نمونه سوالات فصل 4 علوم و فنون ادبی دهم همراه با جواب تشریحی

توجه بیشتر به واقعیت بیرونی

به‌کارگیری انواع توصیف‌ها

سادگی فکر و روانی کلام

توصیه‌ها و اندرزهای عرفانی

شاهنامه‌ی ابومنصوری: موضوع این کتاب، تاریخ گذشته‌ی ایران است؛ امروزه فقط چند صفحه‌ای از مقدمه‌ی آن باقی‌مانده است.

تاریخ بلعمی: تاریخ مفصلی که آن را ابوعلی بلعمی تحت عنوان «تاریخ الرسل و الملوک» به زبان عربی نوشته بود.

یادگار زریران: از آثار غیردینی‌ای که رنگ و بوی دینی داشته و در اصل به زبان پارتی بوده است.

تفسیر طبری: اثری که اصل آن را محمدبن جریر طبری به زبان عربی نوشته، اما جمعی از دانشمندان آن را به فارسی برگرداندند.

یک

دو

سه

صفر

طاهریان/ ادبیات فارسی دری    

طاهریان/ ادبیات فارسی میانه

صفاریان / ادبیات فارسی دری

صفاریان/ ادبیات فارسی میانه

درخت آسوریک: از قطعات شعری که در میان اندرزنامه‌های منثور جای دارد.

هزار و یک شب: از آثار ادبی منثور و منظوم زبان پهلوی که ترجمۀ آن‌ها در دست است.  

یادگار زریران: از آثار ادبی که اصالت پهلوی دارد و به سبب اهمّیتی که سنّت شفاهی در ایران پیش از اسلام داشت، به کتابت در نیامده است.

کلیله و دمنه: از آثار ادبی مشهور به زبان پهلوی که ترجمه‌های آن دچار تغییرات فراوان شده‌اند.

یک

دو

سه

صفر

شرق ایران

شمال شرقی ایران

شمال و شمال شرقی ایر ان

شرق و شمال شرقی ایر ان

یک

دو

سه

چهار

یک

دو

سه

چهار

قرن چهارم و نیمۀ اوّل قرن پنجم/ بخارا/ فرخی، رودکی

نیمۀ دوم قرن چهارم و قرن پنجم/ بخارا/ عنصری، منوچهری

قرن چهارم و نیمۀ اوّل قرن پنجم/ بخارا/ عنصری، فرخی

نیمۀ دوم قرن چهارم و قرن پنجم/ مشرق و شمال شرقی/ منوچهری، رودکی

حماسی و غنایی/ فردوسی و کسایی 

تعلیمی و غنایی/ کسایی و شهیدبلخی

تعلیمی و غنایی/ ناصرخسرو و رودکی 

حماسی و غنایی/ فردوسی و رودکی

ناصرخسرو / محمد بن جریر طبری 

کسایی مروزی/ جمعی از دانشمندان

کسایی مروزی/ محمد بن جریر طبری 

ناصرخسرو / جمعی از دانشمندان

ای مبارک پی جهاندار و هم ایون شهریار / ای ز بهر نام نیکو دین و دولت را بکار

ترک مه‌روی من از خواب گران دارد سر / دوش می داده ست از اول شب تا به سحر  

چو در جوشن افراسیابش بدید / تو گفتی که هوش از دلش بر پرید

تو صورت نیستی معنی طلب کن / نظر در جسم و جان بوالعجب کن

بعد از صفاریان، دولت‌های سامانی، آل‌بویه و حکومت‌های کوچک دیگری پدید آمدند و زبان فارسی دری، این امکان را یافت تا به عنوان زبان رسمی شناخته شود و در فضای ادبی، سیاسی و علمی رشد یابد.

امرای سامانی با تأکید بر ضرورت تألیف به زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات گذشتهٔ ایرانی، در برابر خلافت بغداد به هویتی مستقل دست پیدا می‌کنند.

قرن چهارم، دورهٔ طلایی همراه با شکوفایی روح ایرانی بود که با دانشمند بزرگی چون محمد بن زکریای رازی آغاز شد و با شاعر بی‌نظیری مانند فردوسی پایان یافت.

در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بسیاری از اصطلاحات علمی، ادبی، دینی و سیاسی جدید از راه ترجمهٔ متون عربی وارد فارسی دری می‌شود.

این نوع شعر در قرن چهارم به وجود آمد، ولی در دورهٔ سلجوقیان به پختگی رسید.

اولین کسی که در این نوع شعر قصیدهٔ تمام و کمال سرود، «کسایی مروزی» بود. 

در ابتدا در این نوع شعر، قطعه‌های کوتاهی سروده شد و ناصر خسرو هم در سرودن این‌گونه اشعار مهارت بالایی داشت.

این نوع اشعار که از آغاز ادب فارسی به پیروی از شعر عربی معمول گشت، با شاعران بزرگ جایگاه خود را پیدا کرد

ترجمه  تاریخ طبری

شاهنامه ابو منصوری

ترجمه تفسیر طبری

ترجمه تاریخ بلعمی

یک

دو

سه

چهار

به دستور منصور بن نوح سامانی، مأموریت یافت که تاریخ مفصّلی را به فارسی برگرداند. (بلعمی)

در همۀ علوم روزگار خود تبحّر داشت، وی به فارسی و عربی شعر می‌سرود. (بوعلی سینا)

زبان فارسی دری را که خود می‌فهمید و با آن سخن می‌گفت، زبان رسمی قلمرو خود اعلام کرد. (یعقوب لیث)

نهایتاً تا پایان سلطنت او، دربار به وجود شاعران بزرگ فارسی مثل ناصرخسرو آراسته بود. (سلطان محمود)

چهار

سه

پنج

دو

زبان ایرانیان پیش از اسلام که ریشه و مادر زبان امروز ایران است، فارسی باستان نامیده می‌شد.  

کتاب اوستا را موبدان برای اجرای مراسم دینی، از حفظ می‌خواندند و سرانجام در دورهٔ اشکانیان آن را به نگارش درآوردند.  

از نظر تاریخی زبان‌های ایرانی را به سه دستۀ عمدهٔ «فارسی کهن، فارسی پهلوی و فارسی نو» تقسیم می‌کنند. 

زبان‌هایی که در ایران و مناطق همجوار آن، از قدیم‌ترین روزگاران متداول بوده‌اند «گروه زبان‌های ایرانی» می‌گویند

داستان سرایی و قصه پردازی

شعر مدحی و مدیحه سرایی

شعر حکیمی و اندرزی

شعر صوفیانه و عارفانه

شاهنامهٔ ابومنصوری حدود سال 346 قمری به دست عده‌ای از دانشوران خراسان به پارسی برگردانده شد.

کتاب «تفسیر طبری» را «محمدبن جربر طبری» به زبان عربی نوشته است.

ابوعلی بلعمی به دستور منصور بن نوح سامانی مأموریت یافت که تاریخ مفصلی را که «محمدبن جریر طبری» به زبان عربی نوشته بود به فارسی برگرداند.

موضوع کتاب «شاهنامهٔ ابومنصوری» تاریخ گذشتهٔ ایران است که امروزه فقط چند صفحه‌ای از مقدمهٔ آن باقی مانده است.

ای مبارک پی جهاندار و هم ایون شهریار / ای ز بهر نام نیکو دین و دولت را بکار

ترک مه‌روی من از خواب گران دارد سر / دوش می داده ست از اول شب تا به سحر  

چو در جوشن افراسیابش بدید / تو گفتی که هوش از دلش بر پرید

تو صورت نیستی معنی طلب کن / نظر در جسم و جان بوالعجب کن

نوعی از آن در شمال و شمال شرق ایران رواج داشته است

آثار زبان پهلوی، اکثراً آثار دینی زردشتی است

اشعار متعددی از این زبان به¬جای مانده است.

فارسی میانه به دو گروه عمدۀ پارتی و پهلوی تقسیم می شود

ساسانی،صفاریان

ساسانی،طاهریان

هخامنشی،سامانیان

هخامنشی،غزنویان

زبان رایج هخامنشیان فارسی باستان بوده است. فرمان‌ها و نامه‌های آن‌ها نیز به خط میخی نوشته شده است.

زبان پهلوی، زبان رسمی دوران ساسانی بوده است و به فارسی میانه نیز معروف است.

زبان پارتی، در دوره‌ی ساسانیان رایج بود و تا اوایل دوره‌ی اشکانی نیز آثاری به این زبان تألیف شده است.

نام دیگر فارسی نو، فارسی دری است. از ویژگی‌های زبان فارسی نو رواج تدریجی خط عربی است.

تنها واژگان عربی به کار رفته در این ابیات جانب و مثل هستند.

حرف «خ» در این ابیات چند بار تکرار شده است و در بیت دوم تشبیه دیده می‌شود.

رویکرد شاعر در این بیت عرفانی نیست و او در حال توصیف طبیعت است.

کلمات «خزان، باد، خز، برگ و شاخ» یک شبکه معنایی ایجاد کرده ‌اند.

بعد از صفاریان، دولت‌های سامانی، آل‌بویه و حکومت‌های کوچک دیگری پدید آمدند و زبان فارسی دری، این امکان را یافت تا به عنوان زبان رسمی شناخته شود و در فضای ادبی، سیاسی و علمی رشد یابد.

امرای سامانی با تأکید بر ضرورت تألیف به زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات گذشتهٔ ایرانی، در برابر خلافت بغداد به هویتی مستقل دست پیدا می‌کنند.

قرن چهارم، دورهٔ طلایی همراه با شکوفایی روح ایرانی بود که با دانشمند بزرگی چون محمد بن زکریای رازی آغاز شد و با شاعر بی‌نظیری مانند فردوسی پایان یافت.

در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بسیاری از اصطلاحات علمی، ادبی، دینی و سیاسی جدید از راه ترجمهٔ متون عربی وارد فارسی دری می‌شود.

ناصر خسرو

رودکی

کسایی مروزی

فردوسی

به دستور منصور بن نوح سامانی، مأموریت یافت که تاریخ مفصّلی را به فارسی برگرداند. (بلعمی)

در همۀ علوم روزگار خود تبحّر داشت، وی به فارسی و عربی شعر می‌سرود. (بوعلی سینا)

زبان فارسی دری را که خود می‌فهمید و با آن سخن می‌گفت، زبان رسمی قلمرو خود اعلام کرد. (یعقوب لیث)

نهایتاً تا پایان سلطنت او، دربار به وجود شاعران بزرگ فارسی مثل ناصرخسرو آراسته بود. (سلطان محمود)

موبدان برای اجرای مراسم درباری آن را از حفظ می خواندند

قرن ها به صورت شفاهی و سینه به سینه،حفظ و به نسل های بعد منتقل شده است

از جمله آثار فرهنگی-ادبی پیش از اسلام به شمار می رود

سرانجام در دوره ساسانیان به کتابت درآمده است

ناصرخسرو و کسایی مروزی – سلجوقی

عنصری و کسایی مروزی – سامانی

شهید بلخی و ناصرخسرو – سامانی

رودکی و شهید بلخی – سلجوقی

سوم و نیمه اول قرن چهارم ـ سامانیان

سوم و نیمه اول قرن چهارم ـ طاهریان

چهارم و نیمه اول قرن پنجم ـ سامانیان

چهارم و نیمه اول قرن پنجم ـ طاهریان

رودکی

عنصری

کسایی مروزی

فرخی

فارسی باستان در دوره هخامنشیان رایج بود. آثار برجای مانده از آن، فرمان‌ها و نامه‌های شاهان هخامنشی است.  

زبان پارتی در دوره سامانیان رایج بود. این زبان در شمال و شمال‌شرقی ایران متداول بود.    

زبان پهلوی زبان رسمی دوران ساسانی بود. این زبان به ناحیه پارس تعلق داشت و آن را فارسی میانه نامیده‌اند.  

دری، زبان درباری ساسانیان، زبان محاوره و مکاتبه مقامات دولتی بود. این زبان تقریباً هم‌زمان با دولت طاهریان پدید آمد.  

عنصری

رودکی

فردوسی

خیام

بعد از صفاریان، دولت‌های سامانی، آل‌بویه و حکومت‌های کوچک دیگری پدید آمدند و زبان فارسی دری، این امکان را یافت تا به عنوان زبان رسمی شناخته شود و در فضای ادبی، سیاسی و علمی رشد یابد.

امرای سامانی با تأکید بر ضرورت تألیف به زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات گذشتهٔ ایرانی، در برابر خلافت بغداد به هویتی مستقل دست پیدا می‌کنند.

قرن چهارم، دورهٔ طلایی همراه با شکوفایی روح ایرانی بود که با دانشمند بزرگی چون محمد بن زکریای رازی آغاز شد و با شاعر بی‌نظیری مانند فردوسی پایان یافت.

در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بسیاری از اصطلاحات علمی، ادبی، دینی و سیاسی جدید از راه ترجمهٔ متون عربی وارد فارسی دری می‌شود.

رودکی - عنصری - انوری 

فرخی - منوچهری - عنصری

ناصرخسرو - فردوسی - شهید بلخی

انوری - منوچهری - رودکی

زبان پارتی

فارسی میانه

فارسی باستان

فارسی دری

شاعران این دوره بیش‌تر به واقعیت درونی توجه می‌کردند و مفاهیم حسی آنها از قلمرو تعالیم کلی اخلاقی فراتر می‌رفت.

با روی کار آمدن دولت غزنوی رسم‌ها و سنت‌های فرهنگی کهن ایرانی رواج یافت و نظم و نثر فارسی به شکوفایی رسید.

در این دوره بخارا عمده‌ترین مرکز فرهنگی بود. این دوره عصر اندیشهٔ استقلال ملی ایران است.  

قرن پنجم دوران غلبه و رواج و حفظ آداب و رسوم ملی بود و در این دوره حماسهٔ ملی پایه‌گذاری شد.

آثار ادبی پهلوی به سبب اهمیتی که سنّت شفاهی در ایران پیش از اسلام داشته است، غالباً به کتابت در نیامده بود.  

ترجمۀ عربی و فارسی بعضی از آثار پهلوی مانند «کلیله و دمنه» و « هزار و یک شب» به صورت کامل به دست ما رسیده‌اند. 

بعضی از قطعات شعری پهلوی، بازماندهٔ اشعار تعلیمی و اخلاقی‌اند که در میان اندرزنامه‌های منثور جای دارند.

منظومه «درخت آسوریک و یادگار زریران» هر دو اصل پارتی دارند. 

سامانیان

ساسانیان

هخامنشیان

اشکانیان

بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی / می‌خواند دوش درس مقامات معنوی

دلا میانهٔ چندین هزار شغل اندر / چگونه سازی مدح امیر بار خدای

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر / سخن نو آر که نو را حلاوتی است دگر

بیا در بوستان چونان که رسم باستان باشد / تو سروی و گلی و سرو و گل در بوستان باشد

شاهنامه ابو منصوری

ترجمه تفسیر طبری

تاریخ ابو منصوری

تاریخ بلعمی

غزنویان برای ماندگاری حکومت نوپای خود مانع رواج زبان فارسی شدند.

مهم‌ترین دورهٔ تمدن اسلامی ایران بود و نظم و نثر فارسی در این دوره شکوفا شد.

قرن چهارم دورهٔ طلایی همراه با شکوفایی روح ایرانی بود که با دانشمند بزرگی چون محمدبن زکریای رازی آغاز شد.

بسیاری از اصطلاحات علمی، ادبی، دینی و سیاسی جدید از راه ترجمهٔ متون عربی، وارد فارسی دری می‌شود.

پارتی،اشکانیان

پهلوی،اشکانیان

پارتی،ساسانیان

پهلوی،ساسانیان

فرخی،منوچهری

فردوسی،رودکی

بلخی،رودکی

بلخی،فردوسی

ابوعلی بلعمی این کتاب را به عربی نوشت.

نویسنده کتاب اطلاعات دیگری راجع به تاریخ ایران به‌دست آورد و بر آن افزود.

نثر کتاب مربوط به دوره سامانی می‌باشد.  

اصل کتاب مربوط به محمد بن جریر طبری تحت عنوان «تاریخ الرسل و الملوک» است.

توجه بیشتر به واقعیت بیرونی

 به‌کارگیری انواع توصیف‌ها 

سادگی فکر و روانی کلام 

توصیه‌ها و اندرزهای عرفانی 

یکی از دلایل شکوفایی روح ایرانی و دوره‌ی طلایی قلمداد شدن قرن چهارم، وجود دانشمند بزرگ، زکریای رازی بود. 

وجود سخنورانی چون رودکی، فردوسی و عنصری اهمیّت ویژه‌ای به قرن سوم بخشید.

در آغاز قرن چهارم، دولت سامانی روی کار آمد و رسم‌ها و سنّت‌های فرهنگی کهن ایرانی را از بین برد.

آغاز قرن سوم که از نظر تاریخی با اوج حاکمیت سامانیان همراه است عصر اندیشه‌ی استقلال ملّی ایران به شمار می‌رود.