نمونه سوالات تشریحی فصل 19 تاریخ معاصر ایران همراه با جواب تشریحی

دوران نخست وزیری او سیزده سال طول کشید.

اوج استبداد و دیکتاتوری محمدرضا شاه در ایران است.

نخست وزیر، وزیران، مایندگان مجلس شورای ملی و مجلس سنا و حتی مقامات پایین تر از آن، براساس میل و خواست شاه عزل و نصب و یا انتخاب می شدند.

شاه

حزب رستاخیز به مشابه یک سازمان امنیتی جدید در ذیل ساواک فعالیت خود را آغاز کرد که علاوه بر فعالیت های به ظاهر حزبی، عملکرد تمام گروه ها و بخش های فعال در سیاست رژیم را رصد کرده و گزارش آن را به شاه منتقل می نمود.

در سال های مذکور شاه با تبلیغات وسیع، اصلاحات موسوم به انقلاب سفید را به اجرا گذاشت.

در عرصه فرهنگی رژیم برنامه های گسترده ای را به قصد تضعیف ارزش های دینی و ملی و ترویج فرهنگ غربی تدارک دید. شاه جشن های تاج گذاری و جشن های 2500 ساله را به همین منظور و با نوعی حس تفاخر برگزار کرد.

شاه در مقایسه با بسیاری از شخصیت های مطرح جهان فاقد مقبولیت مردمی بود و برای کسب اعتبار کاذب، درصدد برآمد، حکومت و شخصیت خود را به کوروش، پادشاه بزرگ هخامنشی پیوند زند و از این طریق محبوبیت و مشروعیتی کسب کند.

او با این کار، چندین هزار سال تمدن ایران باستان قبل از هخامنشیان و نیز هزار و چهارصد سال از تمدن ایران اسلامی را نادیده گرفت. تغییر تقویم هجری شمسی به تقویم شاهنشاهی نیز در همین راستا بود.

نتیجه این اقدام ها، تخریب و تضعیف مؤلفه های هویت ملی بود.

ضد خرابکاری

دستگیری، حبس، تبعید و ممنوع المنبر کردن، کمترین اقدام نیروهای امنیتی رژیم در برابر منتقدان و مخالفان بود.

شدیدترین برخورد با مخالفان در فاصله سال های 1350 تا 1355ش صورت گرفت. در این سال ها ساواک وحشیانه ترین شیوه های شکنجه را علیه مبارزان به کار برد؛ جمع زیادی در زیر شکنجه شهید شدند و برخی دیگر تیرباران شدند.

براساس اعلام سازمان عفو بین المللی، ایران در سال های مذکور از نظر تعداد زندانیان سیاسی، با حدود دویست هزار زندانی مقام سوم را در جهان داشت.

سیـاست خـارجی حکـومت پهلـوی در فـاصلـه 1343 تا 1356ش، همچون سال هـای پیش از آن و حتی بیشتر از آن تحت تأثیر منافع و اغراض قدرت های بزرگ جهان و به خصوص آمریکا قرار داشت.

جمهوری خـواه – خلیج فـارس

محمدرضا شاه قدرتش را بر پایه های دیوان سالاری دولتی، دربار و ارتش استوار ساخته بود.

آمریکا

سهم ایران در هزینه های نظامی نسبت به تولید ناخالص ملی به طور متوسط سه برابر بیشتر از آمریکا و یا اتحاد جماهیر شوروی و شش برابر بیشتر از کشورهای فرانسه و انگلستان بود.

شاه به طور متوسط، سالیانه بیش از 30 درصد از بودجه دولت را صرف هزینه های نظامی می کرد.

افزایش خرید تسلیحات نظامی ایران از آمریکا، موجب وابستگی بیشتر ایران به آمریکا و حضور گسترده مستشاران آمریکایی در کشور ما شد؛ به گونه ای که بیشترین تعداد مستشاران آمریکایی در یک کشور خارجی، در ایران حضور داشتند و این تعداد در اواخر حکومت پهلوی به ٩٠ هزار نفر رسید.

افزایش سرسام آور بودجه نظامی آثار زیان باری بر اقتصاد ایران داشت. صنعت و به ویژه کشاورزی کشور ما به تدریج به سمت وابستگی پیش رفت.

درآمد حاصل از نفت، صرف واردات کالاهایی می شد که پیش از اصلاحات آمریکایی و انقلاب به اصطلاح سفید، کشاورزان و صنعتگران ایرانی تولید می کردند؛ بنابراین دلارهای نفتی، بار دیگر به مبدأ اولیه خود یعنی کشورهای غربی، به ویژه آمریکا باز می گشت.

شاه بخشی قابل توجه از درآمدهای نفتی را به خرید سهام و سرمایه گذاری در شرکت های ورشکسته اروپایی و آمریکایی و دادن وام به کشورهای وابسته به بلوک غرب ، اختصاص داد.

فساد و دخالت های بی رویه خاندان سلطنت در اقتصاد ایران، باعث نابه هنجاری های مختلفی شد.

اعضای خانواده پهلوی از طریق درآمد حاصل از فروش زمین های متصرفی در دوره رضاشاه و برداشت بیش از دو میلیارد دلار از درآمدهای نفتی ثروت زیادی اندوختند آنان همچنین از قمارخانه ها و سایر مکان های فساد قاچاق مواد مخدر دلالی معامله های خارجی و مشارکت نامشروع در سهام صدها شرکت خصوصی و دولتی سود کلانی می بردند.

منابع غربی دارایی های خانواده سلطنتی در ایران و خارج از کشور را بین پنج تا بیست میلیارد دلار برآورد کرده اند.

من برای دفاع از وطنم تبعید شدم.

امام خمینی در تاریخ 13 مهرماه 1344 از ترکیه به نجف اشرف تبعید شد.

شاه با تبعید امام خمینی می خواست رهبری نهضت را از ایران دور سازد تا شعله های بیداری را در ایران خاموش کند.

ساواک برای جلوگیری از ارتباط امام خمینی با ملت ایران تلاش های زیادی انجام داد، حتی از چاپ و توزیع رساله امام خمینی به شدت جلوگیری و دارنده آن را شش ماه تا دو سال به زندان محکوم می کرد.

امام خمینی در دوران تبعید پیوسته مردم را به استقامت دعوت می کرد و به آنان امید می بخشید. ایشان ضمن تحلیل های روشنگرانه درباره مسائل ایران و حوادث خاورمیانه به ویژه جنگ اعراب و اسرائیل همواره خطر سلطه همه جانبه آمریکا بر ایران و پیامدهای فرهنگی و سیاسی ناشی از آن که عظمت و استقلال ایران را مخدوش می کرد گوشزد می کرد.

امام خمینی خطاب به روحانیون می فرمود: شما دانشگاهیان را از خودتان دور نکنید؛ زیرا مقدرات ایران فردا به دست آنها است.

رهبری سیاسی امام خمینی به عنوان مرجع تقلید، اندیشه جدایی دین از سیاست را که سالیان طولانی توسط رژیم پهلوی تبلیغ و ترویج می شد، کمرنگ کرد و فصل نوینی در اندیشه سیاسی و فکری جامعه ایران گشود.

جنبش دانشجویی در دهه های 1340 و 1350 آرمان هایی مانند عدالت اجتماعی، استقلال، آزادی و پیشرفت کشور را سرلوحه برنامه های خود قرار داد.

انجمن های اسلامی دانشجویی محور فعالیت های خود را بر موضوعات فرهنگی و مقابله با افکار مارکسیستی و الحادی و مخالفت با ایده جدایی دین از سیاست متمرکز ساخت.

گرایش محمدرضا شاه به فرهنگ غرب باعث تضعیف هویت ملی )ایرانی و اسلامی) و ایجاد پدیده ازخود بیگانگی فرهنگی در جامعه شد.

اندیشمندان و روشنفکران دانشگاهی و حوزوی، در برابر مسخ فرهنگ و ارزش های جامعه ایرانی، برای احیای هویت دینی و بازگشت به خویشتن تلاش های فرهنگی گسترده ای کردند.

مسلمانان انقلابی چپ گرایان - ملی گرایان

مسلمانان انقلابی با اعتقاد به رهبری امام خمینی مبارزه می کردند و به مبارزه، به عنوان یک وظیفه اسلامی و تکلیف شرعی می نگریستند.

از دیدگاه امام خمینی بهترین راه مبارزه با شاه ، افزایش آگاهی عمومی و بسیج همگانی مردم برای مبارزه ای فراگیر بود.

این طیف، با تأثیر پذیرفتن از اندیشه های مارکسیستی، راه رهایی را، در پیروی از نظریه های مارکسیستی می دیدند. از دیدگاه اغلب اینان، تنها راه رهایی، جنگ مسلحانه بود. تعلیم و تربیت چریک و به راه انداختن جنگ چریکی علیه حکومت پهلوی، از جمله اصلی ترین روش های آنان برای مبارزه بود.

ملی گرایان، اغلب آنها اعتقادی به تغییر رژیم سلطنتی پهلوی نداشتند و معتقد بودند باید اصل سلطنت را پذیرفت ولی در جهت کاهش خودکامگی شاه تلاش کرد.