نمونه سوالات فصل 3 تاریخ دهم ایران و جهان باستان همراه با جواب تشریحی

باستان شناسی، علمی است که آثار باستانی و تاریخی را (به منظور شناخت فرهنگ و شیوه زندگی انسان ها و جوامع گذشته) مطالعه و بررسی می کند.

باستان شناس، کسی است که بر اساس آثار باقی مانده از بشر، گذشته انسان ها و جوامع انسانی و به ویژه تغییرات فرهنگی آن ها را در طول زمان، بررسی و تحلیل می نماید.

باستان شناسی علمی است که هدف آن، شناخت انسان و پژوهش در فرهنگ او است.

به تمامی اشیا، ابزارها، بناها و مکان هایی می گویند که ساخته دست بشر و محصول اندیشه او هستند.

به جاهایی (مانند شهرها، غارها، گورستان ها و آرامگاه ها) که باستان شناسان در آن جا آثار باستانی و تاریخی را مطالعه و در مواردی کشف می کنند، مکان باستانی گفته می شود. (که برخی وسیع اند مثل شهر سوخته در ایران و شهر پمپئی در ایتالیا.)

این اشیاء و همچنین شیوه تدفین مردگان، معماری و مصالح آرامگاه ها، اطلاعات ارزنده ای را درباره نظام اجتماعی، باورها، فرهنگ، وضعیت اقتصادی و میزان پیشرفت های فنی مردمان و جوامع گذشته ارائه می دهند.

تپّه های باستانی یکی از مکان های مهم باستان شناختی به شمار می روند. هنگامی که در دوره های زمانی مختلف مردمانی در یک مکان سکونت نمایند، به تدریج چند لایه باستانی روی هم قرار می گیرند. تاکنون شمار زیادی از این تپّه ها در ایران شناسایی و حفّاری شده اند.

1. یکم، کشف و شناسایی مکان آثار باستانی تاریخی
2. حفّاری
3. استخراج
4. تنظیم اطّلاعات.

الف) برخی از آثار باستانی (یا مکان های آثار باستانی، با رجوع به کتاب های تاریخی، سفرنامه ها و ...، ابزارها و فناوری های جدید و پیشرفت های مانند پهپاد، رادار، عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای، روش های الکترومغناطیسی و ... کشف شده اند.

ب) برخی از آثار باستانی به صورت اتّفاقی (کشاورزی، عمرانی، سیل و زمین لرزه) نمایان شده اند. مثل مردان نمکی زنجان که به طور تصادفی کشف شده اند.

پ) برخی از آثار باستانی با حفّاری های غیرقانونی و قاچاق (همانند تمدن جیرفت در استان کرمان) کشف شده اند!

حفّاری، یکی از مراحل حسّاس کار باستان شناسان به شمار می رود و نیازمند دانش، تجربه و دقت فراوان است؛ چرا که ممکن است با کوچکترین اشتباه، آسیب بزرگی به آثار و بناهای تاریخی در حال کاوش وارد شود.

پس از حفّاری و خاک برداری، نخست نقشه آن بنا را مشخص می نمایند. آنان همچنین اگر به شیئی برخورد کنند، نخست در همان وضعیت از آن عکس برداری کرده و مشخّصاتش را دقیق ثبت می کنند. سپس آن را از خاک بیرون آورده و در کارگاه یا آزمایشگاه مجهّز ادامه می دهند.

طبقه بندی آثار باستانی: باستان شناسان آثار یا بناهای باستانی کشف شده را به لحاظ قدمت، مواد و مصالح به کار رفته در آن ها و نیز کاربردهایی که داشته اند، مورد بررسی و مطالعه قرار می دهند.

مقایسه ی آثار برای درک سیر پیشرفت ها: علاوه بر این، باستان شناسان با مقایسه آثار و بناهای باستانی در زمان های مختلف، می کوشند تا سیر پیشرفت های فنی، هنری و فرهنگی مردمان گذشته را درک کنند.

فهم روابط جوامع و تأثیر هر جامعه بر جامعه ی دیگر: آنان همچنین از طریق مقایسه آثار و بناهای باستانیِ سرزمین ها و تمدن های گوناگون، روابط جوامع گذشته و تأثیرات فرهنگی و اقتصادی آن ها بر یکدیگر را توضیح می دهند.

امروزه باستان شناسان برای تاریخ گذاری و تعیین سن آثار باستانی، از روش های علمی پیشرفت های مانند روش رادیو کربن و شیوه پیشرفته تری موسوم به «پتاسیم آرگون» استفاده می کنند. در این روش ها از دانش هایی مثل شیمی، فیزیک، گیاه شناسی، زمین شناسی و ... کمک گرفته می شود.

موزه ها، مهمترین مکانِ گردآوری، نگهداری، مرمّت، مطالعه و نمایش آثار باستانی هستند.

باستان شناسی و علم تاریخ، ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. از یک سو، باستان شناسان از نوشته های مورّخان برای شناسایی، کشف و مطالعه آثار و مکان های باستانی بهره می برند و از سوی دیگر نتایج کاوش های باستان شناسان، منبع ارزشمندی برای تحقیقات مورّخان به شمار می رود.

مطالعه و شناخت دوران بسیار طولانی پیش از تاریخ، عمدتاً مُتّکی به کاوش های باستان شناسی است. از این رو، بیشتر آگاهی و اطّلاعاتی که تاکنون درباره زندگی انسان ها و جوامع دوران پیش از تاریخ به دست آمده، حاصل تحقیقات علمی باستان شناسان است.

باستان شناسی کمک شایانی به مطالعه ی دوره تاریخی کرده است. منابع نوشتاری (مکتوب) برای شناخت کامل این دوره، مخصوصاً اوایل آن، کافی نیستند. از سوی دیگر عمده ی اطّلاعات منابع نوشتاری، مربوط به رویدادهای سیاسی و نظامی و شرح اقدامات فرمانروایان است. بنابراین، کاوش های باستان شناسی و یافته های علمی باستان شناسان به مورّخان کمک زیادی می کند که ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی مردمان و جوامع دوره تاریخی را بهتر بشناسند.

باستان شناسی علاوه بر آنکه میراث فرهنگی بشر را کشف و معرفی کرده است، نقش مهمتری در مرمَّت و نگهداری این میراث گرانبها دارد.

موضوع: بررسی آثار باستانی و تاریخی

هدف: شناخت فرهنگ و شیوه زندگی گذشتگان

اشیایی که در درون گورهای باستانی قرار دارند، روش تدفین در دوران های مختلف، معماری آرامگاه ها و مصالح به کار رفته در آن ها اطلاعات ارزنده ای درباره نظام اجتماعی، باورها، فرهنگ، وضعیت اقتصادی و میزان پیشرفت های فنی مردمان و جوامع گذشته ارائه می دهند.

زیرا باعث جلوگیری از نابودی و یا تخریب میراث مشترک مردم جوامع مختلف در دوران های متفاوت می شود.

منابع نوشتاری برای شناخت کامل این دوره مخصوصا اوایل آن کافی نیستند. از سوی دیگر عمده اطلاعات منابع نوشتاری مربوط به رویدادهای سیاسی و نظامی و شرح اقدامات فرمانروایان است. یافته های باستان شناسی می تواند به کمک منابع نوشتاری بیاید و در روشن تر کردن دوره های تاریخ کمک کند.

 باستا‌ن شناسی، علمی است که آثار باستانی و تاریخی را به منظور شناخت فرهنگ و شیوه زندگی انسا‌ن‌ها و جوامع گذشته، مطالعه و بررسی می‌کند

 باستان شناس، کسی است که بر اساس آثار باقی مانده از بشر، گذشتة انسان‌ها و جوامع انسانی و به ویژه تغییرات فرهنگی آنها را در طول زمان، بررسی و تحلیل می‌نماید

برخی از صاحب‌نظران، باستان شناسی را علمی می‌شمارند که هدف آن، شناخت انسان و پژوهش در فرهنگ او است.

آثار باستانی و تاریخی، به تمامی اشیا، ابزارها، بناها و مکان‌هایی می‌گویند که ساختۀ دست بشر و محصول اندیشۀ او هستند

 به جاهایی که باستان شناسان در آنجا آثار باستانی و تاریخی را مطالعه و در مواردی کشف می‌کنند، مکان باستانی گفته می‌شود

هنگامی که در دوره‌های زمانی مختلف به تناوب مردمانی در یک مکان سکونت نمایند، به تدریج چند لایۀ باستانی روی هم قرار می‌گیرند

فارس – همدان و کرمانشاه

غارها، گورستان‌ها و آرامگاه‌ها نیز از جمله مکان‌های باستانی مورد توجه و علاقۀ باستان‌شناسان هستند

الف) شناسایی و کشف

ب) حفّاری

پ) استخراج و تنظیم اطلاعات

 برخی از آثار و بناهای تاریخی مانند تخت جمشید و طاق بستان بر روی سطح زمین قرار داشته و به آسانی قابل شناسایی هستند؛ اما بخش زیادی از آثار باستانی در زیر خاک و یا در اعماق دریاها و رودخانه‌ها قرار گرفته‌اند

حفاری، یکی از مراحل حساس کار باستان شناسان به شمار می‌رود و نیازمند دانش، تجربه و دقت فراوان است؛ چرا که ممکن است با کوچک‌ترین اشتباه، آسیب بزرگی به آثار و بناهای تاریخی در حال کاوش وارد شود

نخست نقشۀ آن بنا را مشخص می‌نمایند. آنان همچنین اگر به شیئی برخورد کنند، نخست در همان وضعیت از آن عکس‌برداری و تمامی مشخصاتش را به طور دقیق ثبت می‌کنند. سپس آن را از خاک بیرون آورده و مراحل بعدی تحقیقات، در کارگا‌ه‌ها و آزمایشگا‌ه‌های مجهّز ادامه می‌یابد

 باستان‌شناسان برای تاریخ‌ گذاری و تعیین سن آثار باستانی، از رو ش‌های علمی پیشرفت‌های مانند روش رادیو کربن استفاده «پتاسیم – آرگون» و شیوۀ پیشرفته‌تری موسوم به می‌کنند. در این روش‌ها از دانش‌هایی چون شیمی، فیزیک، گیاه شناسی، زمین‌شناسی و غیره کمک گرفته می‌شود

موزه لوور پاریس – بریتانیا در لندن – آرمیتاژ در سن پترزبورگ – مترو پولیتن در نیویورک

 آگاهی و اطلاعاتی که تا کنون در باره زندگی انسان ها و جوامع دوران پیش از تاریخ بدست آمده، حاصل تحقیقات علمی باستان شناسان است

 از یکسو باستان شناسان از نوشته های مورخان برای شناسایی، کشف و مطالعه آثار و مکانهای باستانی بهره می برند و از سوی دیگر نتایج کاوش های باستان شناسان منبع ارزشمندی برای تحقیقات مورخان به شمار می رود

باستان‌شناسی همچنین کمک شایانی به مطالعۀ دورۀ تاریخی کرده است. منابع نوشتاری (مکتوب) برای شناخت کامل این دوره، مخصوصا اوایل آن، کافی نیستند. از سوی دیگر، عمدۀ اطلاعات منابع نوشتاری، مربوط به رویدادهای سیاسی و نظامی و شرح اقدامات فرمانروایان است. بنابر این، کاو‌ش‌های باستان‌شناسی و یافته‌های علمی باستان‌شناسان به مورّخان کمک زیادی می‌کند که ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی مردمان و جوامع دورۀ تاریخی را بهتر بشناسند

 مطالعه و شناخت دوران بسیار طولانی پیش از تاریخ، عمدتاً متکی به کاو‌ش‌های باستان‌شناسی است. از این رو، بیشتر آگاهی و اطلاعاتی که تاکنون دربارۀ زندگی انسا‌ن‌ها و جوامع دوران پیش از تاریخ به دست آمده، حاصل تحقیقات علمی باستان‌شناسان است

 اشیایی که از داخل گورهای باستانی به دست آمد‌ه‌اند و در موزه‌های جهان به نمایش گذاشته شد‌ه‌اند، یکی از جذا‌ب‌ترین و پربینند‌ه‌ترین آثار موز‌ه‌ای هستند. این اشیا و همچنین شیوۀ تدفین مردگان، معماری و مصالح آرامگا‌ه‌ها، اطلاعات ارزند‌ه‌ای را دربارۀ نظام اجتماعی، باورها فرهنگ، وضعیت اقتصادی و میزان پیشرفت‌های فنی مردمان و جوامع گذشته ارائه می‌دهند

باستا‌ن‌شناسان برای کشف آثار باستانی و تاریخی، علاوه بر رجوع به کتا‌ب‌های تاریخی، سفرنامه‌ها و … ، از ابزارها و فناوری‌های جدید و پیشرفت‌های مانند پهپادها، رادارها، عکس‌های هوایی، تصاویر ماهوار‌های، رو ش‌های الکترو مغناطیسی و سامانۀ اطلاعات جغرافیایی، که قابلیت زیادی در نقشه‌برداری، کشف و بازسازی دقیق مُحَوَّطه‌ها و آثار باستانی دارند، استفاده می‌کنند

موزه ها

موزه ملی ایران باستان

علم تاریخ 

موزه ها 

حفاری

گور های باستانی 

باستان شناس

باستان شناس

آثار باستانی 

استان شناسان