نمونه سوالات تشریحی فصل 13 مطالعات اجتماعی نهم همراه با جواب تشریحی

سیاسی - اجتماعی

کبیر فرانسه

حکومت مشروطه

میرزا رضا کرمانی

آیت الله طباطبایی - آیت الله بهبهانی

تشکیل مجلس شورا

استبداد داخلی - سلطۀ خارجی

تبریز - گیلان - اصفهان

مخالفت با نظام مشروطه

روسیه - تبریز

انگلیسی

در نظام پادشاهی استبدادی، پادشاه از قدرت و اختیارات فراوانی برخوردار است و بر اساس میل و ارادۀ خود حکومت می­ کند. به عبارت دیگر اداره کشور تابع هیچ قانونی نیست و خواست پادشاه حکم قانون را دارد اما در نظام پادشاهی مشروطه، قدرت و اختیارات شاه بر اساس قانون محدود می ­شود و ادارۀ کشور در اختیار نهادهایی مانند دولت و مجلس قرار می ­گیرد.

علاوه بر این که موجب تسلط بیگانگان بر منابع ثروت اقتصادی کشور شد ضربه شدیدی به صنعت، کشاورزی و بازرگانی ایران وارد کرد و بیکاری را در سراسر کشور گسترش داد. در ضمن، همین مسئله خود یکی از زمینه­های وقوع انقلاب مشروطه شد.

عوامل فکری و فرهنگی، نقش مهمی در وقوع انقلاب مشروطه داشتند. در زمینه داخلی، آموزه ­های دین اسلام و مذهب شیعه مردم را برای مبارزه با ظلم و تلاش برای برقراری عدالت فرا می­ خواند. مردم مسلمان با درس گرفتن از قیام امام حسین (ع) همواره آماده بودند که در برابر ظلم و بی عدالتی بایستند.

این انقلاب اندیشۀ آزادی خواهی و حکومت مشروطه را در سراسر اروپا گسترش داد. عده­ای از ایرانیان (روشنفکران) که در جست وجوی علل عقب ماندگی ایران و پیشرفت کشورهای اروپایی بودند متوجه نظام مشروطه و حکومت قانونمند در آن کشورها شدند و سرانجام به این نتیجه رسیدند که ایران با داشتن حکومت مشروطه می­ تواند در مسیر پیشرفت قرار گیرد. از این رو، تلاش می ­کردند که از طریق روزنامه و کتاب، مردم را با محاسن حکومت مشروطه و معایب حکومت استبدادی آشنا کنند.

آنها اغلب تحصیل کردگان اروپا و مدرسۀ دارالفنون بودند و تلاش می­ کردند تا از طریق کتاب و روزنامه این کار را انجام دهند.

این ماجرا یکی از عواملی بود که موجب سرعت بخشیدن به نظام مشروطه شد. در زمان مظفرالدین شاه عین الدوله (صدراعظم) برای ترساندن مخالفان و جلوگیری از گسترش اعتراض­ ها، به حاکم تهران (علاءالدوله) دستور داد تعدادی از بازرگانان را به بهانه گران شدن قند به چوب ببندد. به دنبال این واقعه، بازار بسته شد و گروهی از علما به رهبری آیت الله طباطبایی به نشانه اعتراض در حرم شاه عبدالعظیم بست نشستند.

1. مخالفت طرفداران حکومت استبدادی پس از مظفرالدین شاه محمد علی شاه جانشین او شد. محمد علی شاه که فردی مستبد بود با پشتیبانی روسیه و مستبدان داخلی تصمیم گرفت حکومت مشروطه را نابود کند. از این ­رو، مجلس را به توپ بست و آن را منحل کرد. مشروطه خواهان تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان و مشروطه خواهان گیلان و اصفهان به مخالفت و اعتراض علیه محمدعلی شاه برخاستند و بعد از فتح تهران، محمد علی شاه را برکنار کردند و احمد میرزا را جانشین او کردند.
2. اختلاف و دو دستگی میان مشروطه خواهان بعد از صدور فرمان مشروطه، شیخ فضل الله نوری که در ابتدا از حامیان نظام مشروطه بود به انتقاد از آن برخاست. وی معتقد بود که افرادی که رهبری انقلاب را به دست گرفته­اند به اسلام اعتقادی ندارند و می خواهند افکار و فرهنگ کشورهای اروپایی را در ایران گسترش دهند، سرانجام اختلاف او مشروطه خواهان بالا گرفت و فاتحان تهران او را به شهادت رساندند. این ماجرا موجب اختلاف و دشمنی بیشتر در داخل کشور شد.

1. افزایش دخالت ­های خارجی (قرارداد ۱۹۰۷م. میان روسیه و انگلستان)
2. وقوع جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴م.

آثار سیاسی:

1. جنگ جهانی اول موجب بی ثباتی و آشفتگی بیشتر اوضاع ایران شد.
2. به دلیل حضور نیروهای اشغالگر، دولت مرکزی به نهایت ضعف و درماندگی رسید و تسلط خود را بر امور دست داد.
3. نافرمانی و سرپیچی از فرمان دولت مرکزی گسترش یافت.

آثار اجتماعی:

1. امنیت و آسایش مردم از بین رفت.
2. قحطی، فقر، گرسنگی و شیوع بیماری ­های واگیردار افراد زیادی را از بین برد.

متحدین: آلمان، ایتالیا، اتریش و مجارستان، عثمانی

متفقین: انگلستان، روسیه، فرانسه و آمریکا (که در اواخر جنگ وارد شد)

مظفرالدین شاه

پادشاه از قدرت و اختیارات فراوانی برخوردار است و خواست وی در حکم قانون است و او بر اساس میل و اراده خود حکومت می کند.

قدرت و اختیارات پادشاه بر اساس قانون محدود می شود و اداره کشور تنها در اختیار شاه نیست و نهادهایی مانند مجلس شورا و هیئت وزیران یا دولت در اداره کشور مشارکت و دخالت دارند.

به دست میرزا رضا کرمانی به قتل رسید.

آیت الله سید محمد طباطبایی و آیت الله سید عبدالله بهبهانی

به بهانه گران شدن قند؛ تعدادی از بازرگانان را به چوب بست.

بازار بسته شد – آیت الله طباطبایی و مردم در حرم حضرت شاه عبدالعظیم بست نشستند.

افزایش اعتراض های مردمی

شهادت طلبه جوان

مهاجرت علما به قم

بست نشینی مردم در سفارت انگلستان

علما – روشنفکران – تجار – پیشه وران و کارگران

هدف برقراری حکومت قانون و رها کردن کشور از چنگ استبداد داخلی و سلطه خارجی ها.