نمونه سوالات فصل 12 مطالعات اجتماعی هشتم همراه با جواب تشریحی

علویان از سادات بودند و در طبرستان حکومتی تشکیل دادند.

خلافت عباسیان پس از یک قرن فرمانروایی، ضعیف شد و خلفا در اداره قلمرو پهناور خود ناتوان بودند از این رو، شرایط مناسبی برای تشکیل سلسله های ایرانی به وجود آمد.

سلسله های طاهریان، صفاریان، علویان، سامانیان و آل بویه، مهمترین سلسله های ایرانی بودند که در فاصله قرن های سوم تا پنجم هجری بر بخش هایی از ایران حکومت می کردند این سلسله ها به جز علویان طبرستان، ریشه و تبار ایرانی داشتند آنها به تدریج به حکومت عباسیان بر ایران پایان دادند.

طاهر ذوالیمنین مؤسس سلسله طاهریان و امیر اسماعیل سامانی مؤسس سلسله سامانیان به فرمان و تأیید مأمون عباسی به قدرت رسیدند رابطه دوستانه با خلیفه داشتند و در اداره امور مستقل بودند. یعقوب لیث مؤسس سلسله صفاریان بدون اجازه خلیفه عباسی و با حمایت مردم وگروه عیاران به قدرت رسید و او دشمن خلیفه بود. علویان به دلیل پیروی از مذهب شیعه از حکومت عباسیان اطاعت نمی کردند و دشمن خلیفه عباسی بودند. آل بویه پس از تصرف بغداد خلفای عباسی را مجبور به اطاعت از خود کرد.

علاوه بر علویان طبرستان، آل بویه نیز پیرو مذهب شیعه بودند دردوران حکومت آنها، معارف و فرهنگ شیعه در ایران مورد توجه قرارگرفت و گسترش یافت به دستور فرمانروایان آل بویه به خصوص عضدالدوله که مشهورترین فرمانروای آل بویه بود، حرم مطهر امامان: در نجف، کربلا و کاظمین بازسازی شد و مراسم روز عید غدیر و مجالس سوگواری امام حسین (ع) با شکوه برگزار می شد.

اسلام روح و جان تازه ای به جامعه و فرهنگ ایرانی دمید و به آن تحرک و پویایی خاصی بخشید ایرانیان سابقه ای طولانی در علم و دانش و هنر داشتند؛ آنان پس از پذیرش اسلام، از تمام توان و استعداد خود برای پیشرفت و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، استفاده کردند. ایرانیان مسلمان در تأسیس و گسترش معارف اسلامی، علوم انسانی و علوم تجربی، هنر و ادبیات پیشگام بودند

در معارف اسلامی، تفسیر قرآن، فلسفه، تاریخ، جغرافیا و موسیقی ایرانیان حتی در زبان و ادبیات عربی نیز پیشتاز بودند و قواعد صرفو نحو و دستور زبان و ادبیات عربی توسط ادیبان ایرانی تدوین شد.

نویسندگان و مترجمان ایرانی مانند عبدالله بن مُقَّفَع [مشهور به روزبه ایرانی]، کتاب هایی را در موضوع تاریخ پادشاهان و قهرمانان کهن ایران و نیز اندرزنامه ها و آداب کشورداری از زبان پهلوی به زبان عربی ترجمه کردند.

سامانیان و آل بویه بیشتر فرمانروایان این سلسله ها به علم و ادب علاقه مند بودند و برای عالمان، دانشمندان و ادیبان، ارزش و احترام فراوانی قائل می شدند پایتخت این سلسله ها، مرکز دانش و محل پژوهش بزرگان علم وادب بود. وزیرانی که در آن زمان امور کشور را اداره می کردند، اغلب مردانی بافرهنگ و دانش دوست بودند برخی از آنان مانند خاندان جیهانی و خاندان بلعمی (وزیران سامانیان) در شمار عالمان و ادیبان نامدار قرار داشتند.

بلعمی - جیهانی

پس از ورود اسلام به ایران تا مدّت ها، عربی، زبان اداری ایران بود فرمان ها و نامه های اداری به زبان عربی نوشته می شد و دانشمندان نیز کتاب های خود را به عربی می نوشتند مردم ایران اگر چه به عربی به عنوان زبان قرآن احترام می گذاشتند، اما همچنان به زبان فارسی، سخن می گفتند.

از قرن سوم هجری به بعد، در نتیجه علاقه ٔ امیران و وزیران، حکومت های صفاریان و سامانیان به فرهنگ و زبان ایرانی، رونق ادبیات فارسی آغاز شد. رودکی، پدر شعر فارسی با تشویق و حمایت سامانیان، اشعار خود را سرود فردوسی نیز در اواخر دوره ٔسامانیان، سرودن شاهنامه را آغاز کرد.

معماری و هنر ایران در دوران اسلامی در ادامه معماری عصر باستان بود مساجد از نخستین جلوه های مهم معماری ایرانی اسلامی بودند برخی از مساجد در ابتدای از ورود اسلام به ایران بر اساس اصول معماری دوره ساسانی ساخته شدند آرامگاه ها، جلوه شکوهمند دیگری از میراث معماری ایرانی اسلامی به شمارمی روند آرامگاه امیراسماعیل سامانی در بخارا و آرامگاه قابوس وشمگیر در گنبد قابوس از آن جمله اند

پس از یک قرن فرامانروایی خلافت عباسیان ضعیف شد و خلفا نمی توانستند قلمرو پهناور خود را به خوبی اداره کنند از این رو، شرایط مناسبی برای تشکیل سلسله های ایرانی به وجود آمد. این سلسله ها نقش و سهم زیادی در رونق و شکوفایی فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی داشتند.

مهمترین سلسله های طاهریان صفاریان علویان سامانیان آل بویه 

طاهر ذواليمينين

امیر اسماعیل سامانی

یعقوب لیث، با پشتیبانی مردم سیستان به خصو عیاران به قدرت رسید.

طاهریان، صفاریان، علویان، سامانیان و آل بویه

این دو سلسله روابطی دوستانه با خلافت عباسیان برقرار کردند و امیران این سلسله ها معمولا نسبت به خلفا اظهار وفاداری و فرمانبری می کردند.

روابط صفاریان با خلافت عباسی خصمانه بود.

حکومت طاهریان را برانداخت به عراق لشکر کشی کرد و قصد داشت بغداد را تصرف کند ولی شکست خورد ولی بر اثر بیماری و مرگ فرصت جبران این شکست را پیدا نکرد.

چون علویان پیرو مذهب شیعه بودند و حکومت عباسیان را به رسمیت نمی شناختند.

روابط آنها به گونه ای دیگر بود چون آل بویه بغداد را تصرف کردند و خلفای عباسی را تحت نفوذ و سلطه خود گرفتند.

سلسله آل بويه

پیرو مذهب شیعه بودند و در دوران حکومت آنها معارف و فرهنگ ر ایران مورد توجه قرار گرفت و گسترش یافت.

 (ع) به دستور فرمانروایان آل بویه حرم مطهر امامان شکوه برگزار می شد در نجف، کربلا و کاظمین بازسازی شد و مراسم عید غدیر و مجالس سوگواری امام حسین

سلسله های آل بویه و علویان طبرستان مذهب شیعه داشتند.

معارف اسلامی علوم انسانی علوم تجربی، هنر و ادبیات

کتابهای زیادی تدوین کردند دانشمندان مسلمان ایرانی در رشته های مختلف خوش درخشیدند قواعد صرف و نحو و دستور زبان و ادبیات عربی را تدوین کردند انتقال برخی از میراث ادبی و تاریخی ایران باستان به جامعه اسلامی بود.

سامانیان و آل بویه بودند. چون بیشتر فرمانروایان این سلسله ها به علم و ادب علاقه مند بودند و ارزش و احترام زیادی به عالمان، دانشمندان و ادیبان قائل بودند.

جیهانی و بلعمی از وزیران سامانیان

عربی

رودکی پدر شعر فارسی و فردوسی

صفاریان و سامانیان

سامانیان

آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا و آرامگاه قابوس وشمگیر در گنبد کاووس

مساجد