نفت و اهمیت آن

• با پیشرفت و گسترش صنعت در یک صد و پنجاه سال اخیر، نفت به عنوان مهم ترین منبع تأمین انرژی اهمیت فوق العاده ای یافت.
• جنگ های جهانی اول و دوم اهمیت و ارزش دسترسی به منابع نفت و تسلط بر آن را بیش از گذشته برای سیاستمداران و رهبران کشورهای قدرتمند آشکار ساخت.
• در اوایل سده 20 م، کشف منابع نفت در منطقه خاورمیانه توجه کشورهای استعمارگر و صاحبان صنایع بزرگ را بیش از گذشته به این منطقه و از جمله کشور ما که سومین ذخایر نفت جهان را دارد، جلب کرد.
• دست یافتن به طلای سیاه در ایران نیز باعث تغییر و تحولاتی بنیادین در امور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شد.

• قرارداد دارسی: در زمان مظفر الدین شاه، امتیاز کشف و استخراج نفت و گاز در سرتاسر ایران به مدت 60 سال به یک سرمایه دارانگلیسی به نام ویلیام ناکس دارسی واگذار شد (1280 ش/ 1901 م)  در مقابل، او تعهد کرد که ۲۰ هزار لیره نقد، ۲۰ هزار لیره به شکل سهام و ۱۶ درصد سود خالص سالانه به دولت ایران پرداخت کند.
• فعالیت های انگلیسی ها برای یافتن منابع نفت در مناطق مختلف ایران، با فوران نخستین حلقه چاه نفت در منطقه مسجدسلیمان به نتیجه رسید (۱۲۸۷ش/ ۱۹۰۸ م) پس از آن، شرکت جدیدی به نام شرکت نفت پارس و انگلیس تشکیل شد.
• اقدامات شرکت نفت پارس و انگلیس:

1. این شرکت چاه های زیادی در منطقه مسجدسلیمان حفر کرد
2. خط لوله ای هم از آنجا تا آبادان کشید.

• چگونگی تسلط کامل انگلستان بر نفت ایران: دولت انگلستان پس از آنکه از ارزش منابع عظیم نفت ایران و اهمیت آن برای نیروی دریایی خوداگاه شد، ۵۱ درصد سهام شرکت نفت پارس و انگلیس را خریداری کرد و حق نظارت کامل بر آن شرکت را به دست آورد ( ۱۹۱۴ م). بدین گونه این شرکت به بازوی پرقدرت اقتصادی و سیاسی دولت انگلیس تبدیل شد.
• علت لغو یک طرفه قرارداد دارسی توسط رضاشاه: پس از انقلاب مشروطه، همواره میان دولت ایران و انگلیس اختلافات دامنه داری درباره نحوه عملکرد شرکت نفت ایران و انگلیس و پرداخت سهم ایران وجود داشت.
• نتیجه ی قرارداد 1312 (1933): در قرارداد جدید، سهم ایران نسبت به قرارداد قبلی اندکی افزایش یافت و منطقه جغرافیایی قرارداد به میدان های نفتی شناخته شده جنوب کشور محدود گردید، اما در عوض، ۳۰ سال به مدت قرارداد افزوده شد.

• اقدامات نیروهای متفقین در شهریور ۱۳۲۰:

1. برکناری و تبعید رضاشاه از کشور
2. کنترل مستقیم راه های خلیج فارس به مرز های شوروی و حفاظت از چاه ها و تأسیسات نفت جنوب را به دست گرفتند.
3. آنان همچنین برخی از شخصیت های ایرانی هوادار دولت های محور و تعدادی از آلمانی های فعال در ایران را بازداشت کردند.

• وعده های متفقین پس از اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰: متفقین ضمن تأکید بر اینکه در اداره امور کشور مداخله نخواهند کرد، تمامیت ایران را تضمین کردند و وعده دادند که ظرف شش ماه پس از پایان جنگ، نیروهایشان را از ایران بیرون خواهند برد.
• عوامل اعتراض های خیابانی متعدد پس از اشغال ایران توسط متفقین در شهریور ۱۳۲۰: کمبود و گرانی مواد غذایی و به ویژه نان در زمان جنگ جهانی دوم
• اقدامات محمدرضا شاه پهلوی در ابتدای سلطنتش برای تحکیم قدرتش:

1. از جمله هنگام ادای سوگند در مجلس شورای ملی سوگند خورد که مطابق قانون اساسی به عنوان یک پادشاه مشروطه فقط سلطنت کند نه حکومت.
2. او همچنین املاکی را که پدرش تصرف کرده بود، در اختیار دولت گذاشت تا آن ها را به صاحبانشان بازگرداند.
3. علاوه بر این، به مراجع تقلید اطمینان داد که حجاب را محدود یا ممنوع نخواهد کرد.

در فاصله سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲،

1. شاه فقط بر ارتش مسلط بود و نظارت و قدرت اداری و اجرایی کشور در اختیار مجلس شورای ملی و هیئت دولت بود
2. اعیان و اشراف زمین دار و غیر زمین دار در مجلس، کابینه و در سطح محلی، قدرت و نفوذ زیادی داشتند .
3. در این دوره، مطبوعات و احزاب نیز به صورت گسترده و با شور و شوق فراوان فعالیت می کردند و نقش مؤثری در تحولات سیاسی و اجتماعی داشتند.