نمونه سوالات تشریحی فصل 7 جامعه شناسی دهم همراه با جواب تشریحی

ارزش ها

1. رفع نیازهای اولیه
2. زندگی کردن با یکدیگر
3. آزادی، عدالت و دفاع از مظلومان

زمانی ارزش ها به واقعیت تبدیل می شوند که مردم مطابق ارزش ها عمل کنند.

• کوتاه مدت مانند انجام تکالیف درسی امروز، نهار خوردن امروز
• میان مدت مانند قبول شدن و به کلاس بالاتر رفتن، روزه گرفتن
• بلند مدت مانند تبدیل شدن به یک فرد مفید در جامعه و سعادت دنیوی و اخروی

به مجموعه اهداف و ارزش های مشترکی که اعضای یک جهان اجتماعی خواهان رسیدن به آنها هستند. در واقع آرمان اجتماعی تصور اعضای جهان اجتماعی از وضعیت مطلوب فرهنگ، سیاست، اقتصاد، خانواده و .... است.

ارزش ها

توحید

ارزش هایی را که مردم یک جامعه از آن جانبداری می کنند و رعایت آن را لازم می دانند اما در عمل ممکن است برخی از آن ها را نادیده بگیرند، قلمرو آرمانی جهان اجتماعی را شکل می دهد.

ارزش هایی که مردم به آن عمل می کنند، قلمرو واقعی جهان اجتماعی را می سازد. قلمرو واقعی و آرمانی جهان اجتماعی به روی یکدیگر گشوده است و مرز آنها بر اساس عمل مردم تغییر می کند .

هر اندازه مردم مطابق ارزش ها عمل می کنند به همان اندازه آرمان ها وارد قلمرو واقعی جهان اجتماعی می شوند.

برنامه ریزان فرهنگی هر جامعه همواره تلاش می کنند تا از طریق تعلیم و تربیت، زمینه تحقق بیشتر آرمان ها یا ورود آنها را به قلمرو واقعی جهان اجتماعی فراهم کنند.

اگر مردم به ارزش هایی که در قلمرو آرمانی جامعه رعایت آن ها را لازم می دانند، عمل نکنند.

برخی از افراد عادت دارند که سخنانشان را جزء اعمالشان به حساب نیاورند. از این رو به پیامدهای آن توجه نمی کنند و به جای آن که متعهد شوند، تنها وعده می دهند. این افراد ممکن است از آرمان ها و ارزش ها سخن بگویند ولی در عمل به آن ها پایبند نباشند.

قرآن این افراد را این گونه خطاب می کند:

« ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا سخنی می گویید که به آن عمل نمی کنید. نزد خدا بسی ناپسند است، سخنی بگویید که بدان عمل نمی کنید. خداوند کسانی را دوست می دارد که در صفی واحد همانند سدی مستحکم، در راه او قیام می کنند» (سوره صف آیات 3 و 4)

واقعیت های هر جهان اجتماعی را می توان در پرتو آرمان های آن ارزیابی کرد.

اگر مردمی مطابق آرمان های خود عمل کنند، فاصله میان قلمرو واقعی و آرمانی جامعه خود را کاهش می دهند.

عقایدی که مردم درباره انسان و جهان دارند، ارزش هایی که محترم می شمارند، قواعدی که بر اساس آن ها عمل می کنند، سبک زندگی آن ها و مهارت هایی که در زندگی به کار می گیرند، گاهی درست و گاهی اشتباه است.

1. حق
2. باطل

عمل به حق و پرهیز از باطل

آرمان ها

بخش هایی از جهان اجتماعی که از نظر علمی صحیح و مطابق فطرت انسان باشد، حق است. مثل عقیده به توحید، وفای به عهد، حمایت از مستضعفان و ...

هر بخش از جهان اجتماعی که از نظر علمی قابل دفاع نباشد و بر اساس خرافات شکل گرفته باشد. مثل ظلم، بی عدالتی، دنیاپرستی و ...

حق و باطل بودن هر لایه از جهان اجتماعی با علم متناسب با همان بخش شناخته می شود.

به وسیله روش های تجربی

عقل و وحی

جهان های اجتماعی که علم را محدود به دانش تجربی می دانند و عقل و وحی را به عنوان دو روش علمی، معتبر نمی دانند. از نظر این جوامع، عقاید و ارزش های اجتماعی پدیده هایی هستند که صرفا در قلمرو آرمانی یا واقعی جوامع انسانی پدید می آیند و ما فقط می توانیم بودن یا نبودن این ارزش ها و پیامدهای اجتماعی و تاریخی آن ها را بشناسیم و برای داوری درباره درست و غلط بودن یا حق و باطل بودن آن ها راهی نداریم.

اگر علم را به معنای تجربی آن محدود نکند.

بله - پدیده ای می تواند در یک جهان اجتماعی در قلمروآرمانی قرار می گیرد و در جهان اجتماعی دیگری در قلمرو واقعی قرار دارد.

حق و باطل:

برای یک کشور آشوب زده، قلمرو آرمانی محسوب می شود در حالی که برای یک جامعه بسامان، قلمرو واقعی است.

حتی در یک جهان اجتماعی نیز پدیده ای در زمانی، آرمان محسوب می شود و در زمان دیگری لباس واقعیت می پوشد.

مثال استقلال سیاسی در ایران پیش از انقلاب اسلامی یک آرمان بود که با انقلاب اسلامی به یک واقعیت تبدیل شد.

خیر، دستخوش تغییر می شوند و از جامعه ای به جامعه دیگر نیز تغییر می پذیرد.

برخی جهان های اجتماعی حق و باطل بودن پدیده ها را به خواست و عمل افراد در موقعیت ها، زمان ها و مکان های متفاوت می دانند و هیچ حقیقتی را ورای خواست و اراده افراد به رسمیت نمی شناسند.

خیر، حق و باطل بودن عقاید، ارزش ها، هنجارها و کنش ها بر اساس آگاهی یا جهل، توجه یا بی توجهی مردم جهان های اجتماعی مختلف نسبت به آنها تعیین نمی شود.

• نژادپرستی و برتر دانستن یک قوم یا گروه خاص
• استکبار و غلبه بر دیگر جوامع
• پول پرستی
• شرک

• آزادی انسان ها از همه بندها و موانع راه سعادت آن ها
• عدالت و ایجاد شرایط مناسب برای رشد و تعالی همه انسان ها
• توحید و ربوبیت خداوند سبحان نسبت به همه مخلوقات

با ایمان به عقاید و ارزش های حقیقی - اگر جوامع این حقایق را نشناسند و به آن ایمان نیاورند و مطابق آن عمل نکنند یا اگر ایمان خود را نسبت به حقایق و کنش هایی که بر این اساس سازمان داده اند از دست بدهند، از حق گسسته و به سوی باطل گام بر می دارند.

اگر هنجارها و اعمال خود را نیز بر اساس این عقاید و ارزش ها سامان دهند.

بنابراین این حقایق هرچند خود ثابت اند ولی از جهت قرار گرفتن در قلمرو آرمانی و واقعی تغییر پذیرند. یعنی برای جهان های اجتماعی، امکان انحراف از حق و پذیرش باطل وجود دارد. همان گونه که امکان خروج از باطل و قبول حق وجود دارد. جهان های اجتماعی می توانند بر مدار حق یا باطل بچرخند اما حق و باطل بر مدار بینش و گرایش آنها، دچار تغییر نمی شود.

به مجموعه اهداف و ارزش‌های مشترکی که اعضای یک جهان اجتماعی خو‌اهان رسیدن به آنها هستند «آرمان اجتماعی» می‌گویند.

در جهان اسلام نیز، عمل به حق و پرهیز از باطل، مهم‌ترین آرمان‌ها و ارزش‌های اجتماعی هستند. واقعیت‌ها و آرمان‌های جهان اجتماعی براساس این دو ارزش، به دو نوع حق و باطل تقسیم می‌شود.

عقیده به توحید و ارز‌ش‌های توحیدی، وفای به عهد، تحمل دیگران و مدارا با کسانی که از شناخت حقیقت محروم ماند‌ه‌اند، حمایت از مستضعفان و مظلومان، دفاع از عدالت و حقوق انسان‌ها و… از جمله عقاید و ارز‌ش‌های حق‌اند.

حق و باطل بودن هر لایه از جهان اجتماعی، با علمِ متناسب با همان لایه شناخته می‌شود. علوم تجربی توان داوری درباره فنون و رو‌ش‌های اجرایی را دارند. مثلاً درست یا نادرست بودن شیوه ‌مداوای بیماران را می‌توان با رو‌ش‌های تجربی شناخت.

علوم مبتنی بر عقل و وحی، دو ابزار مهم برای شناخت عقاید و ارز‌ش‌ها هستند.

جهان‌های اجتماعی که علم را به دانش تجربی محدود می‌کنند و عقل و وحی را به عنوان دو روش علمی، معتبر نمی‌دانند، نمی‌توانند از حق یا باطل بودن عقاید و آرمان‌ها سخن بگویند.

جهان‌های اجتماعی که علم را به دانش تجربی محدود می‌کنند و عقل و وحی را به عنوان دو روش علمی، معتبر نمی‌دانند، نمی‌توانند از حق یا باطل بودن عقاید و آرمان‌ها سخن بگویند.

علوم اجتماعی، اگر علم را به معنای تجربی آن محدود نکند، می‌تواند درباره حق یا باطل بودن واقعیت‌ها و آرما‌ن‌های جها‌ن‌های اجتماعی داوری کند.

پدیده‌ای در یک جهان اجتماعی در قلمرو آرمانی قرار می‌گیرد و در جهان اجتماعی دیگری در قلمرو واقعی قرار دارد؛ مثلاً امنیت، برای یک کشور آشوب‌زده، پدیده‌ای در قلمرو آرمانی و برای یک جامعه بسامان، در قلمرو واقعی است.

 در یک جهان اجتماعی نیز، پدیده‌ای در زمانی، آرمان محسوب می‌شود و در زمان دیگری لباس واقعیت می‌پوشد؛ مثلاً استقلال سیاسی در ایران، پیش از انقلاب اسلامی یک آرمان بود که با انقلاب اسلامی به یک واقعیت تبدیل شد. حدود قلمرو واقعی و آرمانی هر جهان اجتماعی دستخوش تغییر می‌شود و از جامعه‌ا‌ی به جامعه دیگر نیز متفاوت است.

اهدافی مانند رفع نیازهای اوّلیه، زندگی کردن با یکدیگر، آزادی، عدالت، دفاع از مظلومان و… .

ارزش ها

حق و باطل بودن عقاید، ارزش‌ها، هنجارها و کنش‌ها، براساس آگاهی یا جهل، توجه یا بی‌توجهی مردم جها‌ن‌های اجتماعی مختلف نسبت به آنها تعیین نمی‌شود. نژادگرایی و برتر دانستن یک قوم یا گروه خاص، استکبار و غلبه بر دیگر جوامع، پو‌ل‌ پرستی و شرک؛ از عقاید و ارز‌ش‌های باطل‌اند. باطل بودن این عقاید و ارزش‌ها با نوع مواجهۀ جوامع مختلف با آنها دگرگون نمی‌شود.

قابل دفاع باشد .مطابق فطرت و وحی باشد.از عقالنیت برخوردار باشد. 

عمل به حق ،پرهیز از باطل

وقتی مردم مطابق با ارزش هاعمل کنند. 

خیربرخی ازمردم ارزش ها رادرعمل رعایت نمی کنند. مثال درعمل به اخلاص اعتقادندارند. 

تلاش می کنند از طریق نهادهای فرهنگی، تعلیم وتربیت الزم رابرای ورود فرهنگ آرمانی به عرصه فرهنگ واقعی فراهم آورند.

چون عقلانیت ابزاری (حس وتجربه مادی)نسبی ومحدوداست. 

قبیله گرایی ، تجمل گرایی ، پارتی بازی ، قدرت طلبی ، مال اندوزی ، خودخواهی ، برتری طلبی ، خودمحوری  

آرمان اجتماعی

ارزش ها

آرمان اجتماعی 

عقل و وحی

حق و باطل 

آرمان اجتماعی

ارزش هایی

قلمرو واقعی 

ارزش ها

ارزش ها ،ارمان ها