غزل هایی است هم وزن با قافیه های متفاوت که بیت یکسان مُصرَّعی آنها را به هم میپیوندند. به هر غزل یک «خانه» یا «رشته» و به بیت تکراری میان آنها «ترجیع» یا «برگردان» میگویند.
قالب ترجیع بند ویژهی شعر فارسی است. درون مایه های ترجیع بند عشق، مدح و عرفان است.
بهترین ترجیح بندهای مربوط به سعدی، هاتف و فرخی است.
از ترجیع بندهای معروف ادبی فارسی ترجیع بند هاتف است که بیت ترجیع آن این است:
که نیکی هست و هیچ نیست جز او وحده لا اله الا هو
شکل تصویری ترجیع بند
------------------ * ------------------ *
------------------ ------------------ *
------------------ ------------------ *
------------------ # ------------------ #
------------------ + ------------------ +
------------------ ------------------ +
------------------ ------------------ +
------------------ # ------------------ #
نمونه ای از ترجیع بند از دیوان سعدی
دردا که به لب رسید جانم آوخ که ز دست شد عنانم
کس دید چو من ضعیف هرگز کز هستی خویش در گمانم
پروانه ام اوفتان و خیزان یکبار بسوز و وارهانم
گر لطف کنی به جای اینم ورجور کنی سرای آنم
بنشینم و صبر پیش گیرم دنباله کار خویش گیرم
زان رفتن و آمدن چگویم می آیی و می روم من از هوش
یاران به نصیحتم چه گویند بنشین و صبور باش و مخروش
ای خام، من این چنین در آتش عیبم مکن ار برآورم جوش
تا جهد بود به جان بکوشم و آنگه به ضرورت از بن گوش
بنشینم و صبر پیش گیرم دنباله ی کار خویش گیرم
ای بر تو قبای حسن چالاک صد پیرهن از جدائیت چاک
پیشت به تواضع است گویی افتادن آفتاب بر خاک
ما خاک شویم و هم نگردد خاک درت از جبین ما پاک
مهر از تو توان برید هیهات کس بر تو توان گزید حاشاک
بنشینم و صبر پیش گیرم دنباله ی کار خویش گیرم