گام به گام خودارزیابی صفحه 40 درس 4 علوم و فنون ادبی (2) (سبک شناسی قرن های هفتم، هشتم و نهم (سبک عراقی))

1- شعر زیر را بخوانید و به پرسش ها پاسخ دهید:

آن   یکی   آمد   درِ  یاری   بزد                  گفت یارش: «کیستی ای معتمد؟»

گفت من؛ گفتش«برو هنگام نیست»        بر چنین خوانی مقام خام نیست

خام را جز آتش هجر و فراق                     کی پزد کی وارهاند از نفاق؟

رفت آن مسکین و سالی در سفر               در فراق دوست سوزید از شرر

پخته شد آن سوخته؛ پس بازگشت           باز گرد خانه انباز گشت

حلقه زد بر در به صد ترس و ادب             تا بنجهد بیادب لفظی ز لب

بانگ ز دیارش که «بر در کیست آن؟»       گفت «بر در هم تویی ای دلستان«

(مثنوی معنوی مولوی)

الف) دو مورد از ویژگی های زبانی آن را بنویسید.

ب) ویژگی فکری حاکم برآن چیست؟

پ) دو مورد از ویژگی های ادبی شعر را بنویسید.

ت) بیت پایانی را تقطیع هجایی کنید و در جدول بنویسید:

2- چرا درعصر مغول و تیمور، تاریخ نویسی رواج پیدا کرد؟ توضیح دهید.

3- ویژگی های زبانی ابیات فردوسی و حافظ را در مثال های زیر با یکدیگر مقایسه کنید:

چنین گفت رستم به آواز سخت          که ای شاه شادان دل و نیک بخت

اگر جنگ خواهی و خون ریختن          بر این گونه سختی برآویختن

بگو    تا   سوار    آورم   زابلی              که باشند با خنجر کابلی

بر این رزمگه شان به جنگ آوریم        خود ایدر زمانی درنگ آوریم

(فردوسی)

کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد         یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد

از لعل تو گر یابم انگشتری زنهار،                  صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد

غمناک نباید بود از طعن حسود ای دل         شاید که چو وابینی، خیر تو در این باشد

هرکاو نکند فهمی زین کلک خیال انگیز         نقشش به حرام ار خود،صورتگر چین باشد

(حافظ)

4- یک مورد از ویژگی های فکری بیت های زیر را بنویسید؛ سپس تشبیه های موجود را بیابید و نوع آنها رامشخص کنید.

آتش است آب دیده مظلوم                 چون روان گشت، خشک و تر سوزد

تو چو شمعی از او هراسان باش          کاوُل، آتش ز شمع سر سوزد    (سیف فرغانی)

5-ویژگی‌های فکری متن زیر را بنویسید.

بدان که شریعت، گفتِ انبیاست و طریقت، کردِ انبیاست و حقیقت، دیدِ انبیاست. سالک باید که اوّل از علم شریعت آنچه ما لابُدّ است، بیاموزد و یادگیرد و آنگاه از عمل طریقت، آنچه مالابُدّ است به جای آورد تا از انوار حقیقت به قدر سعی و کوشش وی روی نماید. 

عزیزالدّین بن محمّد نَسَفی

6- پایه های آوایی را در بیت دوم شعر فردوسی (خودارزیابی 3) مشخص نمایید.

1- الف) آمدن یکی به جای کسی دربیت اول /کاهش سادگی و روانی کلام وحرکت به سوی دشواری متن در بیت ششم

ب) وعظ و اندرز در شعر/ توجه به احوال شخصی مسایل روحی

پ) رواج و اوج گیری قالب شعری مثنوی/ بیان به شکل  داستانی

ت)

2- زیرا علاقه مندی شدید آنان به ثبت وقایع مربوط به پدران و اجدادشان

3- ابیات حافظ دارای لغات فراوان عربی است : فرین ، لعل، طعن  ولی در شعر فردوسی این گونه نیست.

فراوانی ترکیبات نو در شعر حافظ (کلک خیال انگیز) / اما در شعر فردوسی این ویژگی کمتر است. شعر فردوسی دارای سادگی و روانی است ولی شعر حافظ به سوی دشواری متن حرکت کرده است. رواج شکایت و انتقاد اجتماعی و احوال شخصی مسایل درونی.

4- بیت اول: آتش است اب دیده ی مظلوم : تشبیه فشرده غیرترکیبی (دیده : مشبه ، آتش : مشبه به)

بیت دوم: تو چو شمعی از او هراسان باش : تشبیه گسترده (تو : مشبه، چو : ادات تشبیه، شمع : مشبه به، هراسان باش : وجه شبه)

5-ویژگی های فکری
1) توجه به امور اخروی
2) توجه به صفا و پالایش درون
3) نثری عرفانی است
ویژگی های ادبی
1) ارایه ی تلمیح
2) ارایه ی کنایه
3) ارایه ی تکرار یا واژه ارایی
ویژگی زبانی
1) وجود لغات عربی مثل طریقت و شریعت
2) کمی لغات فارسی اصیل

6- پایه های آوایی :