گام به گام کارگاه تحلیل فصل صفحه 31 درس 3 علوم و فنون ادبی (1) (واج آرایی، واژه آرایی)

1) شعر زیر را بخوانید و جدول را کامل کنید.

در کتاب آمد که در عهد قدیم                     خانه ای می ساخت سقراط حکیم

چون به پایان برد کار آن سرا                     آمدند از ره، رفیق و آشنــا

جمله گفتند: این بنای مختصر ِ                  نیست درخورد تو، ای صاحب نظر!

چون توانی زیستن در این قفس؟              این قفس نبود مقام چون تو کس

بهر مردی چون تو والا و حکیم                   بارگاهی باید و کاخی عظیم

در شبستان تو چون آییم جمع                   همچو پروانه به گرد روی شمع؟ 

گفت در پاسخ: که ما را باک نیست             عـارفان را خانه الّا خاک نیست

حجرۀ خود گر بدین سان ساختم                خانه ای درخورد یاران ساختـم

بیش از این گر یار یکدل داشتم                  بام خود تا عرش می افراشتــم

در حقیقت یار یکدل، کیمیاست                 چون صدف، کمیاب و چون در، پر بهاست

                                                                       نیره سعیدی، «میرفخرایی»

2) حکایت زیر را بخوانید و برای هر قلمرو، چند ویژگی استخراج کنید.

پارسازاده ای را نعمت بیکران به دست افتاد؛ فسق و فجور آغاز کرد.

باری، به نصیحتش گفتم: ای فرزند، دخل، آب روان است و عیش، آسیاب گردان؛

یعنی خرج فراوان کردن، مسلم کسی را باشد که دخل معین دارد.

چو دخلت نیست، خرج آهسته تر کن             که می گویند ملاحان سرودی

اگر باران به کوهستان نبارد                            به سالى دجله گردد، خشک رودى

عقل و ادب، پیش گیر و لهو و لعب بگذار که چون نعمت سپری شود، سختی بری و پشیمانی خوری.

پسر، این سخن در گوش نیاورد و بر قول من اعتراض کرد و گفت:

برو شادی کن ای یار دل افروز                          غم فردا  ، نشاید خورد امروز

دیدم که نصیحت نمی پذیرد و دم گرم من در آهن سرد او اثر نمی کند؛ روی از مصاحبت بگردانیدم و قول حکما کار بستم که گفته اند:

گر چه دانى که نشنوند، بگوى                       هر چه دانى ز نیک خواهی و پند

زود باشد که خیــره سر، بینی                       بـه دو پـای اوفتــاده، انـدر بـند

دست بر دست میزند که دریغ                       نـشنیـدم حـدیـث دانـشـمـند

گلستان، باب هفتم

3) نمونه های زیر را از دید حس و حال فضای شعری و عاطفی بررسی کنید.
الف)

ای آن که غمگنی و سزاواری                وندر نهان، سرشک همی باری
رفت آن که رفت و آمد آن که آمد         بود آن که بود خیره چه غم داری؟
                                                                                             رودکی

ب)

بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم
                                           فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم
                                                                                            حافظ

پ)

این مطرب از کجاست که برگفت نام دوست    تا جان و جامه بذل کنم بر پیام دوست
دل زنده میشود به امیـد وفای یار             جان رقص می ِ کند به سماع کلام دوست
                                                                                          سعدی

ت)

جامی است که عقل آفرین می زندش              صد بوسه ز مهر بر جبین میزندش
این کوزه گر دهر چنین جام لطیف                  می سازد و باز بـر زمین میزندش
                                                                                        خیّام

ث)

خروشید کای فرخ اسفندیار                                  هماوردت آمد برآرای کار
                                                                                          فردوسی

ج)

وقت را غنیمت دان آن قدر که بتوانی     حاصل از حیات ای جان یک دم است تا دانی
                                                                                          حافظ

4) در بیت های زیر، نمونه های واج آرایی و واژه آرایی را بیابید.

گوشه گرفتم ز خلق و فایده ای نیست           گوشۀ چشمت بلای گوش هنشین است

                                                                                      سعدی

******

ما  چون ز  دری پای  کشیدیم، کشیدیم        امید ز هر کس که بریدیم، بریدیم

دل نیست کبوتر که چو برخاست نشیند        از گوشۀ بامی که  پریدیم، پریدیم

                                                                                 وحشی بافقی

******

در   زلف   تو بند بود داد دل  ما         در   بند کمند بود داد  دل  ما

ای داد به داد دل ما کس نرسید         از بس که بلند بود داد دل ما

                                                                               قیصر امین پور

******

نه من ز بی عملی در جهان ملولم و بس              ملالت علما هم ز علم بی عمل است

                                                                                      حافظ

******

اگر جنگ خواهی و خون ریختن                 بر این گونه سختی برآویختن

بگو     تا    سوار     آورم    زابلی                 که   باشند   با   خنجر   کابلی

                                                                                   فردوسی

1) پاسخ به صورت زیر خواهد بود:

2) پاسخ به صورت زیر خواهد بود:

3) الف) وزن و آهنگ با محتوا تناسب دارد. فضا ی حاکم بر شعر عاطفی است.

وزن سنگین و غم انگیز است.

ب) وزن ضربی و شاد است.

پ) وزن آرام ، نرم و لطیف است.

ت) وزن آرام و سنگین است.

ت) وزن آهنگ کوبنده ، تند ، و ضربی با بار حماسی است.

[وزن آهنگ هماهنگی دارند[

ج) وزن ضربی و تند است.

4) واج آرایی : گ، ش

واژه آرایی : گوشه

******

واج آرایی : ی

واژه آرایی : کشیدیم، بریدیم، پریدیم

******

واج آرایی : د، ب

واژه آرایی : در، بند، داد، دل

******

واج آرایی : م، ع

واژه آرایی : عمل

******

واج آرایی : خ

واژه آرایی : واژه ای تکرار نشده است.