نمونه سوالات فصل 14 علوم تجربی نهم همراه با جواب تشریحی

بسیار محدود

ستون مهره

اندازه – قدرت

دوکی

آبشش - باله

غضروفی - استخوانی

شکمی - جلویی

خزندگان

خشکی - شش - ندارد

بی دم - دم‌ دار

کشیده و دراز - پهن

کمتر

سم

بال

خزندگان

کرک پر - پوش پر - شاه پر

شاه ‌پرها

شكل منقار - شکل پاها

منقار - پاها

خفاش

تخم ‌گذار - کیسه ‌دار - جفت‌ دار

پلاتی پوس

جفت ‌دار

سنجاب

جانوران مهره‌ دار در بخشی از اسکلت داخلی خود ستونی از مهره دارند که بخش‌ های دیگر اسکلت به آن متصل ‌اند. وجود این ویژگی در این جانوران، تفاوت مهره‌ داران از لحاظ اندازه و قدرت نسبت به بقیه جانوران شده است.

بیشتر ماهی‌ ها دوکی ‌شکل ‌اند؛ سر و دم آنها کشیده و میانه بدنشان، پهن است.

سطح بدن بیشتر ماهی‌ ها لغزنده و از پولک (فلس) پوشیده شده است.

ماهی ‌ها آبشش و باله دارند؛ به همین علت برای زیستن در آب سازگارند.

در آبشش‌ ها، مویرگ ‌های خونی فراوان، وجود دارد که عبور جریان آب از روی آنها، باعث تبادلات گازی بین آب و خون می‌ شود.

بیشتر ماهی ‌ها، باله ‌های مختلفی مثل باله دمی، پشتی، سینه‌ ای و شکمی که بر اساس محل قرار گرفتن، وظایف مختلفی مثل ایجاد حرکت، تغییر سرعت و جهت حرکت، را برعهده دارند.

الف) دانشمندان بر اساس نوع اسکلت، ماهی‌ ها را طبقه‌ بندی می ‌کنند.

ب) مهم‌ترین گروه‌ های آنها عبارت ‌اند از:

1) ماهی ‌های غضروفی مانند: اره ‌ماهی، کوسه و ماهی خاویار

2) ماهی‌ های استخوانی مانند: قزل‌آلا و شیرماهی

1) قورباغه‌ ها بخشی از عمر خود را در آب و بخشی را در خشکی می ‌گذرانند.

2) نوزاد قورباغه پس از خروج از تخم با آبشش تنفس و از جلبک ‌ها و گیاهان آبزی تغذیه می‌ کند

مراحل اولیۀ رشد خود را در آب طی می ‌کند.

آبشش‌ های نوزاد در حین بلوغ به شش تبدیل می‌شود. به همین دلیل، قورباغه بالغ می‌ تواند از آب خارج شود و در خشکی فعالیت کند.

غذای قورباغه بالغ بیش‌تر حشرات است و با داشتن پوستی نازک، مرطوب و بدون پولک، تنفس پوستی نیز انجام می‌ دهد.

1) دوزیستان بی­ دم مانند: قورباغه ‌ها و وزغ‌ ها

2) دوزیستان دم­ دار مانند: سمندر

پوست خزندگان با پولک‌ های ضخیم و سخت یا صفحات استخوانی پوشیده شده است. این ساختارها باعث می ‌شوند که خزندگان بتوانند در خشکی زندگی کنند؛ آب بدنشان از دست نرود و درنتیجه جانور کمتر به آب، نیاز پیدا کند.

 خزندگان؛ حدود دویست میلیون سال پیش، خزندگان قدیمی (دایناسورها) بزرگ‌ ترین گروه مهره ‌داران روی زمین را تشکیل می ‌دادند و اندازه بیشتر آنها نیز بزرگ ‌تر از خزندگان امروزی بودند.

مارها، لاک‌پشت‌ ها، سوسمارها و کروکدیل ‌ها.

مارها با نداشتن دست‌ و پا از آشناترین خزندگان هستند که انواعی از آنها در خشکی و انواعی دیگر در آب، زندگی می‌کنند و گونه‌های سمی و غیرسمی دارند. وجود مارها برای آدمیان مفید است؛ چون با تغذیه از حشرات و موش ‌ها در کنترل جمعیت آنها مؤثرند. از سم مارها در تهیه بعضی از داروها مثل داروهای قلبی، ضد خونریزی و سرطان استفاده می‌ شود.

1) لاک‌پشت‌ ها انواع خشکی ­زی و دریازی دارند.

2) سنگینی و حرکت کُند از نشانه ‌های آنها است.

3) این جانوران با داشتن لاک سخت و محکم، شناخته می‌شوند.

4) لاک آنها بخش‌ هایی از اسکلت است که پهن شده و بدن را می ‌پوشاند.

الف) سوسمار، مارمولک و آفتاب ‌پرست.

ب) از حشرات، تغذیه می‌ کنند؛ بنابراین در کنترل جمعیت حشرات، نقش دارند.

جثه بزرگ و تحرک کم دارند و در آب‌ های کم‌ عمق زندگی می‌ کنند. چشم‌ های آن بر روی سر و سوراخ ‌های بینی بر روی پوزه‌ ای در از قرار دارد. این وضعیت باعث می ‌شود که بدون اینکه دیده شوند، در آب شنا کنند. تمساح، نمونه ‌ای کروکدیل است که در ایران وجود دارد.

1) بدن آنها از پر پوشیده شده است.

2) اندام حرکتی جلویی در آنها تبدیل به بال شده است.

3) برای اینکه بتوانند پرواز کنند، ویژگی‌ هایی دارند، استخوان‌ های توخالی و محکم، بدن دوکی‌ شکل، نداشتن مثانه از جمله این ویژگی‌ هاست.

4) در کنار شش‌های پرندگان کیسه‌ هایی به نام کیسه‌ های هوادار دارند که سبب افزایش کارایی شش در جذب اکسیژن می‌ شوند.

پرها را بر اساس شکل و نقش در سه گروه، قرار می‌گیرند: کرک پر، پوش پر و شاه پر.

پرندگان را بر حسب شکل منقار و پاهایشان، طبقه‌ بندی می‌ کنند. شکل منقار نشان می‌ دهد که پرنده، چه می ‌خورد و شکل پاهای آن، نشان‌ دهنده محل زندگی، پرنده است.

از گوشت و تخم پرندگان مثل مرغ، اردک و غاز به‌عنوان غذا استفاده می‌ کنیم.

صدای بسیاری از پرندگان مثل قناری و بلبل در طبیعت برای ما لذت ‌بخش است.

بعضی پرندگان به ‌خاطر خوردن حشرات و دانه علف ‌های هرز به کشاورزان کمک می ‌کنند.

در عین ‌حال حمله پرندگان به محصولات کشاورزی و دامی نیز از مضرات آنهاست.

1) پستانداران، مهره ‌دارانی‌ اند که دارای غدد شیری هستند. غده شیری، اندامی است که مایعی مغذی به نام شیر تولید می‌کند.

2) پستانداران در همه جای کره زمین، در آب، خشکی و حتی زیر زمین یافت می ‌شوند.

3) بدن آنها از مو یا پشم، پوشیده شده است که عایق خوبی برای حفظ دمای بدن آنهاست.

4) نوزادان ماهی‌ ها، دوزیستان و ... درون تخم رشد و نمو می‌ یابند و پس از پایان دوره جنینی از آن بیرون می ‌آیند، ولی نوزاد بیشتر پستانداران دورۀ جنینی خود را درون بدن مادر طی می‌ کند و برای رشد از بدن مادر تغذیه می ‌کند.

5) ساختار کلی دستگاه ‌های داخلی بدن پستانداران، تقریباً به سایر مهره‌ داران شبیه است؛ با این تفاوت که پیچیدگی بیشتری دارد.

6) به ‌ویژه در دستگاه عصبی مناطقی که باهوش حافظه و هماهنگی عضلات مربوط است، توسعه زیادی پیدا کرده است.

پستانداران، تفاوت ‌های زیادی با یکدیگر دارند. یکی از این تفاوت‌ ها چگونگی پرورش جنین و نوزاد است و بر این ‌اساس پستانداران در سه گروه تخم ‌گذار، کیسه ‌دار و جفت ‌دار، قرار می‌ گیرند.

پستاندار تخم ‌گذاری است که در آب به‌ خوبی شنا می‌ کند و در کنار آب، لانه می ‌سازد. نوزاد پس از خروج از تخم از شیر مادر تغذیه می ‌کند.

از پستانداران کیسه ‌دار است که نوزاد آن به‌ صورت نارس متولد می ‌شود. نوزاد بعد از تولد به درون کیسه روی شکم مادر می ‌خزد که در آن غدد شیری قرار دارند. نوزاد تا کامل‌ شدن مراحل رشد و نمو از شیر مادر تغذیه می‌ کند.

جفت ‌دار

جفت، اندامی است که در رحم ایجاد می‌ شود و مواد غذایی و اکسیژن را از خون مادر می‌ گیرد و به رگ‌ های خونی بند ناف می ‌دهد.

بر اساس رژیم غذایی در سه گروه گیاه ‌خوار، گوشت ‌خوار و همه‌چیز خوار، قرار می ‌گیرند.

1) آدمی، از بسیاری از پستانداران، برای تهیه غذا، تأمین پوشاک، سواری و بارکشی استفاده می‌ کند.

2) بعضی پستانداران مثل کفتار و شغال در طبیعت با خوردن لاشه جانوران در پاک ‌سازی طبیعت نقش دارند. آنها با این کار از انتشار بیماری‌ ها و آلودگی‌ های محیط‌ زیست، جلوگیری می ‌کنند.

3) وجود گراز و خرس در جنگل فوایدی دارد.

4) گوشت‌ خوارانی مثل گرگ و یوزپلنگ با تعقیب و شکار جانوران پیر و ناتوان، نقش مؤثری را در جلوگیری از بیماری‌ های واگیر و بقای نسل حیوانات باهوش و قوی، ایفا می‌ کنند.

5) سنجاب و هامستر در فصول مناسب، مقداری از دانه‌ ها و میوه‌ های جنگلی را در زیر زمین، ذخیره می ‌کنند. بسیاری از آنها در فصل بهار می ‌رویند و گیاهان جدیدی را در جنگل‌ ها به وجود می ‌آورند. وجود سنجاب ایرانی به همین صورت در حفظ جنگل‌ های بلوط دامنه‌ های زاگرس اهمیت دارد.

ماهی ‌ها - دوزیستان - خزندگان - پرندگان - پستانداران

1) آبشش دارند.

2) بدنشان از پولک‌ های لغزنده پوشیده شده است.

3) تخم گذارند.

4) بیشتر آنها، دوکی ‌شکل هستند.

باله پشتی - باله شکمی - باله سینه ‌ای - باله دمی و باله مخرجی

دهان - دم - سرپوش آبشش - جنس اسکلت

زیرا این جانور بخشی از عمر خود را در آب و بخشی را در خشکی زندگی می ‌کند.

قورباغه بالغ گوشت ‌خوار است و با شش تنفس می ‌کند و دم ندارد در حالی‌ که نوزاد قورباغه گیاهخوار است و با آبشش تنفس می ‌کند و دم بزرگی دارد.

به تنفسی که در آن جانداری به کمک پوست ‌نازک و مرطوب خود مقداری اکسیژن و کربن ‌دی ‌اکسید را با هوا مبادله کند تنفس پوستی می ‌گویند.

پوشش روی بدن که از پولک‌ های سخت و یا صفحات استخوانی پوشیده شده است.

1) با شش تنفس می‌کنند.

2) تخم گذارند.

3) بدن آنها پولک یا صفحه‌ های سخت استخوانی دارد.

1) با تغذیه حشرات و موش در کنترل جمعیت آنها مؤثرند.

2) از سم مارها در تهیه دارو استفاده می ‌شود.

زیرا این جانوران دست‌ و پای کوتاه دارند یا اصلاً ندارند. به همین دلیل در هنگام حرکت بخش‌ هایی از بدن به‌ ویژه شکم روی زمین کشیده می‌ شود.

سر این مارها مثلثی شکل است و گردنی مشخص دارند؛ ولی مارهای غیرسمی معمولاً سری گرد و گردنی نامشخص دارند دم مارهای سمی کوتاه است. ولی مارهای غیرسمی دم بلندتری دارند.

1) استخوان ‌های توخالی و محکمی دارند.

2) بدن دوکی‌ شکل دارند.

3) مثانه ندارند.

4) دستگاه تنفس کاملی دارند.

پرندگان علاوه بر شش، کیسه‌ هایی در کنار شش‌ های خود دارند که سبب کارایی بیشتر شش‌ ها در جذب اکسیژن می ‌شود. این کیسه ‌ها کیسه‌ های هوادار نامیده می‌ شوند.

شاه‌ پرها؛ زیرا نقش مهمی در پرواز برای صعود و سقوط دارند و پرهای بلندی محسوب می‌ شوند.

1) بدنی پوشیده از پر دارند.

2) تخم گذارند و معمولاً از تخم‌ ها مراقبت می ‌کنند.

3) دستگاه تنفسی کاملی دارند.

4) مثانه ندارند.

ابتدا جنین رشد خود را در رحم مادر شروع می‌ کند در آنها از مواد مغذی همراه تخم اولیه (زرده) تغذیه می ‌کند بعد از چند هفته نوزاد نارس متولد شده و خود را به درون کیسه مادر می ‌رساند و از غدد شیری تغذیه می ‌کند تا مراحل رشد و نمو کامل شود.

جفت اندامی در رحم است که مواد غذایی و اکسیژن را از خون مادر می‌ گیرد و به رگ ‌های بندناف جنین می ‌دهد.

سه دسته:

1) گیاه‌ خواران مانند گوسفند.

2) گوشت‌ خواران مانند پلنگ.

3) همه چیز خوارها مانند انسان.

الف) آبشش

ب) ماهی‌ها و خزندگان

پ) کوسه‌ماهی

ت) قورباغه و وزغ

ث) انسان

ج) ماهر

چ) شش

ح) پلاتی پوس

اهمیت خرس با اینکه همه چیز خوارند، اکثراً از دانه و میوه گیاهان استفاده می‌کنند. پس از خوردن این دانه‌ ها که در بدن خرس جذب نمی ‌شود به همراه مدفوع (که خود نوعی کود محسوب می ‌شود) روی خاک ریخته و با رسیدن رطوبت رویش پیدا کرده و سریعاً رشد می‌ کنند.

اهمیت گراز: از ریشه درختان تغذیه می‌ کند در حین خوردن غذاهای گیاهی خاک را شخم می ‌زنند باعث زیر و رو شدن خاک و پاشیده شدن آن روی دانه گیاهان می ‌شود به همین دلیل به آنها تراکتور طبیعت می ‌گویند.