نمونه سوالات فصل 13 مطالعات اجتماعی هشتم همراه با جواب تشریحی

غزنويان دودماني ترك تبار بودند كه چون حكومت خود را از شهر غزنين (غزنه) آغاز كردند به اين نام مشهور شدند.

هنگامي كه حكومت سامانيان به نهايت ضعف و ناتواني رسيد، محمود غزنوي كه حاكم غزنه بود، خراسان را تصرف كرد خليفه عباسي نيز حكومت او را به رسميت شناخت.

سلطان محمود غزنوي به پشتوانه ي سپاه نيرومند خود در اغلب جنگ ها، پيروزي هايي به دست آورد و قلمرو خود را تا رِي در مركز ايران گسترش داد.

چندين بار به هندوستان لشكركشي كرد و به همين سبب در تاريخ شهرت يافت.

اگر چه اين لشكركشي ها به بهانه ي رواج اسلام صورت مي گرفت اما در اصل به طمع ثروت هنگفتي بود كه در اين كشور وجود داشت.

وي در اين لشكركشي ها مناطقي از هندوستان را تصرف نمود و معبد سومنات را خراب كرد  او اسيران زيادي را با خود به سرزمين هاي ديگر برد و ثروت ها و غنائم زيادي به دست آورد كه بخشي را به خليفه پيشكش كرد.

پسرش سلطان مسعود حكومت را به دست گرفت اگر چه سلطان مسعود فرمانروايي بي باك و جسور بود اما تدبير پدر را نداشت او از سلجوقيان شكست خورد و مدتي بعد توسط سپاهيان شورشي خود به قتل رسيد.

رابطه دوستانه بود و سلاطين غزنوي به ويژه سلطان محمود، خود را مطيع و تابع خلافت عباسي مي دانستند.

طايفه اي از تركان بودندكه پس از پذيرش اسلام به ماوراء النهر مهاجرت كردند.

يكي از نوادگان سلجوق (جد.سلجوقيان) به نام طُغرِل پس از شكست سلطان مسعود غزنوي، در نيشابور بر تخت نشست.

او پس از تسخير مناطق مختلف ايران به بغداد رفت و حكومت شيعه مذهب آل بويه را برانداخت و سپس خطري را كه از جانب خالفت فاطمي مصر متوجه خلافت عباسي بود از ميان برداشت.

به دليل اقدامات طُغرِل (از ميان برداشتن خالفت فاطمي مصر- برانداختن حكومت آل بويه) به او اين لقب را داد و حكومت او را بر ايران و عراق تأييد كرد.

او برادرزاده و جانشين طُغرِل بود و توانست با راهنمايي خواجه نظام الملك وزير، رقيبان داخلي را سركوب كند و بر قدرت و استحكام حكومت سلجوقي بيفزايد آلب ارسلان همچنين به ارمنستان و گرجستان لشكركشي كرد.

او در نبرد ملازگرد روميان را شكست سختي داد و امپراتور روم شرقي را به اسارت گرفت در نتيجه ي اين پيروزي، بخش هاي وسيعي از آسياي صغير به تصرف سپاهيان سلجوقي در آمد.

پسر آلب ارسلان از ديگر پادشاهان مشهور سلجوقي بود وي مناطقي از ماوراءالنهر و شام را فتح كرد و حكومت سلجوقيان در دوره او به اوج قدرت رسيد به طوري كه در آن دوره، محدوده جغرافيايي ايران با زمان ساسانيان برابري مي كرد و از ماوراءالنهر در شرق تا درياي مديترانه در غرب گسترش يافته بود.

پس از مرگ ملكشاه، شاهزادگان و فرماندهان نظامي براي رسيدن به تاج و تخت به جان يكديگر افتادند و اين اختلافات تا سقوط سلجوقيان ادامه پيدا كرد.

خوارزم ناحيه اي حاصلخيز و آباد در جنوب درياچه خوارزم (آرال) بود و از عهد باستان به شاهان آنجا، خوارزمشاه مي گفتند.

خوارزمشاهيان نخست دست نشانده ي سلجوقيان و بدند اما وقتي حكومت سلجوقي ضعيف شد، آنها از فرمانبري سرپيچي كردند و سرانجام يكي از فرمانروايان خوارزم آخرين سلطان سلجوقي را شكست داد و بر بخش هاي زيادي از ايران چيره شد.

زيرا از يك سو خليفه ي عباسي فرمانروايي آنها را به رسميت نمي شناخت و از سوي ديگر، تسلطي بر فرمانروايان محلي نداشتند.

زيرا محدوده ي جغرافيايي ايران با زمان ساسانيان برابري مي كرد و از ماوراء النهر در شرق تا درياي مديترانه در غرب گسترش يافته بود.

نيروي نظامي

الب ارسلان

اصفهان

غزنویان و سلجوقیان و خوارزمشاهیان

غزنوی

تصرف خراسان - گسترش قلمرو ایران تا ری در مرکز ایران- لشکرکشی به هند

زیرا سلطان مسعود تدبیر و توانایی پدرش دراداره ی قلمروخود را نداشت.

آنان رابطه ای دوستانه داشتند و سلاطین غزنوی خود را مطیع و تابع خلیفه عباسی می دانستند.

آنان با پذیرش اسلام و مهاجرت به ماوراء النهر توانستند قدرت رابه دست بگیرند و با شکست سلطان مسعود غزنوی توانستند حکومت سلجوقی را تشکیل دهند.

شکست سلطان مسعود غزنوی – تسخیر نواحی داخلی ایران و تصرف بغداد و شکست آل بویه.

آلب ارسلان – سرکوب رقیبان داخلی – تصرف ارمنستان و گرجستان – شکست روم شرقی و تصرف آسیای صغیر.

آلب ارسلان

اصفهان

زیرا شاهزادگان و فرماندهان نظامی برای رسیدن به تاج و تخت به جان یکدیگر افتادند.

با ضعیف شدن دولت سلجوقی حاکمان خوارزم دیگر از آنان اطاعت نمی کردند و توانستند آخرین حاکم سلجوقی را شکست دهند و بر بخش های از ایران تسلط یابند.

زیرا آنان از یک سو حکومتشان توسط خلیفه عباسی تایید نمی شد و دوم اینکه بر فرمانروایان محلی تسلط نداشتند.

مغولان

غزنویان – سلجوقیان – خوارزمشاهیان

غزنویان دودمانی ترک تبار بودند که چون حکومت خود را از شهر غزنین (غزنه) آغاز کردند به این نام مشهور شدند.

پس از ضعف سامانیان، محمود غزنوی که حاکم غزنه بود، خراسان را تصرف کرد خلیفه عباسی نیز حکومت او را به رسمیت شناخت سلطان محمود غزنوی به پشتوانه سپاه نیرومند خود در اغلب جنگ ها، پیروزی هایی به دست آورد و قلمرو غزنویان را تا رِی در مرکز ایران گسترش داد.

به سبب لشکرکشی های متعدد سلطان به هندوستان

به ٔبهانه رواج اسلام اما در اصل به طمع ثروت هنگفتی بود که در این کشور وجود داشت.

وی در این لشکرکشی ها مناطقی از هندوستان را تصرف نمود و معبد سومَنات را خراب کرد. او اسیران زیادی را با خود به سرزمین های دیگر برد و ثروت ها و غنائم زیادی به دست آورد که بخشی را به ٔ خلیفه عباسی پیشکش کرد.

وی پسرش سلطان مسعود - اگر چه، سلطان مسعود فرمانروایی بی باک و جسور بود اما تدبیر پدر را نداشت او از سلجوقیان شکست خورد و مدتی بعد توسط سپاهیان شورشی خود به قتل رسید.

ٔرابطه حکومت غزنویان با خلفای عباسی دوستانه بود و سلاطین غزنوی به ویژه سلطان محمود، خود را مطیع و تابع خلافت عباسی می دانستند.

1. حکومت براندازی شیعه مذهب آل بویه
2. از میان برداشتن خطری که از جانب خلافت فاطمی مصر متوجه خلافت عباسی بود.

آلب ارسلان، برادرزاده و جانشین طُغِرل بود و توانست با راهنمایی خواجه نظام الملک وزیر، رقیبان داخلی را سرکوب کند و بر قدرت و استحکام حکومت سلجوقی بیفزاید آلب ارسلان همچنین به ارمنستان و گرجستان لشکرکشی کرد. او در نبرد مَلازگِرد در سال 463 ق رومیان را شکست سختی داد و امپراتور روم شرقی را به اسارت گرفت. در نتیجه این پیروزی، بخش های وسیعی از آسیای صغیر به تصرف سپاهیان سلجوقی درآمد.

ملکشاه، پسر آلب ارسلان، از دیگر پادشاهان مشهور سلجوقی بود وی مناطقی از ماوراءالنهر و شام را فتح کرد و حکومت سلجوقیان در دوره او به اوج قدرت رسید  به طوری که در آن دوره، ٔ محدوده جغرافیایی ایران با زمان ساسانیان برابری می کرد و از ماوراء النهر در شرق تا دریای مدیترانه در غرب گسترش یافته بود. در آن زمان اصفهان که پایتخت سلجوقیان بود به شهری بزرگ و آباد تبدیل شد.

پس از مرگ ملکشاه، شاهزادگان و فرماندهان نظامی برای رسیدن به تاج و تخت به جان یکدیگر افتادند و این اختلافات تا سقوط سلجوقیان، ادامه پیدا کرد.

خوارزم، ناحیه ای حاصلخیز و آباد در جنوب  دریاچه خوارزم (آرال) بود و از عهد باستان به شاهان آنجا، خوارزمشاه می گفتند خوارزمشاهیان، نخست دست نشانده سلجوقیان بودند اما وقتی حکومت سلجوقی ضعیف شد، آنها از فرمانبری سرپیچی کردند و سرانجام یکی از فرمانروایان خوارزم آخرین  سلطان سلجوقی را شکست داد و بر بخش های زیادی از ایران چیره شد.

ایران از یکسو، خلیفه عباسی فرمانروایی آنها را به رسمیت نمی شناخت از سوی دیگر، تسلطی بر فرمانروایان محلی نداشتند در چنین شرایطی بود که چنگیزخان مغول به ایران هجوم آورد.

غزنویان دودمانی ترک تبار بودند که چون حکومت خود را از شهر غزنین (غزنه) آغاز کردند به این نام مشهور شدند.

غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغولان

هنگامیکه حکومت سامانیان به نهایت ضعف و ناتوانی رسید، محمود غزنوی که حاکم غزنه بود، خراسان را تصرف کرد. خلیفه عباسی نیز حکومت او را به رسمیت شناخت.

به پشتوانه سپاه نیرومندش

چون چندین بار به هندوستان لشکر کشی کرد.

به بهانه رواج اسلام بود ولی در اصل به طمع ثروت هنگفتی که در این کشور بود انجام می گرفت.

پسرش سلطان مسعود - اگر چه او فرمانروایی بی باک و جسور بود اما تدبیر پدر را نداشت. او از سلجوقیان شکست خورد و مدتی بعد توسط سپاهیان شورشی خود به قتل رسید.

طایفه ای از ترکان بودند که پس از پذیرش اسلام به ماوراءالنهر مهاجرت کردند.

یکی از نوادگان سلجوق بود که پس از شکست دادن سلطان مسعود غزنوی در نیشابور بر تخت نشست.

طغرل

او پس از تسخیر مناطق مختلف ایران به بغداد رفت و حکومت شیعه آل بویه را برانداخت و سپس خطری که از جانب خلافت فاطمی مصر متوجه عباسیان بود را از میان برداشت.

سطان ركن الدين

او توانست با راهنمایی خواجه نظام الملک وزیر رقیبان داخلی را سرکوب کند و بر قدرت و استحکام حکومت سلجوقی بیفزاید.

رومیان را شکست سختی داد و امپراتور روم شرقی را به اسارت گرفت.

خواجه‌ نظام الملک

بخش های وسیعی از آسیای صغیر به تصرف سپاهیان سلجوقی در آمد.

نیشابور

ملکشاه: پسر آلب ارسلان بود و از پادشاهان مشهور سلجوقی که مناطقی از ماوراء النهر و شام را فتح کرد و حکومت سلجوقیان را به اوج قدرت رساند به طوری که محدوده جغرافیایی ایران با زمان ساسانیان برابری می کرد.

اصفهان

زیرا محدوده جغرافیایی ایران با زمان ساسانیان برابری می کرد و از ماوراء النهر در شرق تا دریای مدیترانه در غرب گسترش یافته بود.

پس از مرگ، ملک شاه شاهزادگان و فرماندهان نظامی برای رسیدن به تاج و تخت به جان یکدیگر افتادند و این اختلافات تا سقوط سلجوقیان ادامه پیدا کرد.

ناحیه ای حاصلخیز و آباد در جنوب دریاچه خوارزم (آرال) بود و به شاهان آنجا، خوارزمشاه می گفتند.

وقتی حکومت سلجوقیان ضعیف شد آنه از فرانبری سرپیچی کردند و سرانجام یکی از فرمانروایان خوارزم آخرین سلطان سلجوقی را شکست داد و بر بخشهای زیادی از ایران چیره شد.

زیرا از یک سو، خلیفۀ عباسی فرمانروایی آنها را به رسمیت نمی شناختند و از سوی دیگر، تسلطی بر فرمانروایان محلی نداشتند.

چنگیزخان مغول