نمونه سوالات تشریحی فصل 11 جامعه شناسی دهم همراه با جواب تشریحی

هویت اجتماعی بخشی از هویت فرد است که با عضویت در گروه شکل می گیرد.

هویت فرهنگی بخشی از هویت جامعه است که با پذیرش عقاید و ارزش های مشترک از سوی افراد جامعه و به رسمیت شناختن آنها شکل می گیرد.

مثال:

• دانش آموزی برای فرد یک هویت اجتماعی است و عقاید و ارزش های مشترک که در مدرسه پذیرفته شده است، هویت فرهنگی مدرسه را شکل می دهد.
• مسلمانی برای فرد یک هویت اجتماعی است و جامعه ایران با پذیرش عقاید و ارزش های اسلامی مشترک توسط مردم دارای هویت فرهنگی اسلامی می باشد.

هویت اجتماعی افراد در پرتو فرهنگی جامعه شکل می گیرد. مثلا هویت دینی یک جوان مسلمان با توجه به هویت دینی جامعه شکل می گیرد.

هویت فرهنگی جهان اجتماعی به آن دسته از هویت اجتماعی افراد فرصت شکل گیری می دهد که با عقاید و ارش های آن متناسب و سازگار باشد. مثلا در ایران زنان می توانند با رعایت پوشش اسلامی در مسابقات ورزشی شرکت کنند.

هویت فرهنگی جهان اجتماعی در برابر آن دسته از هویت های اجتماعی مقاومت می کند که با عقاید و ارزش های آن نا سازگار باشد.

مثال:

• مبارزه با فرقه های شیطان پرستی در جامعه توحیدی.
• در ایران فرصت شکل گیری هویت شغلی قضاوت برای زنان محدود است .

هویت فرهنگی جهان اجتماعی تا زمانی دوام می آورد که عقاید و ارزش های مربوط به آن مورد پذیرش اعضای جهان اجتماعی باشد.

هویت فرهنگی جهان اجتماعی زمانی با چالش مواجه می شود و دوام خود را از دست می دهد که عقاید و ارزش های مربوط به آن اهمیت و اعتبار خود را در اعضای جهان اجتماعی از دست بدهد.

هویت فرهنگی جامعه و هویت اجتماعی افراد آن جامعه نمی توانند مستقل از یکدیگر وجود داشته باشند.

مثال :

خانواده یک گروه اجتماعی است و دارای هویت فرهنگی می باشد و بخشی از هویت اجتماعی افراد خانواده بر اساس هویت فرهنگی خانواده (عقاید و ارزش های و هنجار های مشترک) شکل می گیرد.

در هر جهان اجتماعی به هر شکل از زندگی، خانواده نمی گویند و خانواده تنها شکلی از زندگی است که بر اساس عقاید، ارزش ها، هنجار ها و نماد خانواده شکل گرفته باشد و خانواده تا زمانی که اعضای آن عقاید، ارزش ها و هنجارهایش را بپذیرند و به آن عمل نمایند، به بقای خود ادامه می دهد در غیر این صورت خانواده از هم می پاشد.

تغییرات در جهان اجتماعی به دو شکل انجام می شود:

1. تغییراتی که درون یک جهان اجتماعی واحد رخ می دهد و مربوط به لایه های سطحی جهان اجتماع می باشد.
2. تغییراتی که جهان اجتماعی را به جهان اجتماعی دیگری تبدیل می کند و مربوط به لایه های عمیق جهان اجتماعی می باشد.

به تغییراتی که مربوط به لایه های عمیق جهان اجتماعی است و جهان اجتماعی را به جهان اجتماعی دیگری تبدیل می کند و موجب تحول هویت جهان اجتماعی می شود، تحول فرهنگی می گویند.

اگر تعارض فرهنگی (شیوه زندگی ناسازگار با عقاید و ارزش ها) ادامه یابد و جهان اجتماعی نتواند کنش های اجتماعی را بر اساس فرهنگ خود سامان دهد و عقاید و ارزش هایی که هویت فرهنگی جهان اجتماعی را می سازد، مورد تردید قرار بگیرند و استقرار خود را در جامعه از دست بدهند، تزلزل فرهنگی رخ می دهد.

هر تعارض فرهنگی به تزلزل فرهنگی منجر نمی شود زیرا گاهی می توان با کنترل و مدیریت از ادامه تعارض فرهنگی جلوگیری کرد و هنجار ها و رفتار ها به سمت عقاید و ارزش های مورد قبول جامعه سوق داد و مانع از ایجاد تزلزل فرهنگی شد .

تزلزل فرهنگی می تواند باعث ایجاد بحران هویت گردد. زیرا بحران هویت زمانی به وجود می آید که جهان اجتماعی توان حفظ و دفاع از ارزش های اجتماعی خود را نداشته باشد.

بحران هویت راه را برای دگرگونی و تحول هویت فرهنگی جهان اجتماعی باز می کند. زیرا اگر بحران هویت به وجود آید، تغییرات اجتماعی در یک جهان اجتماعی واحد اتفاق نمی افتد بلکه جهان اجتماعی را به جهان اجتماعی دیگری تبدیل می کند و موجب ایجاد تحولات فرهنگی می گردد.

انواع تحولات فرهنگی عبارتند از:

1. تحولات فرهنگی مثبت
2. تحولات فرهنگی منفی

اگر فرهنگی که دچار تزلزل، بحران و تحول شده، فرهنگی باطل باشد و به سمت فرهنگ حق تغییر جهت دهد، تحول فرهنگی مثبت رخ می دهد. مانند تبدیل جامعه از اموی به نبوی .

اگر فرهنگی که دچار تزلزل، بحران و تحول شده است، فرهنگ حق باشد و به سمت فرهنگ باطل تغییر جهت دهد، تحول فرهنگی منفی رخ می دهد. مانند تبدیل جامعه نبوی به اموی .

علل ایجاد تحولات فرهنگی عبارتند از:

1. تحولات درونی
2. تحولات بیرونی (تاثیر پذیری یک فرهنگ از فرهنگ های دیگر (

علل تحولات درونی عبارتند از :

1. نوآوری ها و ابداعات مثبت و منفی افراد جهان اجتماعی
2. کاستی ها و بن بست های موجود در هویت فرهنگی جهان اجتماعی

پیامد بن بست ها و کاستی های درونی در یک جهان اجتماعی عبارت است از: کهولت و مرگ جهان اجتماعی .

مرگ جهان اجتماعی زمانی رخ می دهد که جهان اجتماعی با کاستی ها و بن بست های درونی روبرو باشد و با به کارگیری تمام ظرفیت های خود نتواند به نیازهای طبیعی، جسمی، فطری و معنوی انسان ها پاسخ دهد.

مشکلات فرهنگی جامعه ای که توان پاسخگویی به نیازهای معنوی و فطری انسان را ندارد، عبارتند از :

1. پوچ انگاری
2. از دست دادن نشاط زندگی
3. یأس و نامیدی
4. خودکشی

تأثیر کاستی و خلأ معنوی بر دانشمندان و متفکران اجتماعی عبارتند از :

1. باز اندیشی درباره بنیان های عقیدتی و ارزشی جهان اجتماعی.
2. تشویق جهان اجتماعی برای عبور از مرزهای هویت فرهنگی خود.

هویت فرهنگی جهان اجتماعی براساس عقاید و ارز ش‌های اجتماعی آن شکل می‌گیرد. این هویت هنگامی محقق می‌شود که در میان مردم، عقاید و ارز ش‌های مشترکی پدید آید. یعنی هرگاه نوعی از عقاید و ارزش‌ها از سوی افراد پذیرفته و به رسمیت شناخته شود، هویت فرهنگی جهان اجتماعی پدید می‌آید.

هویت فرهنگی جامعه مربوط به عقاید و ارزش های مشترکی است که افراد یک جامعه آن را پذیرفته اند و به رسمیت شناخته اند در حاليکه هویت اجتماعی افراد مربوط به گروه هایی است که افراد عضو آنها هستند یا منش هایی است که بر عهده گرفته اند و همین طور هویت فرهنگی گسترده تر از هویت اجتماعی افراد است یعنی هویت اجتماعی جزئی از هویت فرهنگی است.

هویت فرهنگی جهان اجتماعی، فرصت شکل گیری هویت‌های اجتماعیِ خانوادگی، شغلی و… متناسب با خود را پدید می‌آورد و در برابر انواع هویت‌های اجتماعی که با عقاید و ارزش‌های آن ناسازگار است، مقاومت می‌کند. 

هویت فرهنگی تا زمانی که عقاید و ارزش‌های مربوط به آن مورد پذیرش اعضای جهان اجتماعی و برای آنها مهم باشد، دوام می‌آورد. 

گاهی تعارض فرهنگی یا همان شیوۀ زندگی ناسازگار با عقاید و ارزش‌های یک جهان اجتماعی تداوم می‌یابد و جهان اجتماعی نمی‌تواند کنش‌های اجتماعی را براساس فرهنگ خود سامان دهد. این وضعیت می‌تواند به «تزلزل فرهنگی» منجر شود.

تزلزل فرهنگی می‌تواند به «بحران هویت» منجر شود. بحران هویت فرهنگی در جایی به‌وجود می‌آید که جهان اجتماعی، توان حفظ و دفاع از عقاید و ارزش‌های اجتماعی خود را نداشته باشد.

اگر در یک جهان اجتماعی بحران هویت پدید آید، راه برای دگرگونی هویت فرهنگی آن جهان اجتماعی باز می‌شود. در آن صورت تغییرات اجتماعی از محدوده تغییرات درون جهان اجتماعی فراتر می‌روند و به صورت تحولات فرهنگی در می‌آیند و جهان اجتماعی به جهان اجتماعی دیگری تبدیل می‌شود.

اگر فرهنگی که گرفتار تزلزل، بحران و تحول می‌شود، فرهنگی باطل باشد و جهت تغییرات به سوی فرهنگ حق باشد، تحول فرهنگی مثبت است؛ اما اگر فرهنگی که اعتبار اجتماعی خود را از دست می‌دهد، فرهنگ حق باشد و جهت تغییرات به سوی فرهنگ باطل باشد، تحول فرهنگی منفی است. تحول جامعه جاهلی به جامعه نبوی، تحول فرهنگی مثبت و تحول جامعه نبوی به جامعه اموی، تحول فرهنگی منفی است.

علل تحولات فرهنگی به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند.علل درونی یا به ابداعات و نوآوری‌های مثبت و منفیِ افراد و اعضای جهان اجتماعی مربوط می‌شود که در درس قبل از آن سخن گفتیم، یا به کاستی‌ها و بن بست‌های موجود در هویت فرهنگی جهان اجتماعی باز می‌گردد.

مرگ یک جهان اجتماعی هنگامی رخ می‌دهد که با وجود به کارگیری تمامی ظرفیت‌های خود، از پاسخ‌گویی به نیازهای طبیعی و جسمانی یا فطری و معنوی انسان‌ها باز می‌ماند.

فرهنگی که نتواند نیازهای جسمانی و طبیعی آدمیان را سازمان دهد با بحران های زیست محیطی و اقتصادی و معیشتی به بن بست می رسد

کاستی و خلأ معنوی، دانشمندان و متفکران اجتماعی را به بازاندیشی درباره بنیان‌های عقیدتی و ارزشی جهان اجتماعی فرا می‌خواند و آنها را برای عبور از مرزهای هویت فرهنگیِ آن تشویق می‌کند

تزلزل فرهنگی هنگامی رخ می‌دهد که عقاید، آرمان‌ها و ارزش‌هایی که هویت فرهنگی جهان اجتماعی را می‌سازند، مورد تردید قرار گیرند و ثبات و استقرار خود را در زندگی مردم از دست بدهند. به عبارت دیگر، ناسازگاری اغلب از سطح رفتارها و هنجارها آغاز می‌شود و به سطوح عمیق‌تر یعنی عقاید و ارزش‌ها می‌رسد

گرفتار کهولت و مرگ می‌شود.

درصورتی که عقاید وارزش های نهادخانواده)هویت فرهنگی خانواده ها(اهمیت،اعتبارودوام خودراازدست بدهندوجنبه فراگیرداشته باشد

درصورتی که بحران هویت اجتماعی موجب ازدست رفتن اعتبار عقاید وارزش ها درجامعه شودوفراگیروعمیق باشد.یعنی بابه هم خوردن هویت اجتماعی افرادهویت جهان اجتماعی برهم بخورد. 

کاستی هاوخال معنوی که نشاط زندگی افرادجامعه را ازبین می بردوناامیدی ویاس ایجادمی کند.

کاستی وخال معنوی عقاید وارزش های فرهنگ موجب بازاندیشی متفکرین می شود.

درصورتی که فرهنگی نتواند پاسخ های مناسب درباره وجودآدمیان ومعنای زندگی به افرادخودبدهد وافرادرا نسبت به مرگ وزندگی دچارشکاکیت وپوچی کند.

جواب فرهنگی که نتواند نیازهای جسمانی وطبیعی مردم خودرا سازمان دهد .

بحران

فرهنگی

عضویت 

کهولت و مرگ

درونی و بیرونی

تحولات هویتی

هویت فرهنگی

شیوه‌ی زندگی ناسازگار با عقاید و ارزش‌های یک جهان اجتماعی.

عقل – عقلانیت

منفی