گام به گام قلمرو ادبی صفحه 15 درس 1 فارسی (1) (چشمه)

1 هر یک از بیت های زیر را از نظر آرایه های ادبی بررسی کنید.

چون بگشـایم ز ســر مـو، شـکــن

مـاه ببینــد رخ خـــود را بـه مـــن

گه به دهـان، بر زده کف، چون صدف

گـاه چو تیــری کـه رود بر هــــدف

2  با توجه به شعر نیما، « چشمه » نماد چه کسانی است؟

3 آمیختن دو یا چند حس، در کلام را «حس آمیزی» می گویند؛ مانند: « حرف هایم مثل یک تکّه چمن روشن بود.»
در این نمونه، سپهری از «روشن بودن حرف» سخن گفته است. «روشن بودن» امری دیدنی و «حرف»، شنیدنی است. شاعر در این مصراع، دو حسّ بینایی و شنوایی را با هم آمیخته است..نمونه ای از کاربرد این آرایۀ ادبی را در سروده نیما بیابید.

4 هر واژه، یک معنای اصلی و یک یا چند معنای غیر اصلی دارد؛ به معنای اصلی واژه، معنای حقیقی و به معنای غیر اصلی آن، معنای مجازی می گویند. کلمه ای که در معنای غیر حقیقی به کار رفته باشد، «مجاز» نامیده می شود. مثال:

پشت دیوار آنچه گویی، هوش دار ِ                تا نباشد در پس دیوار، گوش      «سعدی»
همانطور که می دانید، «گوش» اندام شنوایی است و در این معنا، «حقیقت» است و نمی تواند در پس دیوار بیاید؛ شاعر در بیت اول، به مفهوم مجازی «گوش،» یعنی «انسانِ سخن چین» تأکید دارد.

اکنون به بیت دوم توجه نمایید.

بر سر آنم که گر ز دست برآید        دست به کاری زنم که غصّه سرآید   «حافظ»

در مصراع اوّل، واژه های «سر» و «دست» به ترتیب در مفهوم مجازی «قصد و اندیشه» و «قدرت و اختیار» به کار رفته اند.
در شعر این درس دو نمونه «مجاز» بیابید و مفهوم هر یک را بنویسید.