تجارب السّف
کتابی از هندوشاه نخجوانی، در تاریخ خلفای عباسی که به نثر روان و شیرین نگاشته شده است.
تذکره ی دولتشاه سمرقندی
کتابی در شرح حال شعرا از رودکی تا قرن نهم و مؤلّف آن دولتشاه سمرقندی است که آن را در سال 896 (= قرن نهم) نوشته است.
تاریخ بیهقی
نام دیگر آن تاریخ مسعودی نوشته ی ابوالفضل بیهقی در قرن پنجم از جمله آثار درخشان نثر فارسی است. موضوع اصلی این کتاب تاریخ سلطنت مسعود، پسر محمود غزنوی و مطالبی در تاریخ صفّاریان، سامانیان و دوره ی غزنویان پیش از سلطنت مسعود است. دقت و صداقت، بیان و استواری، پختگی در نگارش، این اثر را از دیگر آثار تاریخی و ادبی متمایز می کند.
مرزبان نامه
کتابی شامل داستان ها و حکایت هایی از زبان حیوانات، با محتوای پندآمیز که آن را مرزبان بن رستم، از شاهان طبرستان، در اواخر قرن چهارم به زبان قدیم طبرستان تألیف نموده و در اوایل قرن هفتم، سعدالدین وراوینی، آن را به زبان فارسی دری ترجمه کرده است. نثر این کتاب، مصنوع و متکلّف و دارای تشبیهات و استعارات فراوان است.
کلیله و دمنه
کتابی مشتمل بر حکمت ها و معارف بشری به زبان تمثیل در قالب داستان هایی از زبان حیوانات، به ویژه دو شغال به نام های «کلیله» و «دمنه» اصل این کتاب هندی بوده و در عهد ساسانی به پهلوی ترجمه شده است .ابن مقفّع، آن را از پهلوی به عربی و نصرالله منشی، در قرن ششم، آن را به فارسی برگردانده است. این کتاب، اثری تعلیمی و دربردارنده ی آیات و روایات، اشعار فارسی و عربی و نکته های اخلاقی و اجتماعی است.
ویس و رامین
از داستان های قدیم فارسی و منسوب به دوره ی اشکانیان است. این منظومه ی عاشقانه را فخرالدین اسعد گرگانی، شاعر قرن پنجم، به خواهش خواجه عمید ابوالفتح مظفّر نیشابوری، حاکم اصفهان، به نظم کشید .سبک این اثر ساده و روان و به دور از مغلق گویی (پیچیده گویی) است .در این کتاب، لغات عربی نامأنوس بسیار کم و لغات کهنه ی فارسی، بسیار زیاد دیده می شود.
مرصاد العباد
کتابی در علم تصوف، اخلاق و آداب معاش و معاد، که آن را نجم الدین رازی، معروف به نجم دایه، آن را به نام علاء الدین کیقباد، پادشاه سلجوقی در سال 625 (قرن هفتم) تألیف کرده است. نثر این کتاب، گاهی ساده و مرسل و گاه دارای سجع و موازنه است. علاوه براین، نویسنده در خلال موضوعات، احادیث، آیات و اشعاری از خود و شاعران دیگر نقل می کند.
منطق الطیر
منظومه ای عرفانی از عطّار نیشابوری در 4600 بیت، شیوه ی سالکان طریقت را از زبان پرندگان و به شیوه ی حکایت و تمثیل سروده است. نام دیگر آن مقامات الطّیور است که سرانجام سی مرغ (سالک) پس از عبور از هفت مرحله ی دشوار به زیارت سیمرغ (حق) نایل می شود.
بوستان
نام دیگر آن، سعدی نامه، اثر سعدی شیرازی که آن را در سال 655 و پس از بازگشت از سفر دور و دراز خود در 10 باب و بر وزن شاهنامه ی فردوسی، سرود . بوستان، مدینه ی فاضله ی سعدی را ترسیم می کند و باب هفتم آن، در مورد فضیلت خاموشی است.
نصاب الصّبیان
منظومه ای از ابونصر فراهی که آن را در سال 610 در آموزش لغت سروده است. در این اثر، لغات متداول عربی با معادل فارسی آن ها در بحرها (وزن ها)ی مختلف سروده شده و جزء کتاب های درسی مکتب خانه های قدیمی بوده است.
اسرار التوحید
کتابی است از محمد بن منور که آن را در احوال جد خود، ابوسعید ابوالخیر، عارف نامی قرن پنجم، و در سه باب نوشته است . این کتاب، نمونه ای زیبا از شرح حال نویسی محسوب می شود. در این اثر، احوال، اقوال و کرامات ابوسعید به شیوه ی داستانی بیان شده است.
کشف المحجوب
از کهن ترین و ارزشمندترین کتاب های فارسی در زمینه ی تصوف است. این کتاب را ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری غزنوی (معروف به جلّابی هجویری) در قرن پنجم به نثر روان، سلیس و پخته (از جمله نثرهای دوره ی ساسانی) نوشته است.
مهابهارات
(= مهابهاراتا)، منظومه ی حماسی طبیعی و ملّی بزرگ هندوان، شامل 19 کتاب به زبان سانسکریت که تألیف آن را به «ویاسا» فرزانه ی هند نسبت می دهند. گویا این اثر کار یک نفر نبوده، بلکه نزدیک به صد نفر، آن را طی چند قرن نوشته اند.
رامایانا
منظومه ای حماسی طبیعی وملّی، سروده ی «والمیکی» شاعر باستانی هند است. این منظومه ی طولانی، حماسه های معروف هندوان است که به زبان سانسکریت و در زمینه ی وقایع و جنگ های «رام» و همسر او «سیته» سروده شده است.
تهران مخوف
رمانی از مرتضی مشفق کاظمی (1287-1356) نخستین رمان اجتماعی که در آن وضع حقارت آمیز زنان ایرانی، به تصویر کشیده شده است . جلد دوم این کتاب با عنوان «یادگار شب» منتشر شد.
روزگار سیاه
رمانی از عباس خلیلی است که با نثری احساساتی و آکنده از لغات عربی درباره ی تیره روزی زنان نوشته شده است. این کتاب الهام گرفته از کتاب «مادام کاملیا» اثر الکساندر دوماست.
خاوران نامه
منظومه ای حماسی مصنوع از ابن حسام خوسفی، شاعر قرن هشتم و نهم، که موضوع آن، سفرهای علی (ع) به همراهی مالک اشتر و جنگ با دیو و اژدها و امثال وقایع خیالی است.
سندبادنامه
از کتاب های داستانی قدیم که موضوع آن را از موضوعات کتاب سندباد، حکیم هندی می دانسته اند . این کتاب به دستور نوح بن منصور سامانی و به دست ظهیری سمرقندی ترجمه شد و ازرقی شاعر، آن را به نظم درآورد.
تذکره الاولیا
تنها اثر منثور عطّار، در شرح حال 72 تن از عارفان بزرگ که شامل گفته ها و داستان های آنهاست. گویا پس از عطار، نویسنده های ناشناس، حدود 20 تا 25 بخش بر آن افزوده است که پرمایگی بخش های اصلی را ندارد.
تاریخ جهان گشا
کتابی تاریخی - ادبی، تألیف عطاملک جوینی در قرن هفتم؛ این کتاب در سه جلد و به نثر مصنوع و متکلّف نوشته شده است و موضوع آن حمله ی مغول به ایران و وقایع تاریخی این قرن است.
تاریخ وصّاف
کتابی تاریخی، تألیف وصّاف الحضره (عبدالله شیرازی) در قرن هفتم؛ موضوع آن بخشی از تاریخ مغول است که به نثر مصنوع و متکلّف نوشته شده است.
الفیّه
منظومه ای هزار بیتی در علم صرف و نحو که آن را ابن مالک، دانشمند نحوی قرن هفتم سروده است.
قابوس نامه
کتابی به نثر ساده (مرسل)، با موضوع اخلاقی و تربیتی در 44 باب که آن را عنصر المعالی کیکاووس بن اسکندر برای تربیت فرزندش نوشته است.
مجمع دیوانگان
اثری از میرزا عبدالحسین صنعتی زاده کرمانی است؛ این اثر نخستین اوتوپیا یا شهر آرمانی ادبیات معاصر به شمار می رود.
سیاست نامه
نام دیگر سیر الملوك، کتابی به نثر ساده (مرسل)، نوشته ی خواجه نظام الملک توسی، وزیر مشهور سلجوقیان، در 50 فصل که حاصل تجربیات چندین ساله ی اوست.