نمونه سوالات تشریحی فصل 15 علوم تجربی نهم همراه با جواب تشریحی

 آبی است.

تالاب شادگان

انتقال انرژی - چرخه مواد

زنجیره غذایی

تولیدکنندگان - معدنی - آلی

تولیدکنندگان - گیاهان - برخی از آغازیان (جلبک)

جلبک­ ها

ده

گیاه خواران - گوشت خواران

کاهش

باکتری­ ها - قارچ ­ها

همیاری - همسفرگی - انگلی

همیاری

انگلی

همیاری

قارچ و جلبک

آلودگی هوا

ساکن - در حال حرکت

شکارچیانی

استتار

رقابت

فعالیت انسان­ ها

منقرض

  ببر مازندرانی

پروتئین

انتقال انرژی - چرخه مواد

عوامل زنده و غیرزنده محیط و تاثیرهایی که بر هم می ­گذارند سیستمی به نام بوم سازگان را می ­سازند.

عوامل غیر زنده: هوا - خاک - نور خورشید

عوامل زنده: گیاهان - جانوران

1) خشکی

2) آبی

3) آبی - خشکی

جاندارانی که مواد معدنی را به مواد آلی تبدیل می ­کنند را تولید کننده می ­گویند.

ارتباط بین چند زنجیره غذایی در یک بوم سازگان شبکه غذایی می ­گویند.

مصرف کنندگان؛ تبدیل مواد آلی به مواد معدنی مانند کربن دی اکسید، آب و گازهای گوگردی.

تجزیه کنندگان انرژی مورد نیاز خود را از بقایای جانداران دیگر به دست می ­آورند مانند: انواع قارچ ­ها و باکتری ­ها.

1) همزیستی

2) شکار و شکارچی

3) رقابت

نوعی رابطه همزیستی که هر دو موجود از همدیگر سود می­ برند.

نوعی رابطه همزیستی که یکی از جانداران سود و دیگر این سود می ­برد و نه زیان می­ کند.

جانداری که درون یا روی بدن میزبان زندگی می­ کند انگل نامیده می شود.

رابطه غذایی بین دو جاندار که یکی سود کرده و دیگر زیان می­ کند.

زیرا عمل اختصاصی دارد و گل­ های خاصی را گرده افشانی می­ کنند و در ضمن این کار را گروهی انجام می ­دهند.

جلبک­ ها - فتوسنتز کننده (تولید کربوهیدرات)

 قارچ­ ها - تامین مواد معدنی

1) سبب تشکیل خاک از سنگ می­ شوند.

2) از آن­ها مواد رنگی و دارویی استخراج می ­شود.

3) بخشی از غذای جانورانی مانند گوزن را تشکیل می­ دهند.

الف) همیاری

ب) صیادی

ج) رقابتی

چ) همیاری

خ) همیاری

تفاوت: در رابطه صیادی شکار کشته شده و خورده می ­شود ولی در رابطه انگلی میزبان زنده است.

شباهت: در هر دو رابطه یکی سود می­ کند و دیگری ضرر.

1) غذایی جانور از کشته شدن جانور دیگری تامین می­ شود.

2) فقط صیاد سود می ­برد.

3) صید از بین می ‌رود.

4) بیشتر مربوط به جانوران گوشت خوار است.

هرچه شکار بیشتر شود تعداد شکارچیان نیز بیشتر می ­شود و برعکس.

بعضی از جانوران در جایی قرار می­ گیرند و یا به رنگی در می ­آیند که تشخیص آن­ها از زمینه دشوار است به همین علت از دید شکار و شکارچی مخفی می ‌مانند به این عمل استتار می ­گویند.

روباه معمولی و کور مار

رابطه ­ای که بین جانوران با نیازهای مشابه اتفاق می ­افتد.

کم

جوجه­ هایی که باکتری مفید خورده بودند کمتر به بیماری که باکتری های مضر تولید می‌ کردند مبتلا شدند زیرا در بدن این جوجه­ ها باکتری­ های مفید در رقابت با باکتری­ های مضر پیروزتر بودند.

تنوع زیستی به معنای تنوع گونه­ های جانداران و محیطی است که این جانداران در آن زندگی می­ کنند.

فعالیت­ های انسانی

1) ساخت انواع داروها از گیاهان جنگلی.

2) ساخت آنتی بیوتیک که از قارچ ­ها به دست می­ آیند.

3) استفاده از کفشدوزک برای خوردن آفت ­ها.

4) استفاده از تار عنکبوت و ساخت مواد.

عوامل زنده و غیرزنده محیط و تاثیرهایی که بر هم می­ گذارند، سیستمی به نام بوم سازگان می ­سازند. مانند: باغچه، آکواریوم و گلدان دارای گیاه.

1) بوم سازگان­ های خشکی مانند: جنگل گلستان

2) بوم سازگان­ های آبی مانند: دریاچه زریوار

3) بوم سازگان های خشکی - آبی مانند: تالاب شادگان

در زنجیره ­ها و شبکه­ های غذایی.

زنجیره­ های غذایی در یک بوم سازگان، به همدیگر وصل ­اند و شبکه غذایی را تشکیل می ­دهند.

همه ماده ‌ای که گیاه با استفاده از انرژی خورشید ساخته است، به آخرین مصرف کننده نمی ‌رسد؛ بلکه در هر تراز مقداری از ماده و در نتیجه انرژی آن کم می ­شود. فقط حدود ۱۰ درصد ماده و انرژی از یک تراز به تراز بعدی منتقل می ‌شود. کاهش مقدار ماده و انرژی را در بوم سازگان به شرکت هرم نشان می ‌دهند.

انواعی از قارچ­ ها و باکتری ­ها نقش مهمی در تجزیه بقایای جانداران دارند. تجزیه کنندگان انرژی مورد نیاز خود را از بقایای جانداران دیگر به دست می ‌آورند. آن­ها مولکول های آلی را تا حد تشکیل اجزای تشکیل دهنده آن­ها مانند: کربن دی اکسید، آب و گازهای گوگردی و نیتروژن­ دار تجزیه می‌ کنند و سبب برگشت این مواد به خاک، آب و هوا می ­شوند.

1) همزیستی

2) شکار و شکارچی

3) رقابت

این نوع ارتباط به شکل همسفرگی، همیاری و انگلی وجود دارد.

همسفرگی: در همسفرگی یک جاندار سود می ­برد؛ در حالی که جاندار دیگر سود نمی ­برد یا زیانی نمی ­بیند.

همیاری: در همیاری هر دو جاندار سود می ­برند؛

انگلی: در رابطه انگلی، میزبان زیان می ‌بیند؛ ولی جانداری که درون یا روی بدن میزبان زندگی می­ کند و انگل نامیده می‌ شود، سود می ­برد.

الف) گاهی رابطه همزیستی دو جاندار به تشکیل موجودی جدید می‌ انجامد. گلسنگ چنین موجودی است که از همزیستی قارچ و جلبک تشکیل می ­شود. قارچ مواد معدنی را برای جلبک فراهم می ‌آورد و جلبک با انجام دادن فتوسنتز، کربوهیدرات ­های مورد نیاز خود و قارچ را تامین می­ کند. بعضی گلسنگ ­ها به هوای آلوده حساس ­اند و از بین می ‌رود؛ بنابراین مرگ گلسنگ­ ها ممکن است دلیلی برای آلودگی هوا باشد.

ب)گلسنگ ­ها سبب تشکیل خاک از سنگ می ­شوند، از گلسنگ­ ها مواد رنگی و دارویی استخراج می ­شود. بخشی از غذای جانورانی مانند گوزن را تشکیل می ‌دهند.

شکار کردن از راه ­های تامین غذا در جانوران گوشت خوار است. بعضی جانوران شکارچی به دنبال طعمه می ­روند. اما جانوری مانند شقایق دریایی در جای خود ثابت است.

بعضی جانوران در جایی قرار می ­گیرند که تشخیص آن­ها از زمینه دشوار است به این کار استتار می‌ گویند، و علت این کار مخفی ماندن از دید شکار یا شکارچی است.

رقابت هنگامی ایجاد می‌ شود که جانداران نیاز­های مشابهی داشته باشند. جانداران معمولا برای غذا، آب و محل زندگی با هم رقابت می ‌کنند. گاهی رقابت چنان شدید می ‌شود که دو جاندار با هم می ­جنگند.

غذای جغد و شاهین یکی است. هر دو از  جوندگان کوچک تغذیه می­ کنند. اما جغد در شب و شاهین در روز شکار می ‌کند؛ بنابراین تقسیم ‌بندی زمان شکار، رقابت بین دو گونه را کم می ­کند.

تنوع زیستی معنای تنوع گونه­ های جانداران و محیطی است که این جانداران در آن زندگی می‌ کنند. هر چه تعداد گونه ­های جانداران در محیط بیشتر باشد، تنوع زیستی آن محیط بیشتر است. مثلاً محیطی که ۳۰ گونه جاندار در آن زندگی می ­کند از محیطی با 20 گونه جاندار، تنوع زیستی بیشتری دارد.

جانداران نیازهای متفاوتی دارند و در زیستگاه ‌هایی با آب و هوای متفاوت زندگی می‌ کنند؛ بنابراین تنوع محیط به معنای فراهم شدن زیستگاه­ های مناسب برای زیستن انواع جانداران است. بر این اساس به دلیل وجود محیط­ های متنوع در ایران، کشور ما از کشورهایی است که تنوع زیستی زیادی دارد.

در طول عمر زمین عوامل طبیعی متفاوتی مانند یخبندان یا سقوط شهاب سنگ، سبب از بین رفتن گونه­ ها و در نتیجه کاهش تنوع زیستی شده؛ اما امروزه فعالیت­ های انسانی مهمترین خطر برای کاهش تنوع زیستی و عامل انقراض گونه­ های جانوری و گیاهی اند. وقتی می ‌گوییم که گونه ­ای منقرض شده به این معناست که هیچ فرد زنده ­ای از آن گونه در طبیعت وجود ندارد. ببر مازندرانی نمونه ‌ای از جانوران منقرض شده است.

امروزه داروهای فراوانی از جانداران استخراج می ­شوند، مثلا انواع آنتی بیوتیک­ از قارچ­ ها به دست می­ آیند. ماده اولیه چند صد نوع دارو از جنگل ­های بارانی به دست می‌ آید. حشراتی مانند کفشدوزک با خوردن آفت­ ها به حفظ گیاهان کمک می ­کنند. جانوران به ویژه حشرات در گرده افشانی بسیاری از گیاهان نقش دارند. همچنین جانداران و فعالیت ‌های آنان از موضوعات مورد علاقه مهندسان است. مثلا ویژگی­ های تار عنکبوت مورد توجه مهندسانی است که می ‌خواهند موادی با استقامت، انعطاف پذیری و سبکی تار عنکبوت تولید کنند تا در وسایل متفاوت به کار برند. تار عنکبوت اگرچه پروتئینی است؛ اما مقاومتی چند برابر فولاد دارد.