ویژگی های یاخته گیاهی

امروزه گیاهان آوندی، به ویژه نهاندانگان بیشترین گونه های گیاهی روی زمین را تشکیل میدهند. این گیاهان گرچه در جای خود ثابت اند؛ اما مانند جانوران به ماده و انرژی نیاز دارند.گیاهان برخلاف جانوران نمیتوانند برای تأمین ماده و انرژی مورد نیاز خود از جایی به جای دیگر بروند و با احساس خطر، فرار یا به عامل خطر حمله کنند. چه ویژگی هایی به گیاهان کمک میکند تا بتوانند بر محدودیت ساکن بودن در محیط غلبه کنند؟ چگونه گیاهان میتوانند در محیط های متفاوت،زندگی کنند؟ از طرفی گیاهان افزون بر اینکه منبع اصلی غذا برای بسیاری از مردم کره زمین اند، تأمین کننده مواد اولیه صنایعی، مانند داروسازی و پوشاک نیز هستند. گیاهان چه ویژگی هایی دارند که مواد اولیه چنین صنایعی را تأمین میکنند.

اولین قدم برای یافتن پاسخ چنین پرسش هایی، دانستن ویژگی های یاخته گیاهی و چگونگی سازمان یابی یاخته ها درگیاهان آوندی و شکل گیری پیکر آنهاست.

دیواره یاخته ای

اگر از شما بپرسند که یاخته در گیاهان چه تفاوتی با یاخته در جانوران دارد، احتمالاً علاوه بر سبزدیسه (کلروپلاست)، دیواره را نیز نام میبرید.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید واژه یاخته، اولین بار با مشاهده چوب پنبه، وارد زیست شناسی شد . چوب پنبه از یاخته های مرده تشکیل شده است. یاخته های این بافت در مشاهده با میکروسکوپ به صورت مجموعه حفره هایی دیده میشوند که دیواره هایی آنها را از یکدیگر جدا کرده اند. این دیواره ها، دیواره یاخته ای و تنها بخش باقیمانده از یاخته گیاهی در بافتی مرده اند.

دیواره یاخته ای در بافت های زنده گیاه، بخشی به نام پروتوپلاست را در بر میگیرد. پروتوپلاست هم ارز یاخته در جانوران است.

دیواره عملکردهای متفاوتی دارد. حفظ شکل یاخته ها، استحکام پیکر گیاه، واپایش تبادل مواد بین یاخته ها در گیاه و جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا؛ از کارهای دیواره یاخته ای است. برای

پی بردن به نقش دیواره در هر یک از این کارها ابتدا باید ساختار دیواره را بشناسیم.به شکل توجه کنید! در تقسیم یاخته گیاهی بعد از تقسیم هسته، لایه ای به نام تیغه میانی تشکیل میشود. این لایه، میان یاخته (سیتوپلاسم) را به دو بخش تقسیم میکند و در نتیجه، دو یاخته ایجاد میشود. تیغه میانی از پلی ساکاریدی به نام پکتین ساخته شده است. پکتین مانند چسب عمل میکند و دو یاخته را در کنار هم نگه میدارد.

پروتوپلاست هر یک از یاخته های تازه تشکیل شده، لایه یا لایه های دیگری به نام دیواره نخستین میسازند. در این دیواره،رشته های سلولز وجود دارند که در زمینه ای از پروتئین و انواعی از پلی ساکاریدهای غیررشته ای خمیری قرار میگیرند

دیواره نخستین، مانند قالبی، پروتوپلاست را در برمیگیرد؛ اما مانع رشد آن نمیشود؛ زیرا قابلیت گسترش و کشش دارد و همراه با رشد پروتوپلاست و اضافه شدن ترکیبات سازنده دیواره، اندازه آن نیز افزایش مییابد. در بعضی یاخته های گیاهی، لایه های دیگری نیز ساخته میشود که به مجموع آنها دیواره پسین میگویند. طرز قرار گیری رشته های سلولزی در دیواره پسین، سبب میشود که استحکام و تراکم این دیواره از دیواره نخستین بیشتر باشد. رشد یاخته بعد از تشکیل دیواره پسین متوقف میشود.

دیدیم که دیواره یاخته ای، دور تا دور یاخته را میپوشاند. آیا این دیواره، یاخته ها را به طور کامل از هم جدا میکند؟ مشاهده بافت گیاهی با میکروسکوپ الکترونی نشان میدهد که کانال های میان یاخته ای از یاخته ای به یاخته دیگر کشیده شده اند. به این کانال ها، پلاسمودسم میگویند مواد مغذی و ترکیبات دیگر میتوانند از راه پلاسمودسم ها از یاخته ای به یاخته دیگر بروند. پلاسمودسم ها در مناطقی از دیواره به نام لان، به فراوانی وجود دارند. لان به منطقه ای گفته میشود که دیواره یاخته ای در آنجا نازک مانده است.

ترکیب شیمیایی دیواره :

ترکیب شیمیایی دیواره در یاخته های متفاوت، متناسب با کاری که انجام میدهند، و حتی در طول عمر یک یاخته فرق میکند. چوبی شدن، کانی شدن و ژله ای شدن از این تغییرات اند.

دیواره آوندهای چوبی، به علت تشکیل ماده ای به نام لیگنین)چوب)، چوبی شده است. پروتوپلاستِ این یاخته ها لیگنین میسازد و آن را به دیواره یاخته ای اضافه میکند. لیگنین سبب

استحکام بیشتر دیواره میشود. به همین علت وجود درختانی با ارتفاع چند ده متر و حتی چند صد متر ممکن است.

اگر به برگ گیاه گندم، دست زده باشید، زبری آن را احساس کرده اید. این زبری به علت افزوده شدن سیلیس به دیواره یاخته هایی است که در سطح برگ قرار دارند. این تغییر از نوع کانی شدن است؛ زیرا در این تغییر، ترکیبات کانی به دیواره یاخته ای اضافه میشوند.پکتین دیواره با جذب آب، متورم و ژله ای میشود، به این تغییر ژله ای شدن میگویند. مقدار پکتین در بعضی گیاهان به قدری فراوان است که از آن برای تولید ژله های گیاهی استفاده میکنند. ژله یا لعابی که از خیساندن دانه هایی مانند دانه بِه در آب ایجاد میشود، به علت فراوانی ترکیبات پکتینی در این دانه هاست.

کوتینی شدن و چوب پنبه ای شدن از تغییرات دیگر دیواره در یاخته های گیاهی اند که در کاهش از دست دادن آب و جلوگیری از ورود آب و جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا به گیاه نقش دارند. کوتین و چوب پنبه از ترکیبات لیپیدی هستند.

ویژگی های یاخته گیاهی

امروزه گیاهان آوندی، به ویژه نهاندانگان بیشترین گونه های گیاهی روی زمین را تشکیل میدهند. این گیاهان گرچه در جای خود ثابت اند؛ اما مانند جانوران به ماده و انرژی نیاز دارند.گیاهان برخلاف جانوران نمیتوانند برای تأمین ماده و انرژی مورد نیاز خود از جایی به جای دیگر بروند و با احساس خطر، فرار یا به عامل خطر حمله کنند. چه ویژگی هایی به گیاهان کمک میکند تا بتوانند بر محدودیت ساکن بودن در محیط غلبه کنند؟ چگونه گیاهان میتوانند در محیط های متفاوت،زندگی کنند؟ از طرفی گیاهان افزون بر اینکه منبع اصلی غذا برای بسیاری از مردم کره زمین اند، تأمین کننده مواد اولیه صنایعی، مانند داروسازی و پوشاک نیز هستند. گیاهان چه ویژگی هایی دارند که مواد اولیه چنین صنایعی را تأمین میکنند.

اولین قدم برای یافتن پاسخ چنین پرسش هایی، دانستن ویژگی های یاخته گیاهی و چگونگی سازمان یابی یاخته ها درگیاهان آوندی و شکل گیری پیکر آنهاست.

دیواره یاخته ای

اگر از شما بپرسند که یاخته در گیاهان چه تفاوتی با یاخته در جانوران دارد، احتمالاً علاوه بر سبزدیسه (کلروپلاست)، دیواره را نیز نام میبرید.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید واژه یاخته، اولین بار با مشاهده چوب پنبه، وارد زیست شناسی شد . چوب پنبه از یاخته های مرده تشکیل شده است. یاخته های این بافت در مشاهده با میکروسکوپ به صورت مجموعه حفره هایی دیده میشوند که دیواره هایی آنها را از یکدیگر جدا کرده اند. این دیواره ها، دیواره یاخته ای و تنها بخش باقیمانده از یاخته گیاهی در بافتی مرده اند.

دیواره یاخته ای در بافت های زنده گیاه، بخشی به نام پروتوپلاست را در بر میگیرد. پروتوپلاست هم ارز یاخته در جانوران است.

دیواره عملکردهای متفاوتی دارد. حفظ شکل یاخته ها، استحکام پیکر گیاه، واپایش تبادل مواد بین یاخته ها در گیاه و جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا؛ از کارهای دیواره یاخته ای است. برای

پی بردن به نقش دیواره در هر یک از این کارها ابتدا باید ساختار دیواره را بشناسیم.به شکل توجه کنید! در تقسیم یاخته گیاهی بعد از تقسیم هسته، لایه ای به نام تیغه میانی تشکیل میشود. این لایه، میان یاخته (سیتوپلاسم) را به دو بخش تقسیم میکند و در نتیجه، دو یاخته ایجاد میشود. تیغه میانی از پلی ساکاریدی به نام پکتین ساخته شده است. پکتین مانند چسب عمل میکند و دو یاخته را در کنار هم نگه میدارد.

پروتوپلاست هر یک از یاخته های تازه تشکیل شده، لایه یا لایه های دیگری به نام دیواره نخستین میسازند. در این دیواره،رشته های سلولز وجود دارند که در زمینه ای از پروتئین و انواعی از پلی ساکاریدهای غیررشته ای خمیری قرار میگیرند

دیواره نخستین، مانند قالبی، پروتوپلاست را در برمیگیرد؛ اما مانع رشد آن نمیشود؛ زیرا قابلیت گسترش و کشش دارد و همراه با رشد پروتوپلاست و اضافه شدن ترکیبات سازنده دیواره، اندازه آن نیز افزایش مییابد. در بعضی یاخته های گیاهی، لایه های دیگری نیز ساخته میشود که به مجموع آنها دیواره پسین میگویند. طرز قرار گیری رشته های سلولزی در دیواره پسین، سبب میشود که استحکام و تراکم این دیواره از دیواره نخستین بیشتر باشد. رشد یاخته بعد از تشکیل دیواره پسین متوقف میشود.

دیدیم که دیواره یاخته ای، دور تا دور یاخته را میپوشاند. آیا این دیواره، یاخته ها را به طور کامل از هم جدا میکند؟ مشاهده بافت گیاهی با میکروسکوپ الکترونی نشان میدهد که کانال های میان یاخته ای از یاخته ای به یاخته دیگر کشیده شده اند. به این کانال ها، پلاسمودسم میگویند مواد مغذی و ترکیبات دیگر میتوانند از راه پلاسمودسم ها از یاخته ای به یاخته دیگر بروند. پلاسمودسم ها در مناطقی از دیواره به نام لان، به فراوانی وجود دارند. لان به منطقه ای گفته میشود که دیواره یاخته ای در آنجا نازک مانده است.

ترکیب شیمیایی دیواره :

ترکیب شیمیایی دیواره در یاخته های متفاوت، متناسب با کاری که انجام میدهند، و حتی در طول عمر یک یاخته فرق میکند. چوبی شدن، کانی شدن و ژله ای شدن از این تغییرات اند.

دیواره آوندهای چوبی، به علت تشکیل ماده ای به نام لیگنین)چوب)، چوبی شده است. پروتوپلاستِ این یاخته ها لیگنین میسازد و آن را به دیواره یاخته ای اضافه میکند. لیگنین سبب

استحکام بیشتر دیواره میشود. به همین علت وجود درختانی با ارتفاع چند ده متر و حتی چند صد متر ممکن است.

اگر به برگ گیاه گندم، دست زده باشید، زبری آن را احساس کرده اید. این زبری به علت افزوده شدن سیلیس به دیواره یاخته هایی است که در سطح برگ قرار دارند. این تغییر از نوع کانی شدن است؛ زیرا در این تغییر، ترکیبات کانی به دیواره یاخته ای اضافه میشوند.پکتین دیواره با جذب آب، متورم و ژله ای میشود، به این تغییر ژله ای شدن میگویند. مقدار پکتین در بعضی گیاهان به قدری فراوان است که از آن برای تولید ژله های گیاهی استفاده میکنند. ژله یا لعابی که از خیساندن دانه هایی مانند دانه بِه در آب ایجاد میشود، به علت فراوانی ترکیبات پکتینی در این دانه هاست.

کوتینی شدن و چوب پنبه ای شدن از تغییرات دیگر دیواره در یاخته های گیاهی اند که در کاهش از دست دادن آب و جلوگیری از ورود آب و جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا به گیاه نقش دارند. کوتین و چوب پنبه از ترکیبات لیپیدی هستند.

کُریچه (واکوئل)، محلّی برای ذخیره:

چگونه گیاه پژمرده بعد از آبیاری شاداب میشود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی دقیق به یاخته گیاه داشته باشیم.میدانیم یکی از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام کُریچه است. در این اندامک، مایعی به نام شیره کُریچهای قرار دارد. شیرة کُریچه ای ترکیبی از آب و مواد دیگر است.مقدار و ترکیب این شیره، از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر فرق میکند.

بعضی یاخته های گیاهی کُریچه درشتی دارند که بیشتر حجم یاخته را اشغال میکند . وقتی مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آن در یاخته باشد، کُریچه ها حجیم و پر آب اند و سبب میشوند که - پروتوپلاست به دیواره بچسبد و به آن فشار آورد.دیواره یاخته ای در برابر این فشار تا حدی کشیده میشود، اما پاره نمیشود. یاخته در این وضعیت در حالت تورژسانس یا تورم است. حالت تورم یاخته ها در بافت های گیاهی سبب میشود که اندام های غیرچوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.

اگر به هر علتی آب کم باشد، حجم کُریچه کاهش مییابد و پروتوپلاست جمع میشود و از دیواره فاصله میگیرد. این وضعیت، پلاسمولیز نامیده میشود .

 اگر پلاسمولیز طولانی مدت باشد، پژمردگی حتی با آبیاری فراوان نیز رفع نمیشود و گیاه به دنبال مرگ یاخته هایش، میمیرد.

رنگها در کُریچه:

به جز آب، کُریچه محل ذخیره ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه ساخته میشوند؛ آنتوسیانین یکی از ترکیبات رنگی است که در کُریچه ذخیره میشود. آنتوسیانین در ریشه چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه هایی مانند پرتقال توسرخ، به مقدار فراوانی وجود دارد. جالب است که رنگ  آنتوسیانین در  PHهای متفاوت تغییر میکند.

پروتئین، یکی دیگر از ترکیباتی است که در کُریچه ذخیره میشود. گِلوتن یکی از این پروتئین هاست که در بذر گندم و جو ذخیره میشود و هنگام رویش بذر برای رشد و نمو رویان به مصرف میرسد.

گلوتن ارزش غذایی دارد، اما بعضی افراد به آن حساسیت دارند و با خوردن فراورده های گلوتن دار، دچار اختلال رشد و مشکلات جدّی در سلامت میشوند. تشخیص قطعی این حساسیت با انجام آزمایش های پزشکی است.

رنگ های پاییزی:

گیاهان را به سبز بودن میشناسیم؛ در حالیکه انواعی از رنگ ها در گیاهان دیده میشود. دانستیم که بعضی رنگ ها به علت وجود مواد رنگی در کُریچه است. آیا رنگ زرد یا نارنجی ریشه هویج، و رنگ قرمز میوI گوجه فرنگی مربوط به ترکیبات رنگی در کُریچه هاست؟ پاسخ منفی است.

یکی دیگر از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام دیسه )پلاست( است. انواعی از دیسه ها در گیاهان وجود دارد .

سبز دیسه )کلروپلاست( به مقدار فراوانی سبزینه دارد. به همین علت گیاهان، سبز دیده میشوند.

نوع دیگری دیسه وجود دارد که در آن، رنگیزه هایی به نام کاروتنویدها ذخیره میشوند. به این دیسه ها، رنگ دیسه) کروموپلاست( میگویند؛ مثلاً رنگ دیسه ها در یاخته های ریشI گیاه هویج، مقدار فراوانی کاروتن دارند که نارنجی است.رنگ زرد گلبرگ ها به علت گزانتوفیل و رنگ قرمز گوجه فرنگی به علت لیکوپن در رنگ دیسه آنهاست.

مشخص شده است که ترکیبات رنگی در کُریچه و رنگ دیسه،پاداکُسنده )آنتیاکسیدان (اند. ترکیبات پاداکُسنده در پیشگیری از سرطان و نیز بهبود کارکرد مغز و اندام های دیگر نقش مثبتی دارند.

بعضی دیسه ها رنگیزه ندارند، مثلاً در دیسه های یاخته های بخش خوراکی سیب زمینی، به مقدار فراوانی نشاسته ذخیره شده است که به همین علّت به آن نشادیسه )آمیلوپلاست (میگویند. وجود نشادیسه در بخش خوراکی سیبزمینی را چگونه نشان میدهید؟

ذخیره نشاسته، هنگام رویش جوانه های سیب زمینی، برای رشدجوانه ها و تشکیل پایه های جدید از گیاه سیب زمینی مصرف میشود. سبزدیسه ها علاوه بر سبزینه، کاروتنوئید هم دارند که با رنگ سبزِ سبزینه پوشیده میشوند؛ در پاییز با کاهش طول روز و کمشدن نور، ساختار سبزدیسه ها در بعضی گیاهان تغییر میکند و به رنگدیسه تبدیل میشوند. در این هنگام سبزینه در برگ تجزیه میشود و مقدار کاروتنوئیدها افزایش مییابد.

ترکیبات دیگر:

معمولاً گیاهان را به عنوان جانداران غذاساز میشناسیم، اما ترکیبات دیگری میسازند که استفاده هایی به غیر از غذا دارند ، مثلاً قبل از تولید رنگ های شیمیایی، گیاهان از منابع اصلی تولید رنگ برای رنگ آمیزی الیاف بودند. آیا میدانید قبل از تولید رنگ های شیمیایی از چه گیاهانی برای رنگ آمیزی الیاف فرش استفاده میشد؟

اگر دمبرگ انجیر را ببرید یا اینکه میوه تازه انجیر را از شاخه جدا کنید، از محل برش، شیره سفید رنگی خارج میشود که به آن شیرابه میگویند. شیرابه، ترکیبات متفاوتی دارد. لاستیک برای اولین بار از شیرابه نوعی درخت ساخته شد.

آلکالوئیدها از ترکیبات گیاهی اند و در شیرابه بعضی گیاهان به مقدار فراوانی وجود دارند. نقش آنها دفاع از گیاهان در برابر گیاه خواران است. آلکالوئیدها را در ساختن داروهایی مانند مسکّن ها، آرام بخش ها و داروهای ضد سرطان به کار میبرند. اما بعضی آلکالوئیدها اعتیاد آورند. امروزه مصرف مواد اعتیادآور، از معضلات بسیاری از کشورهاست که سلامت و امنیت آنها را تهدید میکند.

آیا گیاهی بودن یک ترکیب به معنی بیضرر بودن آن است؟شرکت های تجاری در تبلیغ محصولات خود و تشویق مردم برای خرید، عبارت محصول کاملاً گیاهی است و هیچ ضرری ندارد! را به کار میبرند. در حالی که ترکیباتی در گیاهان ساخته میشود که در مقادیر متفاوت، ممکن است سرطان زا، مسموم کننده یا حتی کشنده باشند.

کُریچه (واکوئل)، محلّی برای ذخیره:

چگونه گیاه پژمرده بعد از آبیاری شاداب میشود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی دقیق به یاخته گیاه داشته باشیم.میدانیم یکی از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام کُریچه است. در این اندامک، مایعی به نام شیره کُریچهای قرار دارد. شیرة کُریچه ای ترکیبی از آب و مواد دیگر است.مقدار و ترکیب این شیره، از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر فرق میکند.

بعضی یاخته های گیاهی کُریچه درشتی دارند که بیشتر حجم یاخته را اشغال میکند . وقتی مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آن در یاخته باشد، کُریچه ها حجیم و پر آب اند و سبب میشوند که - پروتوپلاست به دیواره بچسبد و به آن فشار آورد.دیواره یاخته ای در برابر این فشار تا حدی کشیده میشود، اما پاره نمیشود. یاخته در این وضعیت در حالت تورژسانس یا تورم است. حالت تورم یاخته ها در بافت های گیاهی سبب میشود که اندام های غیرچوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.

اگر به هر علتی آب کم باشد، حجم کُریچه کاهش مییابد و پروتوپلاست جمع میشود و از دیواره فاصله میگیرد. این وضعیت، پلاسمولیز نامیده میشود .

 اگر پلاسمولیز طولانی مدت باشد، پژمردگی حتی با آبیاری فراوان نیز رفع نمیشود و گیاه به دنبال مرگ یاخته هایش، میمیرد.

رنگها در کُریچه:

به جز آب، کُریچه محل ذخیره ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه ساخته میشوند؛ آنتوسیانین یکی از ترکیبات رنگی است که در کُریچه ذخیره میشود. آنتوسیانین در ریشه چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه هایی مانند پرتقال توسرخ، به مقدار فراوانی وجود دارد. جالب است که رنگ  آنتوسیانین در  PHهای متفاوت تغییر میکند.

پروتئین، یکی دیگر از ترکیباتی است که در کُریچه ذخیره میشود. گِلوتن یکی از این پروتئین هاست که در بذر گندم و جو ذخیره میشود و هنگام رویش بذر برای رشد و نمو رویان به مصرف میرسد.

گلوتن ارزش غذایی دارد، اما بعضی افراد به آن حساسیت دارند و با خوردن فراورده های گلوتن دار، دچار اختلال رشد و مشکلات جدّی در سلامت میشوند. تشخیص قطعی این حساسیت با انجام آزمایش های پزشکی است.

رنگ های پاییزی:

گیاهان را به سبز بودن میشناسیم؛ در حالیکه انواعی از رنگ ها در گیاهان دیده میشود. دانستیم که بعضی رنگ ها به علت وجود مواد رنگی در کُریچه است. آیا رنگ زرد یا نارنجی ریشه هویج، و رنگ قرمز میوI گوجه فرنگی مربوط به ترکیبات رنگی در کُریچه هاست؟ پاسخ منفی است.

یکی دیگر از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام دیسه )پلاست( است. انواعی از دیسه ها در گیاهان وجود دارد .

سبز دیسه )کلروپلاست( به مقدار فراوانی سبزینه دارد. به همین علت گیاهان، سبز دیده میشوند.

نوع دیگری دیسه وجود دارد که در آن، رنگیزه هایی به نام کاروتنویدها ذخیره میشوند. به این دیسه ها، رنگ دیسه) کروموپلاست( میگویند؛ مثلاً رنگ دیسه ها در یاخته های ریشI گیاه هویج، مقدار فراوانی کاروتن دارند که نارنجی است.رنگ زرد گلبرگ ها به علت گزانتوفیل و رنگ قرمز گوجه فرنگی به علت لیکوپن در رنگ دیسه آنهاست.

مشخص شده است که ترکیبات رنگی در کُریچه و رنگ دیسه،پاداکُسنده )آنتیاکسیدان (اند. ترکیبات پاداکُسنده در پیشگیری از سرطان و نیز بهبود کارکرد مغز و اندام های دیگر نقش مثبتی دارند.

بعضی دیسه ها رنگیزه ندارند، مثلاً در دیسه های یاخته های بخش خوراکی سیب زمینی، به مقدار فراوانی نشاسته ذخیره شده است که به همین علّت به آن نشادیسه )آمیلوپلاست (میگویند. وجود نشادیسه در بخش خوراکی سیبزمینی را چگونه نشان میدهید؟

ذخیره نشاسته، هنگام رویش جوانه های سیب زمینی، برای رشدجوانه ها و تشکیل پایه های جدید از گیاه سیب زمینی مصرف میشود. سبزدیسه ها علاوه بر سبزینه، کاروتنوئید هم دارند که با رنگ سبزِ سبزینه پوشیده میشوند؛ در پاییز با کاهش طول روز و کمشدن نور، ساختار سبزدیسه ها در بعضی گیاهان تغییر میکند و به رنگدیسه تبدیل میشوند. در این هنگام سبزینه در برگ تجزیه میشود و مقدار کاروتنوئیدها افزایش مییابد.

ترکیبات دیگر:

معمولاً گیاهان را به عنوان جانداران غذاساز میشناسیم، اما ترکیبات دیگری میسازند که استفاده هایی به غیر از غذا دارند ، مثلاً قبل از تولید رنگ های شیمیایی، گیاهان از منابع اصلی تولید رنگ برای رنگ آمیزی الیاف بودند. آیا میدانید قبل از تولید رنگ های شیمیایی از چه گیاهانی برای رنگ آمیزی الیاف فرش استفاده میشد؟

اگر دمبرگ انجیر را ببرید یا اینکه میوه تازه انجیر را از شاخه جدا کنید، از محل برش، شیره سفید رنگی خارج میشود که به آن شیرابه میگویند. شیرابه، ترکیبات متفاوتی دارد. لاستیک برای اولین بار از شیرابه نوعی درخت ساخته شد.

آلکالوئیدها از ترکیبات گیاهی اند و در شیرابه بعضی گیاهان به مقدار فراوانی وجود دارند. نقش آنها دفاع از گیاهان در برابر گیاه خواران است. آلکالوئیدها را در ساختن داروهایی مانند مسکّن ها، آرام بخش ها و داروهای ضد سرطان به کار میبرند. اما بعضی آلکالوئیدها اعتیاد آورند. امروزه مصرف مواد اعتیادآور، از معضلات بسیاری از کشورهاست که سلامت و امنیت آنها را تهدید میکند.

آیا گیاهی بودن یک ترکیب به معنی بیضرر بودن آن است؟شرکت های تجاری در تبلیغ محصولات خود و تشویق مردم برای خرید، عبارت محصول کاملاً گیاهی است و هیچ ضرری ندارد! را به کار میبرند. در حالی که ترکیباتی در گیاهان ساخته میشود که در مقادیر متفاوت، ممکن است سرطان زا، مسموم کننده یا حتی کشنده باشند.

سامانه بافتی

انواع یاخته و عملکرد

اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهاندانگان برش دهیم، سه بخشِ پوششی، زمین های و آوندی در آنها قابل تشخیص است؛ به هر یک از این بخشها سامانه بافتی میگویند؛ زیرا هر سامانه از بافت ها و یاخته های گوناگونی تشکیل شده است؛ بنابراین پیکر گیاهان آوندی از سه سامانه بافتی به نام پوششی، زمین های و آوندی تشکیل میشود.

هر سامانه بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثلاً سامانه بافت پوششی، اندامها را در برابر خطرهایی حفظ میکند که در محیط بیرون قرار دارند. به نظر شما عملکرد دو سامانه دیگر چیست؟ در ادامه، به توضیح هر یک از این سامانه ها میپردازیم.

سامانه بافت پوششی

این سامانه سراسر اندام گیاه را میپوشاند و آن را در برابر عوامل بیماری زا و تخریب گر، حفظ میکند؛ بنابراین عملکردی شبیه پوست در جانوران دارد.سامانه بافت پوششی در برگ ها، ساقه ها و ریشه های جوان روپوست نامیده میشود و معمولاً از یک لایه یاخته تشکیل شده است.

سامانه بافت پوششی در اندامهای مسنِّ گیاه، پیراپوست )پریدرم) نامیده میشود و با آن در گفتار 3، آشنا میشوید.یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندام های هوایی گیاه است؛ اما روپوست چگونه این کار را انجام میدهد؟ در شکل میبینید که لایه ای روی سطح بیرونیِ یاخته های روپوست قرار دارد. این لایه پوستک نامیده میشود. پوستک نسبت به آب نفوذناپذیر است؛ زیرا از ترکیبات لیپیدی مانند کوتین ساخته شده است. یاخته های روپوستی این ترکیبات را میسازند و آن را به سطحی از روپوست ترشح میکنند که مجاور هواست. پوستک از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه، نیز جلوگیری میکند و در حفظ گیاه در برابر سرما نیز نقش دارد. بعضی گیاهان پوستک ضخیم دارند .پوستک به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.

بعضی یاخته های روپوستی در اندام های هوایی گیاه، به یاخته های نگهبان روزنه، کُرک و یاخته های ترشحی، تمایز می یابند. تار کشنده در ریشه های جوان، از تمایز یاخته های روپوست ایجاد میشود. روپوستِ ریشه، پوستک ندارد. به نظر شما این ویژگی چه فایدهای دارد؟

سامانه بافت زمینه ای

این سامانه که فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر میکند از سه نوع بافت نرم آکَنه (پارانشیمی)، چسب آکَنه (کلانشیمی) و سخت آکَنه (اسکلرانشیمی) تشکیل میشود.

بافت نرم آکَنه ای (پارانشیمی) رایج ترین بافت در این سامانه است. یاخته های نرم آکَنه ای، دیواره نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین نسبت به آب نفوذپذیرند.وقتی گیاه زخمی میشود، یاخته های نرم آکَنهای تقسیم میشوند و آن را ترمیم میکنند. بافت نرم آکَنه ای کارهای متفاوتی، مانند ذخیره مواد و فتوسنتز انجام میدهد. نرم آکَنه سبزینه دار به فراوانی در اندام های سبز گیاه، مانند برگ دیده میشود.

سامانه بافتی در گیاهان آبزی از نرم آکنه ای ساخته میشود که فاصله فراوانی بین یاخته های آن وجود دارد. این فاصله ها با هوا پر شده است.

بافت چسب آکَنه (کلانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. این یاخته ها دیواره پسین ندارند؛ اما دیواره نخستین آنها ضخیم است. به همین علت چسب آکَنه ها ضمن ایجاد استحکام، سبب انعطاف پذیری اندام میشوند. این بافت مانع رشد اندام گیاهی نمیشود. یاخته های چسب آکَنه ای معمولاً زیرِ روپوست قرار میگیرند.

بافت سخت آکنه (اسکلرانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته هاست. یاخته های سخت آکنه ای دیواره پسین ضخیم و چوبی شده دارند. چوبی شدن دیواره، اغلب سبب مرگ پروتوپلاست میشود آیا میدانید چرا؟ این یاخته ها به علت دیواره های چوبی ضخیم،سبب استحکام اندام میشوند.

دو نوع یاخته سخت آکنه ای وجود دارد. اسکلرئیدها، یاخته های کوتاه و فیبرها، یاخته های دراز سخت آکنه ای اند. از فیبرها در تولید طناب و پارچه نیز استفاده میکنند.

سامانه بافت آوندی

این سامانه بافتی، ترابری مواد را در گیاه برعهده دارد، زیرا دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی است. به یاد میآورید این دو نوع بافت چه تفاوت اساسی با هم دارند؟اصل یترین یاخته های این بافت ها، یاخته هایی اند که آوندها را میسازند و همانطور که میدانید شیره خام و پرورده را در سراسر گیاه جابه جا میکنند. در این بافتها علاوه بر آوندها،یاخته های دیگری مانند یاخته های نرم آکنه ای و فیبر نیز وجود دارد.

آوندهای چوبی یاخته های مردهای که فقط دیواره پسین چوبیشده آنها، به جا ماندهاست. لیگنین در دیواره یاخته های آوند چوبی به شکل های متفاوتی قرار میگیرد

بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام نایدیس (تراکئید) ساخته شده اند. در حالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. در این آوندها دیواره عرضی از بین رفته و لوله پیوسته ای تشکیل شده است.

آوند آبکش از یاخته هایی ساخته میشود که دیواره نخستین سلولزی دارند. دیواره عرضی در این یاخته ها صفحه آبکشی دارد. این یاخته ها گر چه هسته ندارند، اما زنده اند؛ زیرا میان یاخته ها آنها از بین نرفته است. در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاخته های همراه قرار دارند. این یاخته ها به آوندهای آبکش در ترابری شیره پرورده کمک میکنند. همانطور که در شکل 26 میبینید، دسته های فیبر،آوندها را دربر گرفته اند.

سامانه بافتی

انواع یاخته و عملکرد

اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهاندانگان برش دهیم، سه بخشِ پوششی، زمین های و آوندی در آنها قابل تشخیص است؛ به هر یک از این بخشها سامانه بافتی میگویند؛ زیرا هر سامانه از بافت ها و یاخته های گوناگونی تشکیل شده است؛ بنابراین پیکر گیاهان آوندی از سه سامانه بافتی به نام پوششی، زمین های و آوندی تشکیل میشود.

هر سامانه بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثلاً سامانه بافت پوششی، اندامها را در برابر خطرهایی حفظ میکند که در محیط بیرون قرار دارند. به نظر شما عملکرد دو سامانه دیگر چیست؟ در ادامه، به توضیح هر یک از این سامانه ها میپردازیم.

سامانه بافت پوششی

این سامانه سراسر اندام گیاه را میپوشاند و آن را در برابر عوامل بیماری زا و تخریب گر، حفظ میکند؛ بنابراین عملکردی شبیه پوست در جانوران دارد.سامانه بافت پوششی در برگ ها، ساقه ها و ریشه های جوان روپوست نامیده میشود و معمولاً از یک لایه یاخته تشکیل شده است.

سامانه بافت پوششی در اندامهای مسنِّ گیاه، پیراپوست )پریدرم) نامیده میشود و با آن در گفتار 3، آشنا میشوید.یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندام های هوایی گیاه است؛ اما روپوست چگونه این کار را انجام میدهد؟ در شکل میبینید که لایه ای روی سطح بیرونیِ یاخته های روپوست قرار دارد. این لایه پوستک نامیده میشود. پوستک نسبت به آب نفوذناپذیر است؛ زیرا از ترکیبات لیپیدی مانند کوتین ساخته شده است. یاخته های روپوستی این ترکیبات را میسازند و آن را به سطحی از روپوست ترشح میکنند که مجاور هواست. پوستک از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه، نیز جلوگیری میکند و در حفظ گیاه در برابر سرما نیز نقش دارد. بعضی گیاهان پوستک ضخیم دارند .پوستک به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.

بعضی یاخته های روپوستی در اندام های هوایی گیاه، به یاخته های نگهبان روزنه، کُرک و یاخته های ترشحی، تمایز می یابند. تار کشنده در ریشه های جوان، از تمایز یاخته های روپوست ایجاد میشود. روپوستِ ریشه، پوستک ندارد. به نظر شما این ویژگی چه فایدهای دارد؟

سامانه بافت زمینه ای

این سامانه که فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر میکند از سه نوع بافت نرم آکَنه (پارانشیمی)، چسب آکَنه (کلانشیمی) و سخت آکَنه (اسکلرانشیمی) تشکیل میشود.

بافت نرم آکَنه ای (پارانشیمی) رایج ترین بافت در این سامانه است. یاخته های نرم آکَنه ای، دیواره نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین نسبت به آب نفوذپذیرند.وقتی گیاه زخمی میشود، یاخته های نرم آکَنهای تقسیم میشوند و آن را ترمیم میکنند. بافت نرم آکَنه ای کارهای متفاوتی، مانند ذخیره مواد و فتوسنتز انجام میدهد. نرم آکَنه سبزینه دار به فراوانی در اندام های سبز گیاه، مانند برگ دیده میشود.

سامانه بافتی در گیاهان آبزی از نرم آکنه ای ساخته میشود که فاصله فراوانی بین یاخته های آن وجود دارد. این فاصله ها با هوا پر شده است.

بافت چسب آکَنه (کلانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. این یاخته ها دیواره پسین ندارند؛ اما دیواره نخستین آنها ضخیم است. به همین علت چسب آکَنه ها ضمن ایجاد استحکام، سبب انعطاف پذیری اندام میشوند. این بافت مانع رشد اندام گیاهی نمیشود. یاخته های چسب آکَنه ای معمولاً زیرِ روپوست قرار میگیرند.

بافت سخت آکنه (اسکلرانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته هاست. یاخته های سخت آکنه ای دیواره پسین ضخیم و چوبی شده دارند. چوبی شدن دیواره، اغلب سبب مرگ پروتوپلاست میشود آیا میدانید چرا؟ این یاخته ها به علت دیواره های چوبی ضخیم،سبب استحکام اندام میشوند.

دو نوع یاخته سخت آکنه ای وجود دارد. اسکلرئیدها، یاخته های کوتاه و فیبرها، یاخته های دراز سخت آکنه ای اند. از فیبرها در تولید طناب و پارچه نیز استفاده میکنند.

سامانه بافت آوندی

این سامانه بافتی، ترابری مواد را در گیاه برعهده دارد، زیرا دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی است. به یاد میآورید این دو نوع بافت چه تفاوت اساسی با هم دارند؟اصل یترین یاخته های این بافت ها، یاخته هایی اند که آوندها را میسازند و همانطور که میدانید شیره خام و پرورده را در سراسر گیاه جابه جا میکنند. در این بافتها علاوه بر آوندها،یاخته های دیگری مانند یاخته های نرم آکنه ای و فیبر نیز وجود دارد.

آوندهای چوبی یاخته های مردهای که فقط دیواره پسین چوبیشده آنها، به جا ماندهاست. لیگنین در دیواره یاخته های آوند چوبی به شکل های متفاوتی قرار میگیرد

بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام نایدیس (تراکئید) ساخته شده اند. در حالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. در این آوندها دیواره عرضی از بین رفته و لوله پیوسته ای تشکیل شده است.

آوند آبکش از یاخته هایی ساخته میشود که دیواره نخستین سلولزی دارند. دیواره عرضی در این یاخته ها صفحه آبکشی دارد. این یاخته ها گر چه هسته ندارند، اما زنده اند؛ زیرا میان یاخته ها آنها از بین نرفته است. در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاخته های همراه قرار دارند. این یاخته ها به آوندهای آبکش در ترابری شیره پرورده کمک میکنند. همانطور که در شکل 26 میبینید، دسته های فیبر،آوندها را دربر گرفته اند.

ساختار گیاهان

از دانه تا درخت:

چگونه از دانه ای کوچک، گیاهی چندین برابر بزرگتر یا درختی با چندین متر طول ایجاد میشود؟ چه چیزی سبب میشود که گیاهان، شاخه و برگ جدید تولید کنند؟ یا چرا از ساقه جدا شده، گیاه کاملی ایجاد میشود؟

تا به اینجا دانستید که پیکر گیاه آوندی از سه سامانه بافتی ساخته میشود. اما منشأ این سامانه های بافتی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش باید به نوک ساقه و ریشه توجه کنیم.

در نوک ساقه و ریشه، یاخته های سرلادی (مریستمی) وجود دارند که دائماً تقسیم میشوند و مجموعه یاخته های مورد نیاز برای ساختن سامانه های بافتی را تولید میکنند. یاخته های سرلادی که به طور فشرده به هم قرار میگیرند. هسته درشت آنها که در مرکز یاخته قرار دارد، بیشتر حجم یاخته را به خود اختصاص میدهد. در ادامه، انواع سرلاد را بررسی میکنیم.

سرلاد نخستین ریشه:

این سرلاد نزدیک به انتهای ریشه قرار دارد و با بخش انگشتانه مانندی به نام کلاهک پوشیده میشود. کلاهک ترکیب پلی ساکاریدی ترشح میکند که سبب لزج شدن سطح آن و در نتیجه نفوذ آسان ریشه به خاک میشود. یاخته های سطح بیرونی کلاهک به طور مداوم میریزند و با یاخته های جدید، جانشین میشوند. کلاهک، سرلاد نوک ریشه را در برابر آسیب های محیطی، حفظ میکند.

سرلاد نخستین ساقه:

این سرلادها عمدتاً در جوانه ها قرار دارند. جوانه ها مجموع های از یاخته های سرلادی و برگ های بسیار جوان اند. رشد جوانه ها علاوه بر افزایش طول ساقه، به ایجاد شاخه ها و برگ های جدیدی نیز می انجامد. جوانه ها را براساس محلی که قرار دارند در دو گروه جوانه انتهایی و جوانه جانبی قرار میدهند.

سرلاد نخستین علاوه بر جوانه ها، در فاصله بین دو گره در ساقه نیز وجود دارد. گره، محلی است که برگ به ساقه یا شاخه متصل است. به فاصلة بین دو گره، میان گره میگویند. بنابراین به سرلادی که در این محل قرار دارد، سرلاد میان گرهی میگویند.

نتیجه فعالیت سرلادهای نخستین، افزایش طول و تا حدودی عرض ساقه، شاخه و ریشه است. همچنین برگ و انشعاب های جدید ساقه و ریشه از فعالیت این سرلادها تشکیل میشود ؛چون با فعالیت این سرلادها ساختار نخستین گیاه شکل میگیرد، به این سرلادها، سرلادهای نخستین میگویند.

سَرلادهایی که بعداً عمل میکنند:

تشکیل ساقه ها و ریشه های با قطر بسیار در نهان دانگان دولپه ای نمیتواند حاصل فعالیت سَرلاد نخستین در این گیاهان باشد. بنابراین باید سَرلادهای دیگری باشند تا بتوانند با تولید مداوم یاخته ها، بافت های لازم برای این افزایش قطر را فراهم کنند. به این سَرلادها که در افزایش ضخامت نقش دارند،سَرلاد پسین میگویند. دو نوع سَرلاد پسین در گیاهان دولپه ای وجود دارد.

بُنلاد (کامبیوم) آوندساز:

این سَرلاد همان طور که از نامش پیداست، منشأ بافته ای آوندی چوب و آبکش است. این سَرلاد بین آوندهای آبکش و چوب نخستین تشکیل میشود و آوندهای چوب پسین را به سمت داخل و آوندهای آبکش را به سمت بیرون تولید میکند. مقدار بافت آوند چوبی ای که این سَرلاد میسازد، به مراتب بیشتر از بافت آبکشی است. مراحل تشکیل بُنلاد آوندساز را نشان میدهد.

بُنلاد چوب پنبه ساز:

این بُنلاد که در سامانه بافت زمینه ای ساقه و ریشه تشکیل میشود، به سمت درون، یاخته های نرم آکنه ای و به سمت بیرون، یاخته هایی را میسازد که دیواره آنها به تدریج چوب پنبه ای میشود و در نتیجه، بافتی به نام چوب پنبه را تشکیل میدهند. بافت چوب پنبه بافت مردهای است آیا میدانید چرا؟

بُنلاد چوب پنبه ساز و یاختههای حاصل از آن در مجموع پیراپوست (پریدرم) را تشکیل میدهند. پیراپوست در اندام های مسّن، جانشین روپوست میشود. پیراپوست، به علت داشتن یاخته های چوب پنبه ای شده، نسبت به گازها نیز نفوذ ناپذیر است، در حالیکه بافته ای زیر آن زنده اند و برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند؛ به همین علت در پیراپوست مناطقی به نام عدسک ایجاد میشود

آنچه به عنوان پوست درخت میشناسیم، مجموعه ای از لایه های بافتی است که از آوند آبکش پسین شروع میشود و تا سطح اندام ادامه دارد. با کندن پوست درخت، بُنلاد آوندساز در برابر آسیب های محیطی قرار میگیرد.

ساختار گیاهان

از دانه تا درخت:

چگونه از دانه ای کوچک، گیاهی چندین برابر بزرگتر یا درختی با چندین متر طول ایجاد میشود؟ چه چیزی سبب میشود که گیاهان، شاخه و برگ جدید تولید کنند؟ یا چرا از ساقه جدا شده، گیاه کاملی ایجاد میشود؟

تا به اینجا دانستید که پیکر گیاه آوندی از سه سامانه بافتی ساخته میشود. اما منشأ این سامانه های بافتی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش باید به نوک ساقه و ریشه توجه کنیم.

در نوک ساقه و ریشه، یاخته های سرلادی (مریستمی) وجود دارند که دائماً تقسیم میشوند و مجموعه یاخته های مورد نیاز برای ساختن سامانه های بافتی را تولید میکنند. یاخته های سرلادی که به طور فشرده به هم قرار میگیرند. هسته درشت آنها که در مرکز یاخته قرار دارد، بیشتر حجم یاخته را به خود اختصاص میدهد. در ادامه، انواع سرلاد را بررسی میکنیم.

سرلاد نخستین ریشه:

این سرلاد نزدیک به انتهای ریشه قرار دارد و با بخش انگشتانه مانندی به نام کلاهک پوشیده میشود. کلاهک ترکیب پلی ساکاریدی ترشح میکند که سبب لزج شدن سطح آن و در نتیجه نفوذ آسان ریشه به خاک میشود. یاخته های سطح بیرونی کلاهک به طور مداوم میریزند و با یاخته های جدید، جانشین میشوند. کلاهک، سرلاد نوک ریشه را در برابر آسیب های محیطی، حفظ میکند.

سرلاد نخستین ساقه:

این سرلادها عمدتاً در جوانه ها قرار دارند. جوانه ها مجموع های از یاخته های سرلادی و برگ های بسیار جوان اند. رشد جوانه ها علاوه بر افزایش طول ساقه، به ایجاد شاخه ها و برگ های جدیدی نیز می انجامد. جوانه ها را براساس محلی که قرار دارند در دو گروه جوانه انتهایی و جوانه جانبی قرار میدهند.

سرلاد نخستین علاوه بر جوانه ها، در فاصله بین دو گره در ساقه نیز وجود دارد. گره، محلی است که برگ به ساقه یا شاخه متصل است. به فاصلة بین دو گره، میان گره میگویند. بنابراین به سرلادی که در این محل قرار دارد، سرلاد میان گرهی میگویند.

نتیجه فعالیت سرلادهای نخستین، افزایش طول و تا حدودی عرض ساقه، شاخه و ریشه است. همچنین برگ و انشعاب های جدید ساقه و ریشه از فعالیت این سرلادها تشکیل میشود ؛چون با فعالیت این سرلادها ساختار نخستین گیاه شکل میگیرد، به این سرلادها، سرلادهای نخستین میگویند.

سَرلادهایی که بعداً عمل میکنند:

تشکیل ساقه ها و ریشه های با قطر بسیار در نهان دانگان دولپه ای نمیتواند حاصل فعالیت سَرلاد نخستین در این گیاهان باشد. بنابراین باید سَرلادهای دیگری باشند تا بتوانند با تولید مداوم یاخته ها، بافت های لازم برای این افزایش قطر را فراهم کنند. به این سَرلادها که در افزایش ضخامت نقش دارند،سَرلاد پسین میگویند. دو نوع سَرلاد پسین در گیاهان دولپه ای وجود دارد.

بُنلاد (کامبیوم) آوندساز:

این سَرلاد همان طور که از نامش پیداست، منشأ بافته ای آوندی چوب و آبکش است. این سَرلاد بین آوندهای آبکش و چوب نخستین تشکیل میشود و آوندهای چوب پسین را به سمت داخل و آوندهای آبکش را به سمت بیرون تولید میکند. مقدار بافت آوند چوبی ای که این سَرلاد میسازد، به مراتب بیشتر از بافت آبکشی است. مراحل تشکیل بُنلاد آوندساز را نشان میدهد.

بُنلاد چوب پنبه ساز:

این بُنلاد که در سامانه بافت زمینه ای ساقه و ریشه تشکیل میشود، به سمت درون، یاخته های نرم آکنه ای و به سمت بیرون، یاخته هایی را میسازد که دیواره آنها به تدریج چوب پنبه ای میشود و در نتیجه، بافتی به نام چوب پنبه را تشکیل میدهند. بافت چوب پنبه بافت مردهای است آیا میدانید چرا؟

بُنلاد چوب پنبه ساز و یاختههای حاصل از آن در مجموع پیراپوست (پریدرم) را تشکیل میدهند. پیراپوست در اندام های مسّن، جانشین روپوست میشود. پیراپوست، به علت داشتن یاخته های چوب پنبه ای شده، نسبت به گازها نیز نفوذ ناپذیر است، در حالیکه بافته ای زیر آن زنده اند و برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند؛ به همین علت در پیراپوست مناطقی به نام عدسک ایجاد میشود

آنچه به عنوان پوست درخت میشناسیم، مجموعه ای از لایه های بافتی است که از آوند آبکش پسین شروع میشود و تا سطح اندام ادامه دارد. با کندن پوست درخت، بُنلاد آوندساز در برابر آسیب های محیطی قرار میگیرد.

سازش با محیط

مساحت پهناوری از سرزمین ایران را مناطق خشک و کم آب تشکیل میدهند؛ اما در این مناطق انواعی از گیاهان زندگی میکنند. برای اینکه بدانیم این گیاهان چه ویژگی های ساختاری متناسب با محیط دارند، ابتدا به این موضوع توجه کنیم که این گیاهان با چه مشکلاتی مواجه اند.

همانطور که از نام این مناطق پیداست، آب در این مناطق، کم و به همین علت پوشش گیاهی، اندک است. تابش شدید نور خورشید و دمای بالا، به ویژه در روز، از ویژگی های دیگر این مناطق است. با وجود این شرایط، گیاهانی میتوانند در چنین مناطقی زندگی کنند که توانایی بالایی در جذب آب و نیز سازوکارهایی برای کاهش تبخیر آن داشته باشند.

روزنه هایی در غار:

خرزهره گیاهی است که به طور خودروُ در چنین مناطقی رشد میکند. پوستک در برگ های این گیاه ضخیم است و روزنه های آن در فرورفتگی های غارمانندی قرار میگیرند. در این فرورفتگی ها تعداد فراوانی کُرک وجود دارد. این کرک ها با به دام انداختن رطوبت هوا، اتمسفر مرطوبی در اطراف روزنه ها ایجاد میکنند و مانع خروج بیش از حدِّ آب از برگ میشوند

بعضی گیاهان در این مناطق ترکیب های پلی ساکاریدی در کُریچه های خود دارند. این ترکیبات مقدار فراوانی آب جذب میکنند و سبب میشوند تا آب فراوانی در کُریچه ها ذخیره شود. گیاه در دوره های کمابی از این آب استفاده میکند.

شما چه ویژگی های دیگری میشناسید که به حفظ زندگی گیاهان در چنین محیط هایی کمک میکند؟

بنابراین با توجه به اینکه کشور ما با مشکل کمآبی مواجه است، شناخت ساختار گیاهان، نقش مهمی در انتخاب گونه های گیاهی مناسب برای کشاورزی و توسعه فضای سبز دارد.

زندگی در آب:

بعضی گیاهان در آب ها و یا در جاهایی زندگی میکنند که زمان هایی از سال با آب پوشیده میشوند. این گیاهان با مشکل کمبود اکسیژن مواجه اند، به همین علت برای زیستن در چنین محیط هایی سازش هایی دارند. نرم آکَنه هوادار در ریشه، ساقه و برگ، یکی از سازش های گیاهان آبزی است

جنگل حرّا در سواحل استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان از بوم سازگان های ارزشمند ایران اند. ریشه های درختان در آب و گِل قرار دارند. درختان حرّا در آب برای مقابله با کمبود اکسیژن، ریشه هایی دارند که از سطح آب بیرون آمده اند. این ریشه ها با جذب اکسیژن، مانع از مرگ ریشه ها به علت کمبود اکسیژن میشوند. به همین علت به این ریشه ها، شُش ریشه میگویند

سازش با محیط

مساحت پهناوری از سرزمین ایران را مناطق خشک و کم آب تشکیل میدهند؛ اما در این مناطق انواعی از گیاهان زندگی میکنند. برای اینکه بدانیم این گیاهان چه ویژگی های ساختاری متناسب با محیط دارند، ابتدا به این موضوع توجه کنیم که این گیاهان با چه مشکلاتی مواجه اند.

همانطور که از نام این مناطق پیداست، آب در این مناطق، کم و به همین علت پوشش گیاهی، اندک است. تابش شدید نور خورشید و دمای بالا، به ویژه در روز، از ویژگی های دیگر این مناطق است. با وجود این شرایط، گیاهانی میتوانند در چنین مناطقی زندگی کنند که توانایی بالایی در جذب آب و نیز سازوکارهایی برای کاهش تبخیر آن داشته باشند.

روزنه هایی در غار:

خرزهره گیاهی است که به طور خودروُ در چنین مناطقی رشد میکند. پوستک در برگ های این گیاه ضخیم است و روزنه های آن در فرورفتگی های غارمانندی قرار میگیرند. در این فرورفتگی ها تعداد فراوانی کُرک وجود دارد. این کرک ها با به دام انداختن رطوبت هوا، اتمسفر مرطوبی در اطراف روزنه ها ایجاد میکنند و مانع خروج بیش از حدِّ آب از برگ میشوند

بعضی گیاهان در این مناطق ترکیب های پلی ساکاریدی در کُریچه های خود دارند. این ترکیبات مقدار فراوانی آب جذب میکنند و سبب میشوند تا آب فراوانی در کُریچه ها ذخیره شود. گیاه در دوره های کمابی از این آب استفاده میکند.

شما چه ویژگی های دیگری میشناسید که به حفظ زندگی گیاهان در چنین محیط هایی کمک میکند؟

بنابراین با توجه به اینکه کشور ما با مشکل کمآبی مواجه است، شناخت ساختار گیاهان، نقش مهمی در انتخاب گونه های گیاهی مناسب برای کشاورزی و توسعه فضای سبز دارد.

زندگی در آب:

بعضی گیاهان در آب ها و یا در جاهایی زندگی میکنند که زمان هایی از سال با آب پوشیده میشوند. این گیاهان با مشکل کمبود اکسیژن مواجه اند، به همین علت برای زیستن در چنین محیط هایی سازش هایی دارند. نرم آکَنه هوادار در ریشه، ساقه و برگ، یکی از سازش های گیاهان آبزی است

جنگل حرّا در سواحل استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان از بوم سازگان های ارزشمند ایران اند. ریشه های درختان در آب و گِل قرار دارند. درختان حرّا در آب برای مقابله با کمبود اکسیژن، ریشه هایی دارند که از سطح آب بیرون آمده اند. این ریشه ها با جذب اکسیژن، مانع از مرگ ریشه ها به علت کمبود اکسیژن میشوند. به همین علت به این ریشه ها، شُش ریشه میگویند