گام به گام بخوانید و پاسخ دهید صفحه 52 درس تحولات فرهنگی تحلیل فرهنگی

نظام سلطه در گذشته، از «قدرت سخت» برای گسترش نفوذ و کسب منافع خود استفاده می کرده است. اما در قرن اخیر از راهبرد «قدرت نرم» بهره می گیرد. قدرت نرم عبارت است از توانایی شکل دهی به باورها، گرایش ها و ترجیحات دیگران. قدرت نرم از نوع اقناع و قدرت سخت از مقوله وادار و اجبارکردن است. قدرت نرم، به آن دسته از قابلیت ها و توانایی های یک جامعه گفته می شود که با ترویج ارزش های خود و القای غیرمستقیم آن، ارزش های جوامع دیگر را در راستای منافع خود تغییر می دهد. «قدرت یک رابطه روانی است بین کسانی که آن را به کار می برند و آنهایی که در معرض آن قرار می گیرند.»

اسناد لانه جاسوسی که مجموعه مکاتبات محرمانۀ میان سفارت آمریکا در ایران و دولت آمریکاست، به خوبی نشان می دهد که غرب و به خصوص آمریکا، از قدرت نرم برای سلطه فرهنگی بر ایران استفاده کرده است. در سندی که در سال ١٣٥٦ از سوی سفارت آمریکا در تهران، خطاب به آژانس اطلاعات ایالات متحده ارسال شده است، نمونه هایی از این نوع اعمال سلطه به خوبی مشهود است:

«در سطوح برگزیدگان سیاسی ارتباطات بین ایران و آمریکا تسهیل شده است، بدین معنی که این گونه ایرانیان از میان گروه کشورهای خاورمیانه به استثنای احتمالا اسرائیل و لبنان، از لحاظ آشنایی با زبان بیشترین مهارت را دارند، سفرهای دور و درازی کرده اند، دارای تحصیلات عالی هستند. (بیشتر در ایالات متحده) علاوه بر این منابع اطلاعاتی درباره ایالات متحده به سهولت از طریق رسانه های گروهی محلی و سایر وسایل در دسترس می باشند و هیچ کدام آنها به طور سیستماتیک ایالات متحده آمریکا را آن طوری که نیست جلوه نمی دهند یا تحقیر نمی کنند. رادیوی زبان انگلیسی و کانال های تلویزیون به طور عمده وسایلی برای اطلاعات مربوط به آمریکاست و به وسیله ایرانیان علاقه مند تهیه و سرپرستی می شود که قابلیت تحمل و مدارای واردات فرهنگی آنها نسبتا بالا است. تماس های روبه رو با آمریکاییان صاحب نظر و وارد در زمینه های مربوط به هدف های مأموریتی نه تنها امکان پذیر است، بلکه تحت سرپرستی حکومت ایالات متحده یا دیگران به کرات صورت می گیرد. با توجه به اینکه ٦٠ هزار ایرانی در همه سطوح در ایالات متحده تحصیل می کنند و کادر حرفه ای اینجا با ایالات متحده و طرق آن آشناست، در پایان هر سال تحصیلی به نحو تصاعدی افزایش می یابد. ارتباطات از طریق ازدواج رو به افزایش است. حدود 50 پیوند دانشگاهی بین ایران و ایالات متحده وجود دارد. حدود ٢٥٠ مربی آمریکایی در دانشگاه های مهم ایران (که هفت نفر از آنها از بورس تحصیلی فولبرایت استفاده کرده اند) و ده ها نفر بیشتر از آنان در نهادهای مختلف آموزشی تدریس می کنند. یک جامعه بازرگانی آمریکایی مقیم ایران که از لحاظ تعداد بزرگ و از لحاظ حرفه متنوع است، نیز در ایران فعالیت دارد.»

(اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ج 1، ص ٧٠٧ ، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی)

سوال:

1- آمریکایی ها علاوه بر سلطه بر رژیم پهلوی، به دنبال سلطه فرهنگی بر مردم ایران بودند. چرا؟

2- با بررسی سند بالا نشان دهید که آمریکایی ها برای اعِمال سلطه فرهنگی، از چه شیوه هایی استفاده می کردند؟

1- دلایلی که می‌تواند توجیه کننده سلطه فرهنگی آمریکا بر ایران باشد عبارتند از:

1) استفاده از قدرت نرم:

آمریکا به دنبال تأثیرگذاری بر فرهنگ و ارزش‌های جامعه‌ ای دیگران است. سلطه فرهنگی به عنوان یک راهبرد قدرت نرم، به آمریکا این امکان را می ‌دهد که بدون استفاده از نظامی گری و با استفاده از فعالیت ‌های فرهنگی، هنجارسازی و تغذیه متقابل فکری در جامعه هدف خود را به دست آورد.

2) تأثیر در سطح سیاسی:

با تسخیر گروه های سیاسی در جامعۀ هدف، آمریكا می توانست در جامعۀ هدف خود كارآمدی كافی را پدیده كند. با وجود دست یابی به چارچوب قانون، حكومت های مورد علاقه خود را در جامعۀ هدف تثبیت كند و از طریق آنها بتواند به مصالح خود دست یابد.

3) تأثیر در سطح اقتصادی:

با استفاده از سلطه فرهنگی، آمریکا می‌توانست با جذب نخبگان و کارآفرینان جوان ایرانی، به تأمین منافع اقتصادی خود در ایران بپردازد. همچنین، با تشکیل جوامع تجاری و صنعتی در ایران، آمریکا می‌توانست به عنوان یک بازار هدف برای صادرات خود عمل کند.

4) استفاده از رسانه‌ها:

آمریکا با استفاده از رسانه‌های خود و همچنین حامل‌های فرهنگی محلی، می‌توانست پیامدهای مناسب را در جامعۀ هدف پدیده كند. به علاوه، استفادۀ گسترده از رسانۀ صوتی و تصویری (مثلاً رادیو و تلویزیون) نقش مؤثری در شكل گیری نگرش ها و ارزش های جامعۀ هدف داشته است.

2- بر اساس سند فوق، آمریکایی‌ها برای اعمال سلطه فرهنگی در ایران از روش‌های زیر استفاده می‌کردند:

1) تسهیل ارتباطات:

آمریکایی ‌ها در سطوح برگزیدگان سیاسی، ارتباطات بین ایران و آمریکا را تسهیل می‌کردند. همچنین، ایرانیان با مهارت بالای زبان انگلیسی و تحصیلات عالی که به صورت دور و دراز در آمریکا به دست آورده بودند، منابع اطلاعاتی درباره آمریکا را به سادگی قابل دسترس داشتند.

2) استفاده از رسانه‌های گروه محلی:

رادیوی زبان انگلیسی و کانال ‌های تلویزیون به عنوان وسائل مؤثر برای تأمین اطلاعات مختص به آمریكا استفاده می‌ شد. همچنین، با توجه به علاقۀ مندی ایرانیان، این رسانه‌ها توسط آن‌ها تهیه و سرپرستی می‌ شدند.

3) استفاده از ازدواج و پیوندهای دانشگاهی:

ارتباطات بین ایران و آمریکا از طریق ازدواج رو به افزایش بود. همچنین، حدود 50 پیوند دانشگاهی بین دانشگاه‌ های ایران و آمریکا وجود داشت. همچنین، حضور مربیان آمریکایی در دانشگاه‌های مختلف ایران نقش مؤثری در تأثیرگذاری فرهنگ آمریکایی در جامعۀ دانشجویان دارد.

4) فعالیت‌های تجارتی:

چارچوب فعالیت‌های تجاری نیز یك شكل قابل قبول برای تأثیرگذاری فرهنگ آمریكائی در جامعۀ هدف است.