گام به گام فعالیت تکمیلی صفحه 51 درس 5 منطق (اقسام استدلال استقرایی)

1) با توجه به شعر طوطی و بقال در درس چهارم کتاب فارسی(1) پایه دهم :

الف) مطابق با اصطلاحات منطق، نتیجه گیری طوطی، تمثیلی یا استقرایی یا قیاسی است؟

ب) در این شعر، کار طوطی قیاس نامیده شده است. بنابراین اصطلاح قیاس در ادبیات معادل کدام یک از استدلال های منطقی است؟

2) اشکال استدلال های زیر را بیان کنید:

الف) نمک و گچ هر دو سفیدند؛ پس گچ مانند نمک شور است.

ب) آهن فلز است و در دمای طبیعی جامد است؛ پس جیوه نیز که فلز است، مانند آهن در دمای طبیعی جامد است.

ج) جهانگردی وارد شهر غریبی شد و برای خرید به دو مغازه مراجعه کرد که هر دو مغازه داران آن شهر گرانفروش بودند. وی نتیجه گرفت که همه گرانفروش هستند.

د) دیروز با وی آشنا شدم. از ظاهرش پیداست که فردی مهربان و قابل اعتمادی است؛ بنابراین تصمیم گرفته ام در شرکت وی سرمایه گذاری کنم.

هـ) متوسط قد پانزده هزار نفر از مردم ایران 160 سانتی متر است؛ بنابراین متوسط قد کل مردم ایران 160 سانتی متر است.

3) نوع استدلال های زیر را از میان تمثیل، استقرا و قیاس تعیین کنید و قوت و ضعف آنها را مشخص کنید:

الف) ابن خلدون می نویسد: تمدن مانند انسانی است که متولد می شود و رشد می کند و پس از مدتی تبدیل به جوان برومندی می شود و به اوج شکوفایی خود می رسد. اما پس از مدتی دوران پیری و کهولت آن فرا می رسد و به تدریج می میرد؛ بنابراین هر تمدنی از میان می رود.

ب) سگ گله هنگام دزدیده شدن گوسفند پارس نکرده است. پس مطمئنا دزد غریبه نیست.

ج) از آنجا که در مدت یک سال گذشته در ساعت هفت این خیابان خلوت بوده است، امروز نیز خلوت است. د) از آنجا که این چند روز شهر تعطیل است و بسیاری از مردم به مسافرت رفته اند، امروز در ساعت هفت این خیابان خلوت است.

هـ) آمارها نشان می دهند که اکثر تصادفات جاده ای ناشی از سرعت غیر مجازاند.

و) تمامی تاکسی های شهر ما، مطابق قانون زرد رنگ هستند. بنابراین، این ماشین سفید تاکسی نیست.

4) با توجه به بحث آمار در درس اول از فصل چهارم کتاب ریاضی و آمار (1) پایه دهم به سؤالات زیر پاسخ دهید:

الف) وزن ماهی های حوضچه به نحو یقینی محاسبه شده است یا تخمینی؟

ب) با استفاده از کتاب آمار بگویید جامعه آماری چیست و چه ارتباطی با مبحث استقرا دارد؟ 

ج) آیا مشت همواره نمونه خروار است؟ توضیح دهید.  

5) در موارد زیر به کمک استنتاج بهترین تبیین چه نتیجه ای می توان گرفت؟ تمامی احتمالات مختلف را ذکر کرده و بررسی نمایید:

الف) فردی در جلوی بیمارستان با عکس رادیولوژی جلوی شما را می گیرد و از شما کمک مالی می خواهد.

ب) مردم جلوی در خانه ای با ظرف غذا به صف ایستاده اند.

ج) در ایام محرم خیابانی که معمولا خلوت بوده است، شلوغ شده است.

1) الف) استدلال تمثیلی

ب) استدلال قیاسی در ادبیات مطابق استدلال تمثیلی در منطق است.

2) الف) استدلال تمثیلی است. وجه شباهت تنها در سفید بودن است و نمی توان از این مطلب به شور بودن رسید.

ب) استدلال تمثیلی است.

ج) استقراء ضعیف است و تعمیم شتاب زده انجام شده است.

د) استدلال تمثیلی است. فرد شبیه افرد مهربان و قابل اعتماد بوده است اما دلیل ندارد مانند آنها قابل اعتماد باشد.

 هـ) استقراء ضعیف است و تعمیم شتاب زده انجام شده است. زیرا نمونه گیری از 15 هزار نفر برای تعمیم به 75 میلیون نفر کافی نیست.

3) الف) استدلال تمثیلی، استدلال ضعیف است. اما اگر نمونه های زیاد تمدن های تاریخ را بررسی کنیم از استقراء می توان آن را استدلال استقرایی نیمه قوی دانست.

ب) استنتاج بهترین تبیین (استدلال قوی) ولی نتیجه قطعی نیست، زیرا ممکن است سگ را موقتا بیهوش کرده باشد یا سگ پارس هم کرده است ولی به دلیل سر و صدایی دیگر، کسی صدای وی را نشنیده است و احتمالات دیگری که همچنان وجود دارد.

ج) استقراء نمونه گیری در مدت یک سال است و می تواند استدلال قوی باشد.

د) استنتاج بهترین تبیین است از تجربه های قبلی استفاده کرده است که وقتی چند روز شهر تعطیل است معمولا مردم به مسافرت می روند و شهذر خلوت می شود. لذا استدلال استقرایی قوی است. می توان آن را حتی نوعی قیاس معتبر داسنت بدین ترتیب که بگوییم از حکمی کلی در مورد مسافرت مردم استفاده کرده است و نتیجه گرفته است. زیرا می داند که مردم به مسافرت رفته اند.

هـ) استقرار قوی

و) قیاس معتبر، چون گفته «مطابق قانون»، پس از حکم کلی نتیجه گرفته است و قیاس است. اما اگر می گفت « تمامی تاکسی های شهر ما، از روی تجربه زرد رنگ هستند». استدلال وی استقرایی بود. منظور از تاکسی در این مثال مسافرکش و آژانس نیست، بلکه عضو اتحادیه تاکسی رانی است.

4) الف) تخمینی

ب) جامعه آماری حیطه ای است که در آن داده های آماری خود را جمع آوری می کنیم (مجموعه کل واحدهای آماری یعنی مجموعه افراد یا چیزهایی که داده های مربوط به آنها در یک بررسی آماری گردآوری می شوند را جامعه آماری می گویند). جامعه آماری همان حیطه ای است که در آن به یک استقراء می پردازیم.

ج) خیر، همواره مشت نمونه خروار نیست ولی اگر خروار یکنواخت باشد. مشت نمونه خروار است.

5) الف) ممکن است واقعا بیمار و نیازمند باشد. ممکن است شیاد باشد. با توجه به زیادشدنی این نمونه درخواست توسط شیادان، لازم است، سرعت حکم به بیمار و نیازمند بودن وی نکنیم. همچنین بهتر است تاریخ نسخه یا عکس رادیولوژی وی را ببینیم.

ب) به احتمال زیاد نذر می دهند. مخصوصا اگر در ایام محرم باشد.

ج) احتمالا دسته ای عزاداری از آنجا عبور می کند یا شربت توزیع می کنند. اگرچه احتمال تصادف وجود دارد اما احتمال ضعیف است