گام به گام تامل صفحه 79 درس 10 فلسفه (1) (چیستی انسان (2))

ابن سینا معتقد است که نفس انسانی، بی واسطه خود را می یابد و نسبت به خود، آگاهی دارد. اعتقاد او این نیست که من چون فکر می کنم، یا چون بدن خود را حس می کنم و می بینم، یا چون خاطراتم را می یابم، پس هستم. ابن سینا برای توضیح دیدگاه خود مثالی می زند. وی می گوید انسانی را فرض کنید که کاملا در فضا معلق باشد، یعنی نه به جایی تکیه داده باشد، نه طنابی به او وصل باشد، نه نسیمی بوزد که بدنش آن را احساس کند؛ یعنی این انسان فرضی در شرایطی قرار داشته باشد که هیچ احساس و ادراکی از بدن به وی منتقل نشود. چنین انسانی باز هم نسبت به «خود» آگاه است و «خود» را می یابد.

در این مثال ابن سینا تأمل کنید و دریافت خود را از آن توضیح بدهید؛ به نظر شما این مثال می تواند بیانگر کدام ویژگی نفس باشد؟

این مثال برای آن است که نشان دهیم علم انسان به خود، علم از طریق«ابزار حسی و اندام مادی» و یا از طریق«واسطه» نیست.

قسمتی از بیان ابن سینا:«در تندرستی و بیماری و حالات دیگر، باز از وجود خودش آگاه است و نشده که آدمی از خودش غفلت کرده و اصطلاحا خود را در نیابد حتی اگر خود را چنان تصور کند که هیچ یک از اعضایش را هم نمی بیند و لمس نمی کند، حتی گویی که در هوای آزاد معلق شده است با اینکه از همه چیز غافل خواهد بود، از خود غافل نخواهد بود و لذا خودش را بدون طول و عرض و قامت موجود خواهد دانست و به وجودش اذعان خواهد داشت.»

او همچنین می گوید:« اگر تصور کنی که ذات تو با عقل و هیئت صحیح خلق شده باشد، و در نظر بگیری که ذات تو در حالتی باشد که اجزای خود را حس نمی کند، بدین نحو که اجزای آن به یکدیگر نچسبیده باشد و لحظه ای در هوایی آرام و معتدل قرار گرفته باشد، می یابی که ذات تو از همه چیز مگر وجود داشتن خود غافل شده است.»

در این مثال ابن سینا:

1) به علم حضوری به خود اشاره دارد

2) همچنین این نکته را اثبات می کند که حقیقت «خود» چیزی جدای از بدن است

3) انسان دارای روح مجرد از ماده است

4) منشأ آگاهی همان نفس است

* هدف از آوردن این مثال یاد آوری تلاشی است که فلاسفه در طول تاریخ انجام داده اند تا «نفس» را بهتر بشناسند.