نمونه سوالات فصل 8 فارسی یازدهم همراه با جواب تشریحی

 اي داد، کس به داغ ِ دل باغ، دل نداد    اي واي، هاي هاي عزا در گلو شکست

آواز عاشقانۀ ما در گلو شکست    حق با سکوت بود، صدا در گلو شکست

« بادا» مباد گشت و «مبادا» به باد رفت    «آیا» ز یاد رفت و«چرا» در گلو شکست

آن روزهاي خوب که دیدیم خواب بود    خوابم پرید و خاطره در گلو شکست

زنده کنند و باز پر و بال نو دهند   هر چند بر کنید شما پر و بال گل

گل را مدد رسید ز گلزار روي دوست    تا چشم ما نبیند دیگر زوال گل

امروز روز شادي و امسال، سال گل   نیکوست حال ما که نکو باد حال گل

جامه دران رسید گل از بهر داد ما   زان می دریم جامه به بوي وصال گل

عمر اگر خوش گذرد زندگی نوح کم است   ور به ناخوش گذرد، نیم نفس بسیار است

من عمر خویش را به صبوري گذاشتم   عمري دگر بباید تا صبر بر دهد

وام جهان است تو را عمر تو   وام جهان بر تو نماند مدام

به گردن در آتش در افتاده اي   به باد هوا عمر بر داده اي

تشخیص، تشبیه، مراعات نظیر، ایهام​​​​​​​

استعاره، کنایه، تشبیه، مراعات نظیر

تشبیه، کنایه، مجاز، جناس

ایهام، مجاز، استعاره، جناس

از رهگذر خاك سر کوي شما بود   هر نافه که در دست نسیم سحر افتاد

بس تجربه کردیم در این دیر مکافات  با دردکشان هر که درافتاد برافتاد

دردا که از آن آهوي مشکین سیه چشم   چون نافه بسی خون دلم در جگر افتاد

پیرانه سرم عشق جوانی به سر افتاد   وان راز که در دل بنهفتم به در افتاد

گفتم ببینمش مگرم درد اشتیاق   ساکن شود، بدیدم و مشتاق تر شدم

مهمان سراست خانۀ دنیا که اندر او   یک روز این بیاید و یک روز آن رود

آن کس که سر به جیب قناعت فرو نبرد   بگذار تا به چاه مذلّت فرو رود

آن کس که سر به جیب قناعت فرو نبرد   بگذار تا به چاه مذلّت فرو رود

کمربند

سه گوش

قندشکن

نی شکر

1

2

4

3

ستم

ماست بندی

درست

دستیار

دل در این پیرزن عشوه گر دهر نبند

خاك بغداد به مرگ خلفا می گرید

ورنه این شط روان چیست که در بغداد است

بلکه آن است سلیمان که زملک آزاد است

از دیده گر سرشک چو باران چکد رواست   کاندر غمت چو برق بشد روزگار عمر

تا کی می صبوح و شکر خواب بامداد   هشیار گرد هان! که گذشت اختیار عمر

در هر طرف زخیل حوادث کمین گهی است   زان رو عنان گسسته دواند سوار عمر

بی عمر زنده ام من و این بس عجب مدار   روز فراق را که نهد در شمار عمر

تخلّص، تشبیه، حسن تعلیل، مجاز

تشبیه، مجاز، استعاره، تناسب

استعاره، حس آمیزي، حسن تعلیل، ایهام

کنایه، تشبیه، مجاز، پارادوکس

خمیازه گشاید دهن زخم دلم باز   چون دیده بدان غمزة ناوك فکن افتد

ز سیل حادثه صحرا و کوه در سفر است   چه واکشیده اي اي خانمان خراب اینجا

اي که در نعمت و نازي به جهان غره مباش   که محال است در این مرحله امکان خلود

دامن کشان که می رود امروز بر زمین   فردا غبار کالبدش در هوا رود

به غنچه گوى که از روى خویش، پرده فکن   که مرغ در ز فراق رخت، پریشان شد

ز حال قلب جفا دیده ام، مپرس، مپرس   چو ابر از غم دلدار، اشک ریزان شد

ندا به ساقى سرمست گل عذار رسید    که طرف دشت چو رخسار سرخ مستان شد

سرود عشق ز مرغان بوستان بشنو  جمال یار ز گل برگ سبز، تابان شد

به شادي و آسایش و خواب و خور   ندارند کاري دل افگارها

گره را ز راز جهان باز کن   که آسان کند باده، دشوارها

مهین مهرورزان که آزاده اند   بریزند از دام جان تاره

جز افسون و افسانه نبود جهان   که بستند چشم خشایارها

ز دیده های ضعیف از محبت احباب   به چهره اشک فشانم که عازم سفرم

چو ابر آب فشانم ز دیدة حسرت   که رفت روز جوانی چو برق از نظرم

نجات آخرت را چاره گر باش   در این منزل ز رفتن باخبر باش

ببین، دور از تو، شاهانی که مردند   ز مال و ملک و شاهی ، هیچ بردند ؟.

ستم

ماست بندی

درستکار

دستیار

5

7

6

4

از خشک طینتان مطلب جز جواب خشک   بحر سراب را چه بود جز سحاب خشک

صد رنگ سخن در لب هر برگ گلی هست   فریاد که گوش تو گران است در این باغ

ز چشم شور، آب زندگانی تلخ می گردد   از آن چون خضر برگرد جهان پوشیده می گردم

دشنامی از آن لب کَندم تازه و خو ش بو   زان گل سخن تلخ گلاب است در اینجا

چگونه باز کنم بال در هواي وصال   که ریخت مرغ دلم پر در آشیان فراق

ز سوز شوق دلم شد کباب دور از یار   مدام خون جگر می خورم ز خوان فراق

بسی نماند که کشتی عمر غرقه شود   ز موج شوق تو در بحر بی کران فراق

فلک چو دید سرم را اسیر چنبر عشق   ببست گردن صبرم به ریسمان فراق

سبک ِ سري که زند پیش بحر لاف وجود   اگر به باد دهد سر بجاست همچو حباب

هر که سجاده خود بر سر آب اندازد  همچو کف در نظر همت مردان پوچ است

دهر سپید دست سیه کاسه اي است صعب   منگر به خوش زبانی این ترش میزبان

فلک با تنگ چشمان گوشه چشم دگر دارد   که چون فرزند کور آید، شود چشم گدا روشن

در راه عشق وسوسۀ اهرمن بسی است   پیش آي و گوش دل به پیام سروش کن

هر شبنمی در این ره صد بحر آتشین است   دردا که این معما شرح و بیان ندارد

دلق گداي عشق را گنج بود در آستین   زود به سلطنت رسد هر که بود گداي تو

لب چون آتشش آب حیات است   از آن آب آتشی در ما گرفته است

گاوصندوق، مدادرنگی، جانماز

چلومرغ، شب بو، کیف دستی

شال گردن، ساعت مچی، شاگرد خیاط

زن دایی، صاحب مغازه، چوب لباس

بر افتادن حکومت جبّار، احیاي کشتزارهاي پنبه

داستان پر ماجراي سیاووش، باز آمدن فصل خیال

انبار غلّه شهر خواف، سبدهاي سنبل خشک شده

بازي سیاسی انقلابیّون، شادي زیاد مردم خیابان

1

2

3

4

راي راي توست، خواهی جنگ و خواهی آشتی   ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را

سر به هم آورده دیدم برگ هاي غنچه را   اجتماع دوستان یکدلم آمد به یاد

بینمت منظوم و موزون و مقفا زان تو را   دستیار خویش دارد زهره در خنیاگري

مژده اي دل که دگر باد صبا باز آمد   هدهد خوش خبر از طرف سبا بازآمد

3

4

5

6

درخت اگر متحرك شدي ز جاي به جاي  نه جور اره کشیدي نه هم جفاي تبر

نه سایه دارم و نه بر بیفکنندم و سزاست   اگر نه بر درخت تر کسی تبر نمی زند

تا از نتیجۀ فلک و طور دور اوست   تبدیل سال و ماه و خزان و بهار هم

درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد   نهال دشمنی بر کن که رنج بیشمار آرد

که در طریقت ما کافریست رنجیدن

می ُ پرورد به ناز تو را در کنار حسن

در نگنجد عشق در گفت و شنید

تسبیح و خرقه لذت مستی نبخشدت

همی خواند باید مرا جهان آفرین

روان گوشه ُ گیران را جبینش طرفه گلزاري است

آنکه فکرش گره از راز جهان بگشاید

حلقۀ زلفش تماشاخانۀ باد صباست

سه جزئی با مسند

چهار جزئی با مفعول و مسند

سه جزئی با متمم

سه جزئی با مفعول

قد تو بشد از جویبار دیدة من   به جاي سرو جز آب روان نمی بینم

پیر پیمانه کش من که روانش خوش باد   گفت پرهیز کن از صحبت پیمان شکنان

آنکه به پرسش آمد و فاتحه خواند و می رود   گو نفسی که روح را می کنم از پی اش روان

اشک آلودة ما گرچه روان است ولی   به رسالت سوي او پاك نهادي طلبیم

برین دو دیدة حیران من هزار افسوس   که با دو آینه رویش عیان نمی بینم

هان اي دل عبرت بین از دیده عبر کن هان   ایوان مداین را آیینۀ عبرت دان

در ره او چو قلم گر به سرم باید رفت   با دل زخم کش و دیدة گریان بروم

قد تو تا بشد از جویبار دیدة من   به جاي سرو جز آب روان نمی بینم

بیا که ترك فلک خوان روزه غارت کرد   هلال عید به دور قَدح اشارت کرد

غلام چشم آن ترکم که در خواب خوش مستی  نگارین گلشنش روي است و مشکین سایه بان ابرو

خیز تا ترك وار در تازیم   هندوان را در آتش اندازیم

شاه ترکان سخن مدعیان می شنود   شرمی از مظلمۀ خون سیاووش باد

بس بگشتم که بپرسم سبب درد فراق   مفتی عقل درین مسئله لایعقل بود

من که ملول گشتمی از نفس فرشتگان   قال و مقال عالَمی می کشم از براي تو

چون گشت زمین ز جور گردون   چونین خفه و خموش و آوند

هوا مسیح نفس گشت و باد نافه گشاي   درخت سبز شد و مرغ در خروش آمد

چه گویمت که به میخانه دوش مست و خراب   سروش عالم غیبم چه مژده ها دادست

آلوده اي تو حافظ فیضی ز شاه درخواه   کان عنصر سماحت بحر طهارت آمد

گرچه منزل بس خطرناك است و مقصد بس بعید   هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور

چو بید بر سر ایمان خویش می لرزم   که دل به دست کمان ابرویی است کافر کیش

به پیش دشمنان استاد و جنگید / رهاند از بند اهریمن وطن را (مجاز - استعاره)

در ره عشق وطن از سر و جان خاسته ّ ایم / تا در این ره چه کند همت مردانۀ ما (تشبیه – کنایه)

گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم / ورت ز دست نیاید چو سرو باش آزاد (مجاز – تناسب)

چو آتش در سپاه دشمن افتاد / ز آتش هم کمی سوزنده تر شد (تکرار – تشبیه)

در آن دریاي خون در قرص خورشید   غروب آفتاب خویشتن دید

در آن باران تیر و برق پولاد   میان شام رستاخیز می گشت

ز رخسارش فرو می ریخت اشکی   بناي زندگی بر آب می دید

شبی را تا شبی با لشکري خرد   ز تن ها سر ز سرها خود افکند

در آن سیماب گون امواج لرزان   خیال تازه اي در خواب می دید

ازین سد روان در دیدة شاه   ز هر موجی هزاران نیش می رفت

میان موج می رقصید در آب   به رقص مرگ، اخترهاي انبوه

در آن تاریک شب می گشت پنهان   فروغ خرگه خوارزمشاهی

اگر یک لحظه امشب دیر جنبد / سپیده دم جهان در خون نشیند (مجاز – تضاد)

فرو می ریخت گردي زعفران رنگ / به روي نیزه ها و نیزه داران (استعاره – تشبیه)

ز مستی بر سر هر قطعه زین خاك / خدا داند چه افسرها که رفته (جناس – کنایه)

به پاس هر وجب خاکی ازین ملک / چه بسیار است آن سرها که رفته (کنایه – استعاره)

به آتش هاي ترك و خون تازیک   ز رود سند تا جیحون نشیند

چو بگذشت از پس آن جنگ دشوار   از آن دریاي بی پایاب آسان

چو آتش در سپاه دشمن افتاد   ز آتش هم کمی سوزنده تر شد

به مغرب سینه مالان قرص خورشید   نهان می گشت پشت کوهساران

شبی را تا شبی با لشکر خرد / ز تن ها سر، ز سرها خود افکند (جنگیدن در کل شب و کشتن دشمن)

ولی چندان که برگ از شاخه می ریخت / دو چندان می شکفت و برگ می کرد (کشتن دشمن و انبوهی لشکر خصم)

در آن دریاي خون در قرص خورشید / غروب آفتاب خویشتن دید (زوال و نابودي پادشاهی)

به فرزندان و یاران گفت چنگیز / که گر فرزند باید باید این سان (مورد ستایش لشکر خودي قرار گرفتن)

ز رخسارش فرو می ریخت اشکی / بناي زندگی بر آب می دید (نابودي و زوال عمر)

به آن چه می گذرد دل منه که دجله بسی / پس از خلیفه بخواهد گذشت در بغداد (دل بستن به دنیاي ناپایدار)

از آن این داستان گفتم که امروز / بدانی قدر و بر هیچش نبازي (قدر وطن را دانستن)

اگر یک لحظه امشب دیر جنبد / سپیده دم جهان در خون نشیند (غفلت سبب فاجعه خواهد بود)

 جرم عاصی و گذشتش چو دم آتش و آب   آن یکی شعله کشد و این همه خاموش کند

مضمون سرنوشت دو عالم جزین نبود   کان سر که خاك راه شد از آسمان گذشت

مست بگذشت و نظر بر من درویش انداخت   گفت اي چشم و چراغ همه شیرین سخنان

مغبچه اي می گذشت راهزن دین و دل   در پی آن آشنا از همه بیگانه شد

کافر مبیناد این غم که دیده است   از قامت سرو از عارضت ماه

بعد ازین دست من و دامن آن سرو بلند   که به بالای چمان از بن و بیخم برکند

بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوي   می خواند دوش درس مقامات معنوي

به روز واقعه تابوت ما ز سرو کنید   که می رویم به داغ بلند بالایی

سند

آموی

جیحون

هیرمند

سراپردة بزرگ، نتیجه، عفریت، کلاه پادشاهان

خیمۀ بزرگ، میوه، شیطان، زمام

سراپردة بزرگ، افسانه، ابلیس، مهار

بارگه کوچک، بر، عفریت، صاحب منصب

ترکی، کلاه خود، عظیم، زردي افق هنگام غروب آفتاب

تازي، لباس جنگی، سبک، فَلق

غیر ترك، ترك، عظیم، سرخی افق هنگام غروب آفتاب

فارسی زبانان، کلاه جنگی، سنگینی، سرخی

2

3

4

5

6

7

5

4

شکست ایرانیان در برابر هجوم مغولان

ترسیم شکست ایران در برابر اقوام بیگانه

تصویرسازي حملۀ مغول و فرار خوارزمشاهیان در برابر آنان

ترسیم شهامت و پایداري جلال ّ الدین خوارزمشاه در برابر هجوم مغولان

خودرأي و مستبد در امر قدرت

سوزان و نابودگر دشمنان

جنگجو و صف شکن

غمخوار کشور و ملّت ایران

1

2

3

4

1

2

3

4

نامور، ملک، کریم، بی پایاب: مشهور – سرزمین – بخشنده – ژرف

برومند، سیماب گون، تازیک، انبوه: بارور – جیوه – غیرترك – فراوان

دیده، سینه مالان، اختر، شام: چشم – با حالت سینه خیز – نجم – آغاز شب

پاس، ژرف، خرد، عافیت: نگهداري – عمیق – کوچک – سلامتی

خان بن ِ خان و شهنشاه شهنشاه نژاد   آنکه می زیبد اگر جان جهانش خوانی

خواندیم همچو پیامی که به دلدار رسد   سخت پیچیدی و این نامه به جانان نرسید

قدر مجموعۀ گل مرغ سحر داند و بس   که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست

بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوي می ِ خواند دوش درس مقامات معنوي

این دل اگر سواره نیست، صاحب لشکرش تویی   افسر و سرهنگ چه کار تا که شهنشی بود

نه افسر ماند از شاهی، نه زیبایی رخساري   جهانست و قوانینش که دیگرگون نخواهد شد

ز مستی بر سر هر قطعه زین خاك   خدا داند چه افسرها که رفته

زمانه افسر رندي نداد جز به کسی   که سر فرازي عالم درین کَله دانست

به رنگ جیوه، لفظی ترکی، غرقاب، تاج

جیوه، عرب، قسمت کم عمق رودخانه، کلاه پادشاهان

جیوه اي، غیرترك، ته آب، صاحب منصب

جیوه، عربی، کنار دریا، تاج بلند

آیینۀ اسرار غنا پردة خاك است   تا سرمه نگشتن همه آواز گداییم

وز فروغ لعل روح افزاي خویش   شورشی در بحر و کان افکنده اي

غایت خوبی که هست قبضه و شمشیر   و دست خلق حسد می برند چون تو مرا میکشی

باد صبحی به هوایت ز گلستان برخواست   که تو خوشتر ز گل و تازه تر از نسرینی

استعاره، تشبیه، مراعات نظیر

استعاره، تشبیه، تناقض

اسلوب معادله، تشبیه، کنایه

تضاد، تشخیص، مراعات نظیر

حسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت   بانگ برآمد که غارت دل و دین است

به تیره روزي من چشم روزگار گریست   ندانم آن مه تابان چه در کمان دارد

دل عشوه می فروخت که من مرغ زیرکم   اینک فتاده در سر زلف چو دام دوست

پشت چون آیینه بر دیوار حیرت داده ایم   والۀ خار و گل این باغ و بستانیم ما

باد پیمایی ندارد حاصلی جز نیستی   مهر تا برداشت از لب، گشت ناپیدا حباب

تا درون سنگ و آهن تابش و شادي رسید   گر تو را باور نیاید سنگ بر آهن بزن

عقل زیرك را برآر و پهلوي شادي نشان   جان روشن را سبک بر بادة روشن بزن

ز سوسن بشنو اي ریحان، که سوسن صدزبان  دارد به دشت آب و گل بنگر که پر نقش و نگار آمد

از چند بند هم وزن و هم آهنگ تشکیل شده است

ملک الشعرای بهار، فریدون توللی و فخری یزدی سروده هایی در این قالب شعری دارند

طرح مضامین سیاسی و اجتماعی موضوع اغلب چهار پاره هاست

رواج آن از دورة مشروطه بوده و تاکنون ادامه یافته است

در بسیاري از کشورهاي توسعه یافته درافتادن با نظام سرمایه داري غیرممکن است. (کاهش)

افرادي معتقدند که دستپخت آقایان از خانم ها بهتر است. (کاهش)

شب پرة کوچک در میان انبوه تاریکی پرسه میزد. (کاهش)

در طبیعت جانوران گوشتخوار در پی شکار آهوان صحرا هستند. (افزایش)

آن دشت را که رزمگه تو بود ورا   دریاي خون لقب شود و کوه استخوان

در آن دریاي خون، در دشت تاریک   به دنبال سر چنگیز می گشت

چه دارم هر چه دارم من نشاید آن تو را دانم   یکی دریاي خون دانم که آن را دیده می گویم

که امروز ازین رزم شد رنگ و بوي   همه رزمگه شد چو دریاي خون

نظامی نیست دنیا را دلا از عهد او بگسل   منه بر کار دنیا دل که دنیا بی ثبات آمد

پیر ما گفت جهان بر روشی محکم نیست   از خوش و ناخوش او قطع نظر باید کرد

دولت ده روزة دنیا بود نقشی بر آب   دل به نقش موج دریاي بی لنگر منه

حب دنیا بت بود دل خانۀ حق اي عجب   در درون خانۀ حق بت نهان کردن چرا

اي سرو پاي بسته به آزادگی مناز   آزاده من که از همه عالم بریده ام

ز آزادگی بریده ام از خویش عمرهاست   در پیش خود چو سرو گرفتار نیستم

می توان بر سرکشان غالب شد از آزادگی   آب با آن منزلت در خاك باشد سرو را

ریشۀ آزادگی در خاك این گلشن کجاست  سرو همچون گردن قمري است اینجا غل به کف

زندگی،اشک

_َ_ ش،آب

اشک،آب

بنا،رخسار

پدر مولانا «بهاء ولد» و پسر او «سلطان ولد» بود

«تذکرةالاولیا» اثر عطار نیشابوري و «غزلیّات شمس» اثر مولوي است

فریدون مشیري و فریدون تولّلی سروده هایی در قالب چهارپاره دارند

«فرهاد و شیرین» اثر نظامی گنجه اي و «بهارستان» اثر جامی است

ز مستی بر سر هر قطعه زین خاك / خدا داند چه افسرها که رفته! (مجاز – کنایه – واج آرایی)

در آن باران تیر و برق پولاد / میان شام رستاخیز می گشت (استعاره – مجاز - تشبیه)

به آتش هاي ترك و خون تازیک / ز رود سند تا جیحون نشیند (تضاد – استعاره – مراعات نظیر)

نهان می گشت روي روشن روز / به زیر دامن شب در سیاهی (جناس – اغراق - تشخیص)

جامۀ آزادي آسان نیست بر خود دوختن   سرو را زین آرزو در جمله اعضا سوزن است

در خون نشست غنچه، که شد هم نشین خار   گردن فراخت سرو، ز برچیده دامنی

در گلستان هنر چون نخل بودن بارور   عار از ناچیزي سرو و صنوبر داشتن

گرت ز دست برآید، چو نخل باش کریم   ورت ز دست نیاید، چو سرو باش آزاد

تضاد، تناسب، کنایه

تشبیه، تناقض، حسن تعلیل

اسلوب معادله، تضاد، ایهام تناسب

تناقض، تشبیه، تلمیح

زره در بر و دوش رویین تنان   به صد چشم، حیران تیغ و سنان

همی بکشتی تا در عدو نماند شجاع   همی بدادي تا در ولی نماند فقیر

مرا گویند با دشمن براویز  گرت چالاکی و مردانگی هست

دلیران در آن عرصۀ پر جدل   به جان می خریدند مرگ از اجل

صاحب منصب، سنگین، تراوش، جیوه اي

تاج و کلاه پادشاهان، عظیم، چکیده، جیوه

صاحب منصب، عظیم، تراوش کرده، به رنگ جیوه

گردن بند، سنگین، قطره، جیوه

ریشۀ آزادگی در خاك این گلشن کجاست   سرو همچون گردن قمري است این  جا غل به کف

سرو را گرچه به بالاي تو مانندي نیست   بنده با قد تو از سرو سهی آزاد است

نخل ما را ثمري نیست به جز گرد ملال   طعمۀ خاك شود هر که فشاند ما را

سرو از بی ثمري خلعت آزادي یافت   جگر خویش مخور گر ثمري نیست تو را

عرب - جیوه - عظیم - تراوش کرده – عهد

غیرترك - جیوه - بزرگ - دریا – پیمان

عرب - نقره - عظیم - قطره – عهد

غیرترك - نقره - بزرگ - چکیده – پیمان

لبت تا آشناي خنده گردید   شکفتن غنچه را در دل گره شد

دارد بت من با همه کس گوشۀ چشمی   چون شمع که مخصوص کسی نیست نگاهش

سحر ز سجدة بت بازماندم از مستی   به عمر خویش گناهی که کرده ام این است

نه بیگانه اي، اي بت خانگی   مکن با من خسته بیگانگی

زنده باد آن کس که هست از جان هوادار وطن   هم وطن غمخوار او هم اوست غمخوار وطن

پیکر مام وطن دانی چرا خم گشته است   زان که مشتی اجنبی خواهند، سرباز وطن

بی چون تو هم زبانی من در وطن غریبم   گر باید این غریبی گو در وطن نباشم

با وطن اهل وطن را نسبتی است   زانکه از خاکش طلوع ملّتی است

بشنو این نی چون شکایت می‌کند

صد هزاران بار پرسیدم امید

خود ز فلک برتریم وز ملک افزون‌تریم

گمان مبر، که مرا درد این جهان باشد

هر نفس آواز عشق می‌رسد از چپّ و راست ما به فلک می‌رويم عزم تماشا كه راست؟

رو سربنه به بالين تنها مرا رها كن ترک من خراب شبگرد مبتلا كن

ما به فلک بوده‌ايم يار ملک بوده‌ايم باز همان جا رويم جمله كه آن شهر ماست

به روز مرگ چو تابوت من روان باشد گمان مبر كه مرا درد اين جهان باشد

در پی فزونی گرفتن خشم و غضب مردم، شمس، ناگزیر قونیه را ترک کرد

پدر جلال الدّین، محمّد بن حسین خطیبی ،از دانشمندان روزگار خود بود

جلال الدّین، در هجده سالگی به فرمان پدر با «گوهر خاتون»ازدواج کرد 

برای من مگری و مگوی دریغ ، دریغ 

تشبیه – تضاد – جناس

جناس – واج‌آرایی – تشبیه

تلمیح – حس‌آمیزی – تناقض

تضاد – مجاز – تلمیح

منظوم- منثور

منثور- منظوم

منظوم- منظوم

منثور- منثور

خداوند

عشق

اگاه

انسان عاشق یا مولانا

به ترانه‌های شیرین به بهانه‌های زرین / بکشید سوی خانه مه خوب خوش‌لقا را

و گر او به وعده گوید که دمی دگر بیایم / همه وعده مکر باشد بفریبد او شما را

به مبارکی و شادی چو نگار من درآید / بنشین نظاره می‌کن تو عجایب خدا را

برو ای دل سبک‌رو، به یمن به دلبر من / برسان سلام و خدمت، تو عقیق بی‌بها را

فلک به مردم نادان دهد زمام مراد تو اهل فضلی و دانش همین گناهت بس

فضل خدای را که تواند شمار کرد؟ یا کیست آن‌که شکر یکی از هزار کرد

فضل است چراغی که دلفروزست علم است بهاری که بی‌خزانست

آنان که محیط فضل و آداب شدند در جمع کمال شمع اصحاب شدند

گرچه حافظ در رنجش زد و پیمان بشکست / لطف او بین که به لطف از در ما بازآ

چیست خاک تیره تا باشد تماشاگاه ما / سیرها در خویشتن چون آسمان داریم ما

چون درشتی می‌کند دشمن، تو نرمی پیشه کن / نرمی از دل کینه‌ها بیرون یکایک می‌کند

به نور تو مزین جمله افلاک / تو مانده این چنین در مسکن خاک 

چون فلک سیر مه و اختر دلم را وا نـکرد / وا نشد زیــن ناخن و دندان گره از کار من

گر بر قیاس فضـل بگشتی مــــدار دهر / جـــــز بـر مقــعرّ ماه نبـــودی مقعرّ من

بال بگشا و صفـیر از شجر طــــوبی زن / حیـــف باشد چو تو مرغی که اسیر هوسی

قفس تنگ فلک جای پر افشانی نیست / یوسفی نیست در این مصر که زندانی نیست

محمّد، ملقّب به جلال‌الدّین، مشهور به مولانا یا مولوی در شهر بلخ به دنیا آمد.

محمّد بن حسین خطیبی، معروف به بهاءالدّین ولد، از دانشمندان روزگار خود بود.

به سبب هراس از بی‌رحمی‌ها و کشتار لشکر مغول و رنجش از خوارزمشاه ناچار مهاجرت کرد.

هنگامی که بهاء ولد مناسک حج را به پایان برد، به طرف شام روانه گردید و مدّتی در آن نواهی به سر برد.

ویرایش نوشته ← مرحلهٔ نوشتن

انتخاب موضوع ← مرحلهٔ پیش از نوشتن

توجه به كاربرد آرایه‌های ادبی ← مرحلهٔ پس از نوشتن

شكل‌گیری و گسترش محتوا ← مرحلهٔ نوشتن

علت هجرت بهاء الدین ولد به سرزمین روم وجود پادشاهی عالم‌پرور و فضای اقتصادی مطلوب آن دیار بود.

جلال‌الدین در سن هجده سالگی با گوهرخاتون قونیه‌ای به فرمان پدر ازدواج کرد.

مولانا به درخواست مریدان پدر در 20 سالگی مجالس درس و وعظ را بر عهده گرفت.

علاء الدّین کیقباد به سبب شهرت بهاء ولد به تقوا و فضل، او را به قونیه فراخواند.

بدل

معطوف

تکرار

مسند 

پایهٔ استخوان‌بندی، مشیّت الهی، کتاب لغت

خانهٔ کهن‌سال، مرد باریک‌اندام، مسائل روزمرّه

فرهنگ شرق، مردم روزگار، عوارض مرگ

شعرهای اندرزی، خلوت عارفانه، کلیّات سعدی

بخت – قافله سالار

یار – قافله سالار

یار – مصطفی

مصطفی_یار

از دشمنان برند شکایت به دوستان چون دوست دشمن است شکایت کجا بریم؟

روز هجران و شب فرقت یار آخر شد زدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شد

روزگار است این‌که گه عزت دهد گه خوار دارد چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد

مکن حافظ از جور دوران شکایت چه دانی تو ای بنده کار خدایی

از این رباط دو در چون ضرورت است رحیل / رواق و طاق معیشت چه سربلند و چه پَست

مقام عیش میسّر نمی‌شود بی‌رنج / بلی به حکم بلا بسته‌اند عهد الست

به هست و نیست مرنجان ضمیر و خوش می‌باش / که نیستی است سرانجام هر کمال که هست

نکند باد خزان رحم به مجموعهٔ گل / من به امید چه شیرازه کنم دفتر خویش

دمدمه‌های اردیبهشت، اصفهان، شاهزادهٔ افسون شده طلسمش می‌شكند.

تاریخ بیهقی با گذشت هزارسال، هنوز گیرایی و تازگی خود را حفظ كرده است.

مولانا از نظر اخلاق، ستودهٔ اهل حقیقت و سرآمد همروزگاران خود بود.

قصّه‌های بسیار اصیل ایرانی را شنیدم و به عالم افسانه‌ها راه پیدا كردم.

پیر خمیازه‌كش وضع جوان می‌باشد / حسرت تیر در آغوش كمان می‌باشد

پیر باشد نردبان آسمان / تیر، پران از كه گردد از كمان

در پیری اگر باشد امیدی ز شكفتن / دایم گره قبضه به ابروی كمان چیست

كمان ترک چون دور افتد از تیر / دفی باشد كهن با مطربی پیر