هر کدام از ما همواره تصمیم هایی می گیریم و برای این تصمیم ها ابتدا اندیشه می کنیم و جوانب آن را می سنجیم و سپس دست به عمل می زنیم. گاهی نیز دچار تردید می شویم که از میان چندین راه و چندین کار، کدامی یک را انتخاب کنیم. دست آخر، پس از بررسی های لازم، یکی را برگزیده و عمل می کنیم.
ای شعر مولودی تأییدگر «تفکر و تصمیم» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:
این که فردا این کنم یا آن کنم خود دلیل اختیار است ای صنم
هرگاه در کاری موفق شویم، احساس رضایت و خرسندی وجودمان را فرا می گیرد. این احساس رضایت نشانه آن است که آن کار را از خود و نتیجه اراده و تصمیم عاقلانه خود می دانیم. گاه نیز در کاری مرتکب اشتباه می شویم و به خود یا دیگری زیان می رسانیم. در این هنگام احساس پشیمانی می کنیم و با خود می گوییم ای کاش آن کار را انجام نمی دادم. این احساس پشیمانی نشانگر آن است که من توان ترک آن کار را داشته ام.
این شعر مولوی تاییدگر «احساس رضایت و پشیمانی» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:
گر نبودی اختیار این شرم چیست این دریغ و خجلت و آزرم چیست؟
وان پشیمانی که خوردی زان بدی ز اختیار خویش گشتی مهتدی
هر کدام از ما خودمان را مسئول کارهای خود می دانیم. به همین جهت آثار و عواقب عمل خود را می پذیریم و اگر به کسی زیان رسانده ایم، آن را جبران می کنیم. عهدها و پیمان ها نیز بر همین اساس استوارند. بنابراین اگر کسی پیمان شکنی کند و مسئولیتش را انجام ندهد خود را مستحق مجازات می داند.
این شعر مولوی تاکیدگر «مسئولیت پذیری» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:
هیچ گویی سنگ را فردا بیا ور نیایی من دهم بَد را سزا؟
هیچ عاقل مر کلوخی را زند؟ هیچ با سنگی عتابی کس کند؟
«اِنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ اِمّا شاکرًا وَ اِمّا کَفورًا»
ما راه را به او نشان دادیم یا سپاسگزار خواهد بود یا ناسپاس «انسان/2»
تهیه کننده: شریفی