نمونه سوالات تشریحی فصل 7 تاریخ دهم ایران و جهان باستان همراه با جواب تشریحی

در ابتدا مورّخان ایرانی بر پایه ترجمه خداینامه های متعلق به دوران ساسانی و نیز داستان های شاهنامه فردوسی، تاریخ ایران در عهد باستان را می نوشتند. در واقع نوشته های آنان، ترکیبی از افسانه و واقعیت بود.

تاریخ ایران باستان به چهار دوره تقسیم می شود:

1. پیشدادیان
2. کیانیان
3. اشکانیان
4. ساسانیان

این واژه ها اگرچه هر کدام معنای خاص و ریشه ی لغوی مخصوص خود را دارند امّا تقریباً همگی به معنا و مفهوم داستان یا سرگذشت خیالی و غیر واقعی به کار می روند.

محققان درباره ی این که محتوای افسانه ها به کلّی غیر واقعی است یا نه، اتفاق نظر ندارند. بیشتر آنان بر این عقیده هستند که افسانه ها بر اساس واقعیت های تاریخی ساخته شده اند امّا با گذشت زمان تغییر کرده و به شکل افسانه و اسطوره درآمده اند.

مورّخان تا دویست سال پیش، تنها از تاریخ ساسانیان اطّلاع و شناخت نسبتاً خوبی داشتند و سلسله و شاهان اشکانی را تا حدودی می شناختند امّا چندان شناختی از سلسله های ایلام، ماد و هخامنشیان نداشتند.

مورخان همچنین پاسارگاد، پایتخت کوروش را به حضرت سلیمان پیامبر منسوب می نمودند و آرامگاه بنیان گذار سلسله ی هخامنشی را قبر مادر حضرت سلیمان می شمردند.

مورّخان تا دویست سال پیش، چندان شناختی از سلسله های ایلام، ماد و هخامنشیان نداشتند و کوروش و داریوش هخامنشی را نمی شناختند؛ از این رو، پارسه یا پرسپولیس، پایتخت هخامنشیان را به جمشید، پادشاه افسانه های ایران نسبت می دادند و این مکان تاریخی را تخت جمشید می نامیدند.

در آن زمان، نویسندگان و محققان اروپایی به واسطه ی نوشته های هرودت و ...، اخبار و آگاهی قابل توجهی درباره ی ایران باستان داشتند. به همین دلیل با کنجکاوی در جستجوی بناها و آثار تاریخی دوره هخامنشی به خصوص در فارس بودند.

با گسترش روابط ایران و اروپا در دوره قاجاریه، اروپاییان بیشتری به ایران آمدند و روز به روز بر تعداد بازدیدکنندگان خارجی از آثار و مکان های تاریخی (به خصوص تخت جمشید، پاسارگاد و شوش) افزوده شد. بدین گونه، زمینه برای انجام کاوش های باستان شناسی در ایران فراهم آمد.

با خوانده شدن خط میخی توسط یک انگلیسی در زمان محمّد شاه قاجار، علاقه ی اروپاییان به فعّالیت های باستان شناسی در ایران بیشتر شد. دولت فرانسه اجازه ی حفّاری و سپس امتیاز انحصاری کاوش های باستانی را در سرتاسر ایران به دست آورد.

در سال 1306 ه.ش، کاوش های باستان شناسی از انحصار فرانسویان خارج شد و باستان شناسان برجسته ای از کشورهای مختلف مانند ارنست هرتسفلد آلمانی و آرتور پوپ آمریکایی شروع به فعّالیت نمودند و دامنه کاوش های باستان شناسی وسیع تر شد. به تدریج نسلی از باستان شناسان زبده ایرانی پرورش یافتند و شروع به کار کردند.

1. کمک کرد تا سلسله های پادشاهی بهتر و بیشتر شناخته شوند و امکان تشخیص تاریخِ واقعی از افسانه تا حدودی فراهم آمد.
2. کاوش ها نشان داد که چندین هزار سال پیش از مهاجرت اقوام آریایی، ساکنان فالت ایران به یکجانشینی و کشاورزی روی آورده و تمدن نسبتاً پیشرفت های را بنیان نهاده بودند.
3. یکی دیگر از نتایج تحقیقات دو قرن گذشته، تقسیم بندی جدیدی بود که مورّخان از تاریخ ایران در دوره باستان ارائه کردند.

الف) دوران پیش از تاریخ

ب) دوران تاریخی:

• پیش از آریایی ها 
• دوران حکومت آریایی ها شامل ایلام، ماد، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان

1. منابع دست اوّل یا اصلی شامل نوشتاری، غیر نوشتاری (ابزارها و ...)  
2. منابع دست دوّم یا فرعی.

دو دسته:

1. منابع نوشتاری
2. منابع غیر نوشتاری

این منابع شامل تمامی آثار مادی و دست ساخته هایی می شود که از ایرانیان باستان برجای مانده است. ابزارها، ظروف، اشیاء و بقایای بناهای مختلف مانند کاخ ها، آتشکده ها، پل ها، آب بندها، کاروانسراها و ... 

این منابع، منبع دست اوّل برای پژوهش در آن دوره به حساب می آیند.

منابع دست اوّل.

این منابع، حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره ی وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران باستان هستند و ابعاد مختلف دانش، فنون، مهارت ها و خلّاقیت های ایرانیان را در این عصر آشکار می نمایند.

زیرا در آن دوره خط اختراع نشده بود و ما فقط می توانیم به وسیله ی این اشیاء از گذشته آگاهی هایی بدست آوریم.

حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران باستان هستند و ابعاد مختلف دانش، فنون، مهارت ها و خلّاقیت های ایرانیان آن اعصار را روشن می سازد.

این اشیاء ابعاد مختلف دانش، فنون، مهارت ها و خلّاقیت های ایرانیان آن اعصار را روشن می سازد.

زیرا مدت ها بین ایران با آن دو کشور جنگ و درگیری وجود داشته و محقّقان آن ها به احتمال زیاد درباره ی تمدن و مردمان ایران باستان نظرات درستی ندارند و نظراتشان مغرضانه است.

منظور از منابع نوشتاری، تمامی انواع نوشتاری است که درباره ی رویدادهای تاریخی ایران در عهد باستان نگارش یافته اند و یا این که می توان از آن ها اطلاعات و شواهد تاریخی به دست آورد.

در دو قرن گذشته توجه و علاقه به تاریخ ایران باستان به طور چشمگیری افزایش یافت و عده ی زیادی از باستان شناسان و مورخان، تحقیقات گسترده ای را درباره ی تاریخ ایران در دوره ی باستان آغاز کردند. آگاهی های تاریخی تازه ای که در نتیجه ی خوانده شدن خط های باستانی و کاوش های باستان شناسی به دست آمد، نقش زیادی در توجه و گرایش این محققان به تاریخ آن دوره داشت.

1. تخت جمشید
2. آرامگاه کوروش در پاسارگاد
3. چغازنبیل
4. مجسمه سرباز اشکانی
5. نقش برجسته طاق بستان
6. نقش برجسته نقس رستم

سنگ نوشته ها، گل نوشته ها، سالنامه ها و کتاب های تاریخی، ادبی، دینی و جغرافیایی.

به دو گروه تقسیم می شوند:

1. نوشته های ایرانی
2. نوشته های غیرایرانی

اگر چه در ایران باستان مانند یونانیان به نوشتن کتاب های تاریخی اهمیتی داده نمی شد ولی شواهد نشان می دهد که ثبت و نگهداری وقایع مورد توجه بوده است.

به نظر می رسد که وضعیت تاریخ نگاری ایران مانند یونان و روم مطلوب نبوده ولی به گفته ی هرودوت، ایرانیان از شعور و آگاهی تاریخی بالایی برخوردار بوده اند.

• کتاب های مورّخان یونانی: هرودت و گزنفون
• کتاب های رومی: پروکوپیوس
• تورات (بیشتر درباره کوروش هخامنشی(

شاید یکی از دلایل این باشد که سنّت شفاهی، بسیار مقبول تر و پسندیده تر از سنت کتابت بوده است. علاقه و عادت به حفظ سینه به سینه مطالب در قرن ها و حتی هزاره ها، لزوم ثبت و نگارش آن ها را در درجه ی اهمیت کمتری قرار داده است.

.

پنج ستون از سنگ نوشته ی بیستون که در حقیقت گزارشی تاریخی محسوب می شود، به شرح وقایع دوران آغازین فرمانروایی داریوش بزرگ و سرکوب شورش های نواحی گوناگون اختصاص دارد.

علاوه بر سنگ نوشته های تخت جمشید، بیش از سی هزار لوح گِلی به زبان ایلامی کشف گردیده است که درباره ی اوضاع اقتصادی و اجتماعی و تشکیلات اداری دوره ی هخامنشیان مطالب ارائه می دهند.

1. از دوره ساسانی تعدادی سنگ نوشته بر جای مانده است. (مثل سنگ نوشته ی شاپور یکم در کعبه ی زرتشت در نقش رستم که شرح جنگ های این پادشاه با رومیان را بازگو می نماید.)
2. همچنین در این دوره، کتاب هایی در موضوع های تاریخی، دینی، ادبی و جغرافیایی نگارش شده که برخی از آن ها از بین رفته و برخی به جا مانده اند.
3. خدای نامه ها از مهم ترین نوشته های تاریخی ساسانی بودند و در واقع تاریخ عمومی سرزمین و مردم ایران از آغاز آفرینش تا اواخر حکومت ساسانی بودند.  

خدای نامه ها از مهم ترین نوشته های تاریخی دوره ساسانی به شمار می روند و در واقع تاریخ عمومی سرزمین و مردم ایران از آغاز آفرینش تا اواخر حکومت ساسانی بودند. محتوای خدای نامه ها آمیخته با افسانه و قصّه های کهن بوده است. (مطالب راجع به دوره ساسانی در آن ها با واقعیات تاریخی انطباق دارد.)

در قرون نخستین هجری، مورّخان مسلمان ایران مانند طبری، دینوری و ... با استفاده از ترجمه هایی که از خدای نامه ها به عربی شده بود، اقدام به نگارش تاریخ ایران باستان کردند. این نوشته ها تا دویست سال پیش همچنان منبع اصلی مطالعه و شناخت تاریخ ایران باستان بودند.

منابع دست دوم یا تحقیقات عمدتاً شامل انواع مختلفی از کتاب ها، مقاله ها، پایان نامه های تحصیلی و طرح های پژوهشی می شود که در دویست سال اخیر توسط محققان اعم از مورّخان و باستان شناسان و زبان شناسان ایرانی و غیر ایرانی نوشته شده است.