گام به گام تمرین صفحه 36 درس 4 جامعه شناسی (1) (اجزا و لایه های جهان اجتماعی)

متن زیر را به دقت مطالعه کنید و لایه های مختلف جهان اجتماعی اسلام و جهان اجتماعی عرب پیش از اسلام را استخراج کنید.

با ظهور اسلام، ارکان جهان اجتماعی جاهلی، درهم ریخته شد و جهان اجتماعی جدیدی پدید آمد. اسلام زبان مردم را تغییر نداد و بسیاری از مناسبات و روابط اجتماعی را حفظ کرد ولی اموری را تغییر داد که به مرگ جامعۀ پیشین و تولدِ جهانی جدید منجر شد. شرک، بت، قبیله، خون، شمشیر، شهوت و پول از معانی و مفاهیم جامعه پیشین بودند. این مفاهیم هم سامان اجتماعی شبه جزیرۀ عربستان را شکل می دادند و هم جهان بینی اعراب قبل از اسلام را تعیین و مسیر شناخت آنها را مشخص می کردند. بت ها که در کانون نگاه مشرکانه جهان اجتماعی جاهلی بودند، هویتی قومی و قبیله ای داشتند و هر فرد هویت خود را در ارتباط با قبیله خود می شناخت و شأن و جایگاه اجتماعی او به شأن و قدرت قبیله او وابسته بود؛ خدایان متنوع، نمادها و صورت های مربوط به قبایل بودند که در خانۀ خدای گذارده شده بودند. جامعه عرب، جهان را از افق قدرت قبایل مختلف می دید و مناسبات و روابط را در حاشیه این قدرت سازمان می داد. قانون و مقرراتی فراسوی پیمان های قبایل مختلف وجود نداشت و شأن و مرتبه هر فرد و حقوق او به منزلت قبیلۀ او و موقعیت او در قبیله بازمی گشت.

در این جهان، علم از برخورد چهره به چهره و زندگی مشترک درون این جهان پدید می آمد و در حفظ و استمرار آن دخیل بود و بر این اساس علم انساب برترین علوم بود، زیرا هویت نظام قبیله ای را حفظ می کرد.

جهان اسلام با مجموعه معناهایی شکل می گیرد که از وحی الهی بر سینۀ سترگ رسول خاتم، نازل شد و از آنجا در بستر تاریخ جریان یافت. الله، توحید، تقوی، وحی، عقل، علم، حقیقت، فضیلت، عدالت، قسط، ایمان، کفر و نفاق از مفاهیم محوری این نظام معنایی هستند. این معانی با برخی از مفاهیم جاهلی در ستیز آشکار قرار می گیرند و جز به حذف و نابودی آنها راضی نمی شوند و به بازخوانی و بازسازی برخی دیگر از مفاهیم جامعۀ جاهلی می پردازند. از دسته اول شرک، بت، ظلم و ربا و از دسته دوم قبیله، عشیره، عهد، پیمان، غضب و شهوت، معانی و مفاهیمی هستند که ابتدا ارتباط آنها با دیگر مفاهیم مرکزی جهان شرک قطع می گردد و سپس در حاشیه مفاهیم محوری جهان اسلام به صورت صلۀ رحم، عفت و شجاعت، جهاد و شهادت بازخوانی می شوند. قرآن کریم روابط و مناسباتی که بر محور عصبیّت قبیله ای شکل می گرفت به روابطی بر محور اعتقاد به خدای یکتا تبدیل می کند و روابط دنیوی را در حاشیه معانی الهی و قدسی به خدمت می گیرد و کسانی را که مناسبات قومی و قبیله ای را مقدم می دارند و باورها و اعتقادات دینی را در خدمت این مناسبات قرار می دهند، توبیخ کرده و ظالم و فاسق می نامد.

شرک، بت، قبیله، خون، شمشیر، شهوت و پول از معانی و مفاهیم جامعه پیشین بودند.

بت ها که در کانون نگاه مشرکانه جهان اجتماعی جاهلی بودند، هویتی قومی و قبیله ای داشتند و هر فرد هویت خود را در ارتباط با قبیله خود می شناخت و شأن و جایگاه اجتماعی او به شأن و قدرت قبیله او وابسته بود؛

الله، توحید، تقوی، وحی، عقل، علم، حقیقت، فضیلت، عدالت، قسط، ایمان، کفر و نفاق از مفاهیم محوری این نظام معنایی هستند.