نمونه سوالات تستی فصل 3 علوم و فنون ادبی دهم همراه با جواب تشریحی

صامت

مصوت

واج

همه موارد

آتش خشمت آب دریا را/ همچو آتش نزار خواهد کرد (واژه‌آرایی/ تضاد)

من که باشم در آن حرم که صبا/ پرده‌دار حریم حرمت اوست (جناس/ واژه‌آرایی)

بس که در مزرع جان دانهٔ آز افکندیم/ عاقبت رست به باغ دل ما خاری چند (استعاره/ واج‌آرایی)

فلک حکایت خوناب دیدهٔ فرهاد/ به لعل، بر کمر کوهسار بنویسد (جان‌بخشی/ تلمیح)

تکرار واج و واژه در زبان عادی، پسندیده نیست. اما در زبان ادبی تکرار بر جاذبه، کشش و گوش نوازی سخن می‌افزاید.

واج آرایی: تکرار یک واج (صامت یا مصوت) در سخن است؛ به گونه‌ای که بر موسیقی و تأثیر آن بیفزاید.

واج آرایی مصوت‌ها از صامت‌ها محسوس تر است.

بدیع دو نمود لفظی ومعنوی دارد

پسندیده نیست/ کمتر محسوس است 

پسندیده است/ کمتر محسوس است

پسندیده نیست/ محسوس‌تر است 

پسندیده است/ محسوس‌تر است

ریاست به دست کسانی خطاست / که از دستشان دست‌ها بر خداست

ای مست شبرو کیستی؟ آیا مه من نیستی؟ / گر نیستی پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل

عاقل متفکر بود و مصلحت اندیش / در مذهب عشق آی و از این جمله برستی

عاقل متفکر بود و مصلحت اندیش / در مذهب عشق آی و از این جمله برستیع

واژه،کلمه

صامت،مصوت

عبارت،متن

شعر،نثر

یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا / یار تویی غار تویی خواجه نگه‌دار مرا

شب است و شاهد و شمع و شراب و شیرینی / غنیمت است چنین شب که دوستان بینی

جان بی جمال جانان میل جهان ندارد / هر کس که این ندارد حقا که آن ندارد

دلم شکسته‌تر از شیشه‌های شهر شماست / شکسته باد کسی کاین چنینمان می‌خواست

بدیع

بدیع لفظی

واج

واج ارایی

در دهن لاله باد، ریخته و بیخته / بیخته مشک سیاه ریخته در ثمین (ثمین: گرانبها)

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست / لیک کس را دید جان دستور نیست

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

گوهر از گفتار بارم، زر ناب از روی زرد / گنج‌ها دارم به کنج عزلت از این کیمیا

در غم هجر تو تنها نه منم، کز یاران / هر کسی راست به قدر خود ازین غم قدری

خمی که ابروی شوخ تو در کمان انداخت / به قصد جان من زار ناتوان انداخت

به دو چشم تو، که چون چشم تو بیمار توام/ چه شود گر بفرستی ز دو عالم شکری؟

آنکه چون من همه کس از دل و جان بندهٔ اوست/ گرچه در خاطر او نیست کسی را خطری

تضاد

واژه ارایی

مراعات نظیر

سجع

امشب به راستی شب ما روز روشن است / عید وصال دوست علی رغم دشمن است (تکرار)

جور رقیب و سرزنش اهل روزگار / با من همان حکایت گاو دهل‌زن است (واج آرایی در حروف صامت)

قلب رقیق چند بپوشد حدیث عشق / هرچ آن به آبگینه بپوشی مبیّن است (تکرار)

باد بهشت می‌گذرد یا نسیم باغ / یا نکهت دهان تو یا بوی لادن است (واج آرایی در حروف صامت)

جنبۀ موسیقایی و آوایی

فضای حماسی

شکل نوشتاری و نگارشی

لحن نشاط

آدمی در عالم خاکی نمی‌آید به دست / عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی

تو با رستم شیرناخورده سیر / میان را ببستی چو شیر دلیر

گل، آن جهانی است نگنجد در این جهان / در عالم خیال چه گنجد، خیال گل

عصا بر گرفتن نه معجز بود / همی اژدها کرد باید عصا

ای مست شبرو کیستی؟ آیا مه من نیستی؟ / گر نیستی پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل

قیامت قامت و قامت قیامت / قیامت می‌کند این قد و قامت

سعدی نگفتمت که به سرو بلند او / مشکل توان رسید به بالای پست ما

وقتی دل سودایی می‌رفت به بستان‌ها / بی خویشتنم کردی بوی گل و ریحان‌ها

از ننگ چه پرسی که مرا نام ز ننگ است ... وز نام چه پرسی که مرا ننگ ز نام است

سرو را بین بر سماع بلبلان صبح خیز ... همچو سرمستان به بستان پای کوب و دست زن

ما را سری است با تو که گر خلق روزگار ... دشمن شود و سر برود، هم بر آن سریم

خواب نوشین بامداد رحیل ... باز دارد پیاده راز سبیل

عمر ما را مهلت امروز و فردای تو نیست *** من که یک امروز مهمان توام، فردا چرا؟

دل اگر خدا‌شناسی همه در رخ علی بین *** به علی شناختم من، به خدا قسم، خدا را

بشنو این نی چون حکایت می‌کند *** وز جدایی‌ها شکایت می‌کند

گر تو گرفتارم کنی، من با گرفتاری خوشم *** ور خوار چون خارم کنی، ای گل! بدان خواری خوشم

افتادن او را انتظار می‌کرد. (ادبی)          

خلاص خود را طریقی می‌جست. (زبانی)

من دنیا را بدان چاه پر آفت مانند کردم. (زبانی)  

اژدها را مانند کردم به مرجعی که از آن چاره نتواند بود. (ادبی)

مجاز، حس آمیزی، تلمیح، کنایه

تشخیص، تناسب، تضاد، حسن تعلیل

واج‌آرایی، سجع، تشبیه، تلمیح

تشبیه، جناس، استعاره، کنایه

کنایه

واژه ارایی

استعاره

موازنه

رشته‌ی تسبیح اگر بگسست معذورم بدار / دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود

چشمم از آینه‌داران خط و خالش گشت / لبم از بوسه‌ربایان بر و دوشش باد

جان بی‌جمال جانان میل جهان ندارد / هرکس که این ندارد حقا که آن ندارد

از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر / یادگاری که در این گنبد دوّار بماند

غزل، مسمّط، مستزاد، ترکیب بند: قالب شعری

حماسی، غنایی، نمایشی، تعلیمی: انواع ادبی

زبانی، ادبی، فکری: قلمرو مطالعهٔ متن

تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه: سطح بدیع معنوی

ا

ی

ش

ر

بس پند که بود آن گه در تاج سرش پیدا / صد پند نو است اکنون در مغز سرش پنهان  

بر دیده‌ی من خندی کاین جا ز چه می‌گرید / گریند بر آن دیده کاین جا نشود گریان

گفتی که کجا رفتند آن تاجوران، اینک / ز ایشان شکم خاک است آبستن جاویدان

تا سلسله‌ی ایوان بگسست مداین را / در سلسله شد دجله، چون سلسله شد پیچان

در دهن لاله باد، ریخته و بیخته / بیخته مشک سیاه ریخته در ثمین (ثمین: گرانبها)  

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست / لیک کس را دید جان دستور نیست  

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی  

گوهر از گفتار بارم، زر ناب از روی زرد / گنج‌ها دارم به کنج عزلت از این کیمیا

واج ارایی

واژه ارایی

تکرار

تشبیه

در پیشگاه اهل خرد نیست محترم *** هر کس که فکر جامعه را محترم نداشت  

دلی افسرده دارم سخت بی‌نور *** چراغی زو به غایت روشنی دور

کرامت کن درونی درد پرورد *** دلی در وی درون درد و برون درد  

در دفتر زمانه فتد نامش از قلم *** هر ملتی که مردم صاحب قلم نداشت

آمدستم: فعل تاریخی، چراغ باده: تشبیه            

بی گه: ترکیب سازی، بفروز: فعل تاریخی

بامداد: واژه وندی، چراغ باده: تشبیه          

حریفا: شبه جمله، شد: در معنای «رفت» فعل تاریخی

تضاد

مجاز

ایهام

مراعات نظیر

تکرار

واژه ارایی

مبالغه

واج ارایی