دانش زبانی و علائم نگارشی:

دانش زبانی

فضاسازی در سُخن

به جمله های زیر، توجه کنید:

• بعدازظهر بود.  ß  به بعدازظهر یکی از روزهای پایانی فروردین بود.
• مردی تقریباً پنجاه ساله بود.  ß  به مردی تقریباً پنجاه ساله و فردی خوش اخلاق و بسیار محترم بود.
• کتاب ها را تماشا کردیم.  ß  به کتاب ها را که خیلی منظّم و خوش نما چیده شده بودند، تماشا کردیم.

تمام جمله های سمت راست، کوتاه هستند و جمله های سمت چپ، گسترش یافته می باشند. کوتاهی جمله ها، اطّلاعاتِ اندکی به ما می ده مثلاً جمله ی «کتاب ها را تماشا کردیم.» خبر زیادی به ما نمی دهد، اما در جمله ی گسترش یافته ی مقابل آن، فضای بیشتری توصیف شده است و اطّلاعات کامل تری از آن، دریافت می کنیم.

نکته:

گاهی با افزودن کلماتی که زمان، مکان، موقعیّت یا چگونگی فضا را بیان می کنند، نوشته را گویا تر، گیراتر و گسترده تر می سازیم، به این شیوه ی نوشتن در داستان، فضاسازی می گوییم.

به دو متن زیر توجه کنید:

الف) علی پس از قفل کردنِ در، به سمتِ پلّه ها رفت. از پله ها پایین رفته و به پارکینگ رسید. دوچرخه اش را که کم باد بود، باد زد و رکاب زنان از پارکینگ، خارج شد.

ب) اقامت موقّتی ما در بیابان برای بررسی گرمای خشک و کم بارانِ منطقه و همچنین طوفانِ شن و آسمانی بدون حتّی یک تکّه ابر بود. تنها می توان گفت خورشیدِ کور کننده، می تابید. رودهای بزرگی از شن و ماسه های روان، همه جا را فرا می گرفت.

در نوشته ی قسمت «الف»، هیچ کدام از جزئیات به کار رفته، کمکی به داستان سازی (فضاسازی) نمی کند. تنها لازم است، بنویسیم:

• علی با دوچرخه از پارکینگ بیرون آمد وارد خیابان شد.

در نوشته ی «ب» واژه ها به عبارت ها و جمله ها کمک کردند تا گسترش پذیر شوند؛ مانند: «خشک و کم باران» برای «گرما» یا «موقّتی ما در بیابان» برای «اقامت» که مشخص کننده ی مکان و موقعیّت است، در حقیقت فضاسازی را به وجود آورده اند.

جمله های کوتاه زیر را گسترش دهید:

• کتاب را بستم.  ß  سه کتاب ارزشمند حافظ را بعد از مدّت طولانی مطالعه کردن، بستم.

• مادرش را دید.  ß  مادرش را در حال خرید کردن از تره بار فروشی دید.

علايم نگارشی

نوشتاری، بخش درک متن درس نهم

1- نقطه (.):

کاربرد نقطه در زیر آمده است:

الف) در پایان جمله ها به جز جمله های پرسشی و تعجبی؛ مانند:

• ابن سینا، یکی از دانشمندانِ بزرگ است.

ب) پس از حرفی که به صورت نشانه ی اختصاری به کار رفته باشد؛ مانند:

• ارسطو، به سال ۳۲۲ ق. م. (قبل از میلاد مسیح)، در گذشت.

2- ویرگول (،):

ویرگول، نشانه ی مکث کوتاه است و آن را بیشتر در موارد زیر به کار می برند:

الف) میان عبارت ها یا جمله های غیر مستقل که در مجموع، جمله ی کاملی را تشکیل می دهند؛ مانند:

• آن را که حساب، پاک است، از محاسبه چه باک است.

ب) بین دو کلمه که ممکن است خواننده، آنها را با کسره ی اضافه بخواند؛ مانند:

• ما، در راهِ حق، قدم برمی داریم.
• پدر، حسن را سرزنش کرد.

۳- علامت پرسشی (؟):

کاربرد علامت «؟» به قرار زیر است:

الف) در پایان جمله های پرسشی؛ مانند:

• آیا به مدرسه رفته ای؟

ب) گاهی علامت سؤال را برای نشان دادن شک، در داخل پرانتز می آورند؛ مانند:

• جمعیّت جهان از مرز شش میلیارد نفر (؟) گذشته است.

یعنی، مطمئن نیستم که از شش میلیارد بیشتر است یا نه.

نکته:

هر یک از این نشانه ها به شما کمک می کند تا متن را با لحن مناسب بخوانید و آن را بهتر درک کنید.