردم جهان است پیامبر به فرمانروایان کشورهای مختلف نامه نوشت.

ایران، روم، مصر و حبشه

رسول خدا آراسته به صفات نیکی چون، مهربانی، گذشت پارسایی و ساده زیستی بود و بخل، حسد، آز و طمع در وجود او راه نداشت. او هدف از بعثت خود را ترویج ارزش های اخلاقی بیان کرد و تربیت و رستگاری انسان ها را برتر و بالاتر از هر کار دیگر می شمرد.

دست حضرت علی را بالا برد و فرمود: ای مردم هر کس که من پیشوای او هستم پس این علی پیشوای اوست، خداوندا، دوستداران او را دوست بدار و دشمنانش را دشمن باش.