روابط خارجی

• هم زمان با شکل گیری حکومت قاجار در ایران، قدرتهای اروپایی (روسیه، انگلستان و فرانسه) رقابت شدیدی را برای تسلط بر دیگر کشور ها، از جمله ایران، آغاز کردند.
• علت غافلگیری زمامداران و مردم در مقابل حملات: زمامداران و مردم ایران که از تغییر و تحولات و پیشرفت های جوامع و کشورهای اروپایی نا آگاه کم اطلاع بودند.

• دولت روسیه از زمان پتر کبیر، سیاست توسعه طلبانه ای را باهدف تسلط بر سرحدات شمالی ایران و عثمانی آغاز کرد.
• اقتدار نظامی نادرشاه و سپس آقا محمدخان مدت کوتاهی روس ها را وادار به عقب نشینی نمود..
• سرآغاز جنگ های ایران و روسیه در زمان فتحعلی شاه: در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار و پس از آنکه حاکم گرجستان خود را تحت حمایت دولت روسیه قرار داد، روس ها به منطقه قفقاز لشکرکشی کردند و گرجستان را تصرف نمودند.

• علل شکست ایران در جنگ های دوره ی اول: عدم توازن قدرت نظامی و اقتصادی دو کشور،ضعف سیاسی حکومت قاجار و پیمان شکنی دولت های فرانسه و انگلستان، به پیروزی روسیه و انعقاد معاهده گلستان انجامید.
• عباس میرزا، فرمانده سپاه در جنگهای دوره اول و دوم بود.

• علل شروع دوره دوم جنگ های ایران و روسیه: یکی مشخص نبودن خطوط مرزی در عهدنامه گلستان و ادعاهای ارضی جدید روس ها و دیگری فریاد کمک خواهی مردم مسلمان شهرها و روستاهایی بود که به واسطه معاهده گلستان تحت سلطه و ستم روس ها قرار گرفته بودند.
• علل شکست ایران در دوره دوم جنگ های ایران و روسیه: روسیه با تمام قوا و تجهیزات نظامی خود وارد عرصه کارزار شد و در شرایطی که انگلستان برخلاف تعهداتش از کمک نظامی و الی به ایران خودداری می کرد همچنین فتحعلی شاه در تأمین تدارکات سپاه و بی کفایتی و سستی برخی از فرماندهان، مانند آصف الدوله و سرانجام حکومت قاجار را وادار به پذیرش معاهده ترکمانچای کرد.
• نتایج قراردادهای گلستان و ترکمانچای:

1. مناطق وسیعی از سرزمین های حاصلخیز ایران در غرب دریای کاسپین (خزر) کـه شــامل ولایات گرجستان ،داغستان ،ارمنستان، نخجوان و اران با شهرها و روستاهای آباد و پرجمعیت بود، به روسیه واگذار شد. 
2. رود ارس مرز دو کشور قرار گرفت. به علاوه، ایران در عهدنامه گلستان از داشتن کشتی جنگی در دریای کاسپین (خزر) محروم شد.  
3. در معاهده ترکمانچای نیز متعهد گردید که مبلغ ۵میلیون تومان غرامت به دولت روسیه بپردازد ۴- به اتباع آن کشور نیز حق مصونیت قضایی (کاپیتولاسیون) بدهد.

• عهدنامه آخال: روس ها مناطق وسیعی از سرزمین های ایرانی در شرق دریای کاسپین (خوارزم و ماوراءالنهر) را تسخیر و عهدنامه آخال( ۱۲۹۹ق/ ۱۸۸۱م) را بر حکومت قاجار تحمیل کردند.
• در رقابت با انگلستان امتیازات اقتصادی و سیاسی متعددی مانند تأسیس بانک استقراضی، شیلات شمال و تأسیس نیروی قزاق را گرفت.

• سلطه استعماری انگلستان بر هندوستان در سده 18م، موجب توجه بیشتر انگلیسی ها به ایران شد.
• چگونگی نفوذ انگلستان در ایران دوره قاجار: در اوایل دوره قاجار دولت انگلیس کوشید با اعزام سفیران کارکشته به ایران و امضای معاهدات مجمل و مفصل، نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در میهن ما گسترش دهد مانع آن شود که کشورهای رقیبش از طریق ایران به هندوستان برسند. انگلستان همچنین با حضور در خلیج فارس و تسلط بر برخی از جزایر ایرانی، زمینه را برای گسترش نفوذ و دخالت سیاسی، نظامی و اقتصادی خود در این منطقه راهبردی (استراتژیک) فراهم آورد.

• از اواخر عهد فتحعلی شاه، دولت انگلیس درصدد برآمد که با جدا کردن سرزمین های شرقی ایران، منطقه ای حائل و تحت نفوذ خود در  مرز های هندوستان به وجود آورد.
• اقدام انگلستان برای جدایی سرزمین های شرقی از ایران: در زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه از حاکم نافرمان هرات و دیگر امیران شورشی افغان حمایت کرد و با اقدامات سیاسی و نظامی خود مانع سرکوب این شورش ها توسط سپاه ایران شد.
• انگلستان سرانجام با تحمیل معاهده پاریس به حکومت قاجار ،افغانستان و هرات را از ایران جدا کرد (۱۲۷۳ق) انگلیسی ها سپس با قرارداد گلداسمیت، مناطقی از سیستان و بلوچستان را نیز از ایران جدا و ضمیمه خاک هندوستان کردند که خود بر آن فرمان می راندند.

• در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، انگلیسی ها در رقابت با روسیه امتیازهای رویتر، بانک شاهنشاهی و توتون و تنباکو (رژی یا تالبوت) را از ایران گرفتند.
• نتیجه واگذاری امتیازات: واگذاری امتیازات موجب نگرانی مردم، به ویژه بازرگانان و روحانیان، از تسلط بیگانگان بر اقتصاد و منابع تولید کشور شد و اعتراضات و جنبش هایی را برانگیخت. مهمترین این جنبش ها، قیام های به رهبری حاج ملاعلی کنی و میرزاحسن آشتیانی علیه امتیازهای رویتر و تنباکو بود..

• علت حمله فرانسه به مستعمرات انگلستان: هم زمان باروی کار آمدن قاجارها در ایران، ناپلئون بناپارت در فرانسه قدرت گرفت. ناپلئون که سیاست توسعه طلبانه ای را در اروپا و جهان دنبال می کرد، با مانع بزرگی همچون انگلستان روبه رو شد که به دلیل جزیره ای بودن و برخورداری از نیروی دریایی قدرتمند، توان رویارویی مستقیم با آن را نداشت. از این رو نخست مصر را تصرف کرد و سپس شدد حمله به هندوستان برآمد.
• ایجاد رابطه ناپلئون با ایران: از آنجا که ایران مناسب ترین راه دستیابی ناپلئون به هند بود. فتحعلی شاه که درگیر جنگ با روسیه بود و به متحد قدرتمندی نیاز داشت، از پیشنهاد امپراتور فرانسه برای برقراری رابطه استقبال کرد. در نهایت عهدنامه فین کنشتاین (۱۲۲۲ق/۱۸۰۷م) بین دو کشور بسته شد.
• پس از عهدنامه فین کنشتاین نظامی از فرانسه برای تعلیم و تجهیز سپاه به ایران آمد و در مدت کوتاهی اقدامات مفیدی در این زمینه انجام شد.
• اتحاد سیاسی و نظامی و فرانسه زیاد دوام نیاورد: زیرا ناپلئون اندکی بعد مام تعهدات خود در برابر ایران را زیر پا گذاشت و با روسیه صلح کرد؛ هیئت نظامی فرانسوی در ایران فراخواند و حکومت قاجار را در مقابل روس ها تنها گذاشت.

• در عصر قاجار دو کشور مسلمان ایران و عثمانی به سبب درگیری های مستمر با دولتهای اروپایی، مجال کمتری برای دشمنی و جدال با یکدیگر داشتند.
• در زمان فتحعلی شاه و محمدشاه، به سبب اختلافات مرزی، بدرفتاری عثمانیان با زائران ایرانی عتبات عالیات و مشکلات تجاری، تنشهایی میان دو کشور بروز کرد اما با وساطت دولت های انگلستان و روسیه مذاکراتی میان ایران و عثمانی صورت گرفت و قراردادهای صلح ارزنه الروم اول و دوم میان آن ها بسته شد و به کشمکش ها پایان داد.
• کشور عثمانی یکی از مسیرهای آشنایی ایرانیان با پیشرفت های اروپا و تحولات نظام جهانی بود.
• در اواخر دوره قاجار با شکل گیری دسته بندی های سیاسی نظامی تازه در اروپا و نفرت تاریخی مردم ایران از انگلستان و روسیه، عثمانی توانست با شعار «اتحاد اسلام» بخشی از اندیشمندان ایرانی را به سمت خود جلب کند.

 حکومت قاجار برای کاستن از نفوذ و دخالت های روزافزون روسیه و انگلستان در امور ایران، تلاش می کرد که با کشورهای دیگر مانند آمریکا، اتریش، ایتالیا و بلژیک ارتباط برقرار کند اما به سبب سنگ اندازی روس ها و انگلیسی ها و بی رغبتی این کشورها در این باره موفقیت چندانی بـه دست نیاورد.

​​​​​​​