گام به گام خودارزیابی صفحه 97 درس 12 علوم و فنون ادبی (2) (کنایه)

1- کنایه ها را در مثال های زیر بیابید.

الف) عاقل چون خلاف اندر میان آید، بجهد و چون صلح بیند، لنگر بنهد.     (گلستان سعدی)

ب) ای پای به گل فرو شده، ای خستة تیر بال، همه ما را خوانید؛ گرد درِ ما گردید. (کشف الاسرار میبدی)

پ) دلها اگر چه صاف، ولی از هراس سنگ           آیینه بود میل تماشا شدن نداشت    (سلمان هراتی)

ت) بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک            بگفت آنگه که باشم خفته در خاک (نظامی)

ث) در هر طرف ز خیل حوادث کمین گهی است          زان رو عنان گسسته دواند سوار عمر   (حافظ)

ج) به کس مگوی که پایم به سنگ عشق برآمد        که عیب گیرد و گوید چرا به فرق نپویی     (سعدی)

2- مفهوم کنایی عبارت های زیر را مشخص کنید:

الف) چنین است رسم سرای درشت             گهی پشت بر زین، گهی زین به پشت     (فردوسی)

ب) از مکافات عمل غافل مشو            گندم از گندم بروید جو ز جو   (مولوی)

پ) نقشی بر آب میزنم از گریه حالیا            تا کی شود قرین حقیقت، مجاز من    (حافظ)

ت) قمری ریخته بالم به پناه که روم؟        تا به کی سرکشی ای سرو خرامان از من؟  (کلیم همدانی)

3- در نمونه های زیر کنایه ها را بیابید و مفهوم کنایی آنها را بیان کنید.

الف) ای که پنجاه رفت و در خوابی          مگر این پنج روز دریابی (سعدی)

ب) بس بگردید و بگردد روزگار                دل به دنیا در نبندد هوشیار   (سعدی)

پ) از در درآمدی و من از خود به در شدم        گویی کزین جهان به جهان دگر شدم    (سعدی)

ت) الهی پیشانی برخاک نهادن آسان است؛ دل از خاک برداشتن دشوار است.        (حسن زاده آملی)

ث) در سلطان و شه را روزها بیهوده کوبیدن،           دگر در کوی شاه خود کنم خاکی به سر امشب  (محوی)

4- ویژگی های زبانی و فکری مثال های خودارزیابی 2 را بررسی کنید.

5- وزن بیت زیر را بیابید:

زنده به بوی توام، بوی ز من وا مگیر           تشنه روی توام، باز مدار از من آب   (عراقی)

1- الف) لنگر نهادن کنایه از توقف کردن ، بس کردن

ب) پای به گل فرو شده کنایه از گرفتار

گرد در کسی گردیدن کنایه از توسل جستن به او، طلب کردن چیز

پ) صاف بودن دل : پاک و بی گناه بودن، معصومیت

میل تماشا داشتن : علاقه به خودنمایی و ابراز وجود

ت) دل از مهر پاک کردن : عشق کسی را فراموش کردن

در خاک خفتن : مردن

ث) عنان گسسته : با سرعت و بدون توقف

کمین گه : کنایه از موقعیت خطر و تهدید

ج) پا به سنگ برآمدن : به مشکل یا مانع برخورد کردن

به فرق پوییدن : با اشتیاق در کاری قدم برداشتن

2- الف) گهی پشت بر زین، گهی زین به پشت : کنایه از شرایط متغیر زندگی، ناگزیر بودن شرایط خوب و بد در زندگی

ب) گندم از گندم بروید، جو ز جو : هر عملی عکس العملی دارد، نتیجه هر کار به خود ما بازمی گردد.

پ) نقش بر آب زدن کنایه از کار بیهوده انجام دادن

ت) سرکشی : نافرمانی کنی (سرکشی در معنای اسمی نیز به معنای نافرمانی است)

3- الف) در خواب بودن: در غفلت و نادانی بودن.

ب) دل بستن : علاقه مند شدن، علاقه زیاد پیدا کردن به چیزی

کرانه ناپدید : بسیار وسیع و با عظمت

پ) از خود به در شدن : بیهوش شدن، بی قراری

جهان دگر : آخرت، عالم روحانی، دنیای بعد از مرگ

ت) پیشانی بر خاک نهادن : عبادت کردن

دل برداشتن از چیزی : ترک علاقه

ث) در کوبیدن : درخواست کردن

خاک بر سر کردن : چاره جویی کردن در نهایت بیچارگی

4- الف) در قلمرو زبانی، شعر ساده است و خالی از واژگان عربی، درشت در معنای خشن و ناملایم به کار رفته است. در قلمرو فکری، شعر بازگوکننده مفاهیم اخلاقی و عملی در زندگی است. شعر واقع گراست و برخوردی منطقی با رخدادهای زندگی ادامه دارد، اما نشانه های جبرگاریی دارد. رسم سرای درشت (دینا) این است که گاهی برای ما اتفاقات خوب رقم بزند و گاهی بد. چه بخواهیم، چه نخواهیم، این اتفاق خواهد افتاد. زمانی در زندگی خوش و زمانی دیگر ناخوش خواهیم بود.

ب) شعر ساده، روان و قابل درک است. «مشو»، شکل تاریخی فعل نهی است که امروزه به جای آن «نشو» به کار می رود. در قلمرو فکری، شعر کاملا رنگ تعلیمی دارد و نکته ای حکمی و در عین حال دینی را بیان می کند. در آموزه های دینی، خصوصا در قرآن، مومنان به دقت در اعمال خود سفارش شده اند، زیرا هر عمل خوب یا بدی، ولو اندک، از جانب خداوند بی پاسخ نخواهد ماند.

پ) با توجه به این که شعر از زبانی کنایی و ادبی بهره می گیرد، تمایل به دشواری در آن مشهود است. کاربرد واژگان حالیا (در معنای اکنون)، قرین، حقیقت و مجاز، فهم شعر را دشوار کرده است. مجاز و حقیقت نیز با یکدیگر رابطه معنایی تناسب تشکیل داده اند.

ت) ریخته بال، ترکیبی است بر ساخته شاعر، سرکشی در مصراع دوم می تواند هم فعل باشد، هم اسم، در صورتی که آن را اسم تلقی کنیم، در مصراع دوم حذف فعل (می کنی) داریم. حرف اضافه «به» در مصراع اول به معنای «در» و از ویژگی های تاریخی باقی مانده در زبان این دوره است. در قلمرو فکری، با شعر درون گرا، ذهنی، احساساتی و مایوسانه روبه رو هستیم.

5- مفتعلن فاعلن // مفتعلن فاعلن