گام به گام خودارزیابی صفحه 93 درس 11 علوم و فنون ادبی (1) (قافیه)

1) در بیت زیر حروف قافیه را مشخص کنید.

در پیش بی دردان چرا فریاد بی حاصل کنم            گر شکوه ای دارم زدل، با یار صاحب دل کنم

                                                                                   رهی مُعیرّی

2) واژه های قافیه و حروف مشترک آن را در هر بیت، مشخّص کنید.

الف)

بر   سر   آنم   که  گر  ز  دست  برآید          دست به کاری زنم که غصّه سرآید

                                                                                   حافظ

ب)

نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد       عالم پیر، دگرباره جوان خواهد شد

                                                                                   حافظ

پ)

گوهر خود را هویدا کن، کمال این است و بس        خویش را در خویش پیدا کن، کمال این است و بس

                                                                             میرزا حبیب خراسانی

3) نوع قاعدۀ قافیه را در هر بیت، مشخّص کنید.

الف)

من از دست کمانداران ابرو                   نمی یارم گذر کردن به هر سو

                                                                                   سعدی

ب)

آبِ آتش فروز، عشق آمد                     آتشِ آب سوز، عشق آمد

                                                                                   سنایی، حدیقه

پ)

کی رفته ای ز دل که تمناّ کنم تو را؟       کی بوده ای نهفته که پیدا کنم تو را ؟

                                                                                   فروغی بسطامی

4) در کدام بیت، « ردیف » وجود ندارد؟ دلیل خود را بنویسید.

روز وصل دوستداران، یاد باد               یاد باد آن روزگاران یاد باد

                                                                                   حافظ

گلاب است گویی به جویش روان         همی شاد گردد ز بویش روان

                                                                                   فردوسی

5) هریک از اصطلاحات زیر را مقابل بیت مربوط به آن بنویسید.

«قافیۀ درونی، ذوقافیتین »

الف)

ای از مکارم تو شده در جهان خبر             افکنده از سیاست تو، آسمان سپر

                                                                                   رشید وطواط

ب)

گلزار و باغ عالمی، چشم و چراغ عالمی      هم درد و داغ عالمی، چون پا نهی اندر جفا

                                                                                   مولوی

پ)

یار مرا، غار مرا، عشق جگرخوار مرا            یار تویی، غار تویی، خواجه نگه دار مرا

                                                                                   مولوی

6) با توجّه به بیت زیر به سؤالات پاسخ دهید.

نشود فاشِ کسی آنچه میان من و توست           تا اشارات نظر، نامه رسان من و توست

                                                                                   هوشنگ ابتهاج

الف) ردیف کدام است؟

ب) واژه های قافیه را مشخّص کنید.

پ) حروف و قاعدۀ قافیه را بنویسید.

7) شعر زیر را از نظر کاربرد قافیه و کوتاهی و بلندی مصراع ها با شعر « مهر و وفر » در کتاب فارسی سرودۀ حافظ ، مقایسه کنید.

عاشقم بهار را

رویشِ ستاره در کویر را

رهنورد دشت های عاشقی!

پُر ز بادۀ سپیده باد جام تو

ای که چون غزالِ تشنه،

آب تازه می خورد

مزرع دلم ز جاریِ کلام تو

در غبار کام تو

چارۀ فسونگران و رهزنان

در مُحاق مرگ، رخ نهفتن است

من که تشنه ام زلالی از سپیده را

من که جست و جوگرم

سرودهای ناشنیده را،

شعر من که عاشقم

همیشه از تو گفتن است

ای که در بهار سبز نام تو

رسالت گل محمدی

شکفتن است!

                                                                           سیّدحسن حسینی

8) در هر یک از ابیات زیر:

الف) ردیف را مشخّص کنید. (اگر دارد)

ب) واژه ها و حرف یا حروف قافیه را تعیین کنید.

ج) حرف یا حرف های الحاقی را مشخّص کنید. (اگر دارد)

د) حرف یا حروف اصلی قافیه را مشخّص کنید.

الف)

ای نسیمِ سحر آرامگه یار کجاست؟             منزلِ آن مه عاشق کش عیّار کجاست؟

                                                                                  حافظ

ب)

کاشکی جز تو کسی داشتمی              یا به تو دست رسی داشتمی

                                                                                  خاقانی

پ)

چندان که گفتم غم با طبیبان              درمان نکردند مسکین غریبان

                                                                                  حافظ

ت)

بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست          بگشای لب که قند فراوانم آرزوست

                                                                                  مولوی

1) واژه های قافیه :     ــِـ ل  قاعده   2

2) الف) واژه های قافیه: بر و سر

حروف مشترک : -َر

ب) واژه های قافیه: فشان و جوان

حروف مشترک : ان

پ) واژه های قافیه: هویدا و پیدا

حروف مشترک : ا

3) الف) واژه های قافیه : ابرو، سو

حروف مشترک « و »

قاعده 1

ب) واژه های قافیه: آتش فروز، آب سوز

حروف مشترک « وز »

قاعده 2

پ) واژه های قافیه: تمنا، پیدا

حروف مشترک « ا »

قاعده یک

4) در بیت دوم؛ زیرا «روان» در مصراع اول با «روان» در مصراع دوم از نظر معنی متفاوت است روان در مصراع اول به معنی «جاری» اما در مصراع دوم به معنی «جان» می باشد.

5) الف) ذوقافینین است، زیرا دارای دو قافیه پایانی است

(جهان، آسمان) ، (خبر، سپر)           

ب) بیت قافیه درونی دارد؛ زیرا در درون مصراع کلمات : باغ، چراغ و داغ هم قافیه اند.

پ) بیت قافیه درونی دارد ؛ زیرا یار، غار، جگر خوار و نگه دار هم قافیه اند.

6) الف) من و توست

ب) میان، نامه رسان

پ) حروف مشترک : ان ، مصوت بلند + صامت  /  قاعده 2

7) چون شعر سید حسن حسینی، شعر نو است بنا بر این تمام مصراع ها قافیه ندارند.

فقط شش مصراع قافیه دارد و طول مصراع ها برابر نیست.

« جام »، « کلام » و « نام » هم قافیه اند.

هم چنین : « نهفتن »، « گفتن » و « شکفتن » نیز هم قافیه اند. ولی در غزل مهر و وفا آخر تمام مصراع های زوج قافیه دارد (در بیت اول قافیه در هر دو مصراع وجود دارد ) و طول مصراع ها برابر است.

8) الف) ردیف : کجاست

قافیه : عیّار و یار

حروف قافیه : یار

حروف الحاقی :

ب) ردیف : داشتمی

قافیه : کسی و رسی

حروف قافیه : سی

حروف الحاقی : ی

پ) ردیف : ---------

قافیه : طبیبان و غریبان

حروف قافیه : یبان

حروف الحاقی : ان

ت) ردیف : آرزوست

قافیه : گلستانم و فراوانم

حروف قافیه : انم

حروف الحاقی : نم