نمونه سوالات تشریحی فصل 6 تاریخ یازدهم همراه با جواب تشریحی

امویان بنی امیه از خاندان های قدرتمند و پر نفوذ قبیله قریش در عصر جاهلیت به شمار می رفتند این خاندان از طریق تجارت و اداره برخی از مناصب کعبه ثروت فراوانی اندوخته بودند.

پس از بعثت پیامبر بنی امیه با سرسختی تمام در برابر دعوت به اسلام ایستادگی کردند و سران آنان یعنی ابوجهل و ابوسفیان رهبری سیاسی نظامی قریش را علیه مسلمانان به دست گرفتند. خاندان بنی امیه پس از فتح مکه به ظاهر مسلمان شدند.

امویان در دوران خلافت ابوبکر و عمر فعالانه مشارکت کردند از جمله دو پسر ابوسفیان به نام های یزید و معاویه فرماندهی بخشی از سپاه اعراب مسلمان را در جریان فتح منطقه شام به عهده گرفتند و سپس یکی پس از دیگری از سوی عمر به حکومت این منطقه مهم منصوب شدند.

در خلافت عثمان که خود از خاندان بنی امیه بود نفوذ و قدرت امویان بسیار افزایش یافت و حکومت شهرهای مهم و فرماندهی سپاه را برای ادامه فتوحات در اختیار گرفتند.

پس از عثمان بیشتر سران بنی امیه از بیعت با علی علیه السلام خودداری و با آن حضرت به مخالفت پرداختند امویان که نقش مهمی در ایجاد جنگ جمل داشتند پس از شکست در این جنگ به معاویه در شام پیوستند و با تمام قوا از او در جنگ صفین پشتیبانی کردند.

خلافت اموی توسط معاویه پسر ابوسفیان بنیان نهاده شد. او در زمان عمر به حکومت شام منصوب شد و با وجود اعتراض و مخالفت برخی از مسلمانان تا زمان خلافت علی علیه السلام در این مقام باقی ماند حکومت طولانی مدت وی بر منطقه شام این منطقه را تبدیل به پایگاهی مناسب و مطمئن برای قدرت طلبی و ثروت اندوزی بنی امیه ساخت.

معاویه در طی این مدت با فریب کاری و تبلیغات فراوان پشتیبانی کامل مردم شام را نسبت به خود و خاندانش جلب کرد از این رو شامیان در جریان شورش معاویه بر امام علی و امام حسن علیه السلام از امویان طرفداری کردند. معاویه برای رسیدن به اهداف قدرت طلبانه ای که در سر داشت خود را خون خواه و وارث حقیقی ،عثمان خلیفه سوم معرفی می نمود. او همچنین با وعده حکومت شهرها و مناطق مختلف و بذل و بخشش فراوان از بیت المال عده ای از سیاست مداران زیرک و جاه طلب مانند عمرو عاص و مغیره بن شعبه را به خدمت گرفت با خدعه عمرو عاص بود که معاویه از شکست حتمی در جنگ صفین نجات پیدا کرد.

 پس از شهادت حضرت علی علیه السلام (۲۱) رمضان سال ۴۰ ق. گروهی از مردم کوفه با امام حسن علیه السلام به عنوان خلیفه بیعت کردند. معاویه نیز در شام خود را خلیفه و امیرالمؤمنین خواند و از مردم آنجا بیعت گرفت.

امام به منظور مقابله با دشمن همراه با سپاهی که فرماندهی آن را قیس بن سعد بن عباده انصاری به عهده داشت از کوفه خارج شد و در جایی موسوم به ساباط اردو زد. دسیسه های معاویه برای خریدن یا جدا کردن فرماندهان و بزرگان سپاه کوفه از آن حضرت موجب ایجاد آشفتگی در سپاه ایشان شد و حتی امام حسن علیه السلام مورد سوء قصد یکی از سپاهیانش قرار گرفت. در چنین اوضاعی که اعتماد امام نسبت به کوفیان سلب شده بود آن حضرت برای جلوگیری از ریختن خون مسلمانان با شرایطی خلافت را به معاویه واگذار کرد.

با به خلافت رسیدن معاویه دوران خلفای نخستین به پایان رسید و خلافت اموی آغاز شد. در دوران خلافت امویان ۱۴ نفر از اعضای خاندان بنی امیه از دو شاخه سفیانی و مروانی یکی پس از دیگری بر مسند قدرت نشستند.

فتح اسپانیا (اندلس) به دست سردارانی چون طارق بن زیاد و موسی بن نصیر بودند سپاهیان اسلام حتی مناطقی از جنوب فرانسه را تصرف کردند اما سرانجام در نبردی بزرگ از مسیحیان شکست خوردند و به اسپانیا عقب نشستند.

یکی از اقدام های برجسته امویان تأسیس نیروی دریایی و توسعه فتوحات در دریا بود. معاویه به هدف فتح جزایر دریای مدیترانه و پایان دادن به حاکمیت مطلق رومیان بر آن آب های مدیترانه اقدام به تأسیس نیروی دریایی کرد.

مهم ترین تحولی که با خلافت خاندان اموی پدید آمد فاصله گرفتن حکومت از اصول و ارزش های انسانی و اخلاقی مورد تأکید قرآن و پیامبر اسلام تبدیل خلافت دینی به سلطنت و بازگشت به فرهنگ و ارزش های عصر جاهلیت بود.

استفاده از زور در کسب و حفظ قدرت- موروثی شدن خلافت- قومیت گرایی و تشدید تعصبات قبیله ای- تبعیض و نابرابری اقتصادی.

معاویه

در زمان امویان شیوه اخذ بیعت توام با تهدید و اجبار بود. بدین گونه که ابتدا بزرگان خاندان اموی و سپس فرماندهان نظامی و امیران ولایات بیعت میکردند پس از آن امیر و والی هر منطقه از افراد صاحب نفوذ و دیگر مردمان تحت حکومت خود بیعت می گرفت و مخالفان را به جان و مال تهدید می کرد.

حکومت بنی امیه همواره در برابر معترضان و مخالفان خود سیاست سرکوب و خشونت را دنبال میکرد حتی معاویه که خود را سیاست مداری اهل مدارا و مسالمت جو نشان میداد انتقاد و اعترض برخی از شیعیان مانند حجربن عدی و عمروبن حمق را تحمل نکرد و دستور قتل آنان داد بیشتر صاحب منصبان سیاسی و نظامی حکومت اموی به ویژه حاکمان شهرها و مناطق مختلف قلمرو خلافت افرادی خشن به و خونریز بودند حجاج بن یوسف ثقفی از مشهورترین این افراد بود.

پسر خود یزید به ولیعهدی

سنت سیاسی پادشاهان ایران باستان

برخی از خلفای اموی همزمان برای دو پسر خود به عنوان ولیعهد بیعت میگرفتند. این اقدام موجب ایجاد دودستگی و زمینه ساز اختلاف و رقابتی شد که از درون خلافت امویان را تضعیف کرد.

زیرا امویان که به پیوندهای قبیله ای و قومی اهمیت زیادی می دادند.

در زمان حکومت آنان مسلمانان غیر عرب که موالی نامیده میشدند موقعیت اجتماعی پایین تری نسبت به اعراب مسلمان داشتند و از برخی حقوق سیاسی اجتماعی و اقتصادی خود محروم بودند موالی اجازه نداشتند که منصب های سیاسی نظامی و قضایی مانند حکومت شهرها و ولایات فرماندهی سپاه و قضاوت را بر عهده گیرند.

عرب گرایی امویان و تحقیر و تبعیض هایی که نسبت به مسلمانان غیر عرب به خصوص ایرانیان روا می داشتند زمینه گرایش آنان را به مخالفان خلافت بنی امیه به خصوص اهل بیت پیامبر فراهم آورد. از این رو موالی حضوری چشمگیر در قیام ها و شورش های ضد اموی مانند قیام مختار قیام زید فرزند امام سجاد علیه السلام و شورش عبدالرحمان بن اشعث داشتند.

در دوران خلفای بنی امیه قبایل عرب به طور گسترده به سرزمین های خارج از شبه جزیره عربستان مهاجرت نموده و اختلاف و رقابت های قبیله ای را به این سرزمین ها منتقل کردند امویان برای تحکیم سلطه سیاسی خود به این اختلافات و دشمنی ها که ریشه در دوران جاهلیت داشت دامن میزدند و از یک قبیله در برابر قبیله دیگر حمایت میکردند؛ اما گسترش رقابت ها و نزاع های قبیله ای سرانجام اوضاع قلمرو حکومت اموی را به ویژه در خراسان آشفته کرد و فرصت مناسبی برای مخالفان آن حکومت فراهم آورد.

منابع عمده درآمد امویان را جزیه خراج و منافع حاصل از فتح سرزمین های جدید تشکیل میداد.

خلفای اموی بیت المال مسلمانان را همچون خزانه شخصی تلقی میکردند و در توزیع درآمدهای عمومی بیشتر منافع شخصی خاندانی قبیله ای و قومی خود را در نظر داشتند برای مثال آنها امویان شیوه توزیع مساوی عطایا میان مسلمانان را که علی علیه السلام بنا نهاده بود تغییر دادند و سهم به مراتب کمتری برای مسلمانان غیر عرب یا موالی در نظر گرفتند. همچنین در زمان برخی از خلفای اموی برای جبران کمبود مالی از نومسلمانان در خراسان و جاهای دیگر جزیه گرفته شد.

به ترویج تفکر جبرگرایی پرداختند.

بر اساس این فکر تمامی آنچه برای انسان ها و جوامع رخ میدهد خواست و تقدیر الهی است و هیچ گریزی از آن نیست. درواقع امویان می خواستند چنین القاء کنند که فرمانروایی آنان و اقداماتی که انجام میدهند تقدیر خداوند است و نباید در مقابل تقدیر الهی ایستاد.

عمر بن عبدالعزيز

تصمیم گرفت که به کتاب خدا و سنت پیامبر عمل نماید از این رو اقدام به تغییر و اصلاحاتی کرد؛ از جمله دستور داد که فتوحات متوقف گردد و از نومسلمانان جزیه گرفته نشود. او همچنین دشنام گویی و اهانت به علی علیه السلام را که معاویه به اجبار رسم کرده بود منع نمود.

زیرا دوران خلافت عمر بن عبدالعزیز کوتاه بود و خلفای بعدی سیاست او را کنار نهادند.

در سرتاسر دوران خلافت بنی امیه مناطق مختلف جهان اسلام به ویژه عراق حجاز مکه و مدینه و ایران صحنه مبارزه و جنبش های اعتراضی مخالفان حکومت اموی بود شیعیان و پیروان علی علیه السلام که به علویان معروف بودند به همراه موالی و خوارج سه گروه بزرگ مخالفان امویان را تشکیل می دادند.

این حرکت ها اگرچه با بی رحمی و خشونت زیاد امویان سرکوب شد اما ماهیت واقعی خلافت خاندان بنی امیه را برای بسیاری از مسلمانان آشکار کرد و زمینه ساز انحطاط و ضعف حکومت آنان گردید.

نهضت عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام و ۷۲ تن از یاران با وفایش در صحرای کربلا.

این واقعه حماسی تأثیر فکری ،فرهنگی سیاسی و اجتماعی بسزایی بر جوامع مسلمان مخصوصاً شیعیان و حتی ملت های غیر مسلمان نهاده است.

امام سجاد علیه السلام.

امام سجاد علیه السلام.

چهارمین امام شیعه ضمن زنده نگه داشتن نام امام حسین علیه السلام به بیان اهداف قیام کربلا پرداخت ایشان همچنین با جلوگیری از ورود پیروان مکتب اهل بیت به درگیری های بی حاصل و کم فایده به صورت مدبرانه ای مانع نابودی نیروهای شیعی شد. آن حضرت به انجام عبادت های طاقت فرسا و خواندن دعاها و مناجات عرفانی مشهور است. ایشان همچنین نقش تعیین کننده ای درعرضه تعالیم اسلامی در مدینه داشت.

پس از امام سجاد علیه السلام امامان شیعه عمده کوشش خود را بر ترویج مکتب اهل بیت مبارزه با جریان های فکری منحرف و تربیت شاگردان توانمند متمرکز کردند از این رو امام محمد باقر (۵۷) – ۱۱۴ (ق) و امام جعفر صادق (۸۳-۱۴۸ ق) عليهما السلام با بهره گیری از شرایطی که پدید آمد نهضت علمی وسیعی را سامان دادند. ایشان شاگردان زیادی را در معارف دینی مانند فقه، حدیث و تفسیر تربیت و حقیقت مذهب تشیع را تبیین کردند نهضت علمی این دو امام چنان گسترده و غنی بود که پیشوایان فکری و پیروان مذاهب اسلامی و غیر اسلامی را نیز تحت تأثیر قرار میداد و به جلسه درس آنان می کشاند.

عباسیان یا بنی عباس منسوب به عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر هستند.

با اوج گیری مخالفت و مبارزه با حکومت اموی در اوایل قرن دوم هجری خاندان عباسی شبکه منظمی از داعیان مبلغان) را به وجود آوردند که به صورت سری فعالیت میکردند این داعیان کانون فعالیت های خود را مناطق دور از مرکز خلافت به خصوص خراسان که گرفتار درگیری های قبیله های مهاجر عرب بود قرار دادند. تبلیغات داعیان عباسی بسیار زیرکانه و حساب شده بود.

آنان نخست معایب حکومت بنی امیه و ظلم و ستمی را که امویان نسبت به اهل بیت پیامبر مرتکب شده بودند، بیان می کردند و سپس بدون اسم بردن از فرد خاصی مردم را به حکومت آل محمد فرا می خواندند دعوت به آل محمد از یک سو باعث می شد که شیعیان و طرفداران اهل بیت جذب جنبش شوند و از سوی دیگر ماهیت رهبر واقعی جنبش مشخص نشود و از تعقیب و مجازات در امان بماند.

پس از مرگ هشام بن عبدالملک (۱۲۵ق) و تشدید اختلاف و نزاع در خاندان بنی امیه.

ابو مسلم سرانجام به فرمان رهبر جنبش عباسی هواداران نهضت را فراخواند و سپاهی تشکیل داد افراد این سپاه که شامل مسلمانان ایرانی و عرب ساکن خراسان بودند پرچم های سیاه را که نشان عباسیان بود برافراشتند و به سیاه جامگان مشهور شدند.

ابو مسلم با شکست عاملان اموی و فتح شهرهای مختلف خراسان و برخی نواحی دیگر وارد کوفه شد و ابوالعباس سفاح از خاندان عباسی را به خلافت برداشت (۱۳۲) ق) ابومسلم سپس بقایای نیروهای طرفدار خلافت بنی امیه را در هم کوبید و مروان آخرین خلیفه اموی را به همراه بسیاری از اعضای خاندان او از میان برداشت.

پس از سقوط خلافت اموی یکی از نوادگان هشام بن عبدالملک به نام عبدالرحمان بن معاویه به شمال آفریقا فرار کرد. او سرانجام موفق شد شهر قرطبه در آندلس را تصرف و حکومت امویان را در آنجا پایه ریزی کند (۱۳۸) ق) خاندان اموی با سرکوب شورش های داخلی و دفع حملات مسیحیان تا سال ۴۲۲ ق به صورت مستقل از خلافت عباسیان بر سرزمین اندلس حکومت کردند.

پس از آن دوران حکومت ملوک الطوایف شروع شد و تا سقوط فرمانروایی مسلمانان در آن سرزمین توسط مسیحیان ادامه یافت (۸۹۸ ق).

دوران حکومت مسلمانان در اندلس.

اسپانیای مسلمان در مجموع سرزمین ثروتمندی بود که شهرهایی بزرگ آباد و پرجمعیت داشت پیرامون این شهرها را ناحیه روستایی در بر میگرفت که ساکنان آن در رفاه و خوشبختی زندگی میکردند و دارای مزارع سرسبز گله های بزرگ و کوچک دام وسایل خوب و حیوانات بارکش بودند. شهرهای اندلس همچنین مراکز اقتصادی مهمی به شمار می رفتند و بازارها و کارگاه های صنعتی متعددی را در خود جای داده بودند. بازرگانی داخلی و خارجی در مسیرهای زمینی و دریایی رونق چشمگیری داشت و بازرگانان اندلسی ارتباط تجاری گسترده ای را با سرزمین های حوزه دریای مدیترانه و دیگر مناطق دور و نزدیک تر برقرار کرده بودند.

عرصه علم و اندیشه.

تفسیر حدیث فقه کلام ،ادبیات پزشکی داروسازی گیاه شناسی ریاضیات نجوم و مهم تر از همه فلسفه -۵۳ دو شاهکار معماری جهان اسلام در اندلس را بنویسید. مسجد جامع قرطبه و کاخ الحمراء غرناطه دو شاهکار معماری جهان اسلام به شمار می روند.

حکومت بنی امیه همواره در برابر معترضان و مخالفان خود سیاست سرکوب و خشونت را دنبال میکرد حتی معاویه که خود را سیاست مداری اهل مدارا و مسالمت جو نشان میداد انتقاد و اعترض برخی از شیعیان مانند حجربن عدی و عمروبن حمق را تحمل نکرد و دستور قتل آنان داد بیشتر صاحب منصبان سیاسی و نظامی حکومت اموی به ویژه حاکمان شهرها و مناطق مختلف قلمرو خلافت افرادی خشن به و خونریز بودند حجاج بن یوسف ثقفی از مشهورترین این افراد بود.

امویان 

عثمان

بنی امیه 

امام حسن 

طارق بن 

بنی امیه

خشن و خون ریز

ابو مسلم

شمال آفریقا 

جاهلیت