گام به گام خودارزیابی صفحه 54 درس سجع و انواع آن علوم و فنون ادبی (1)

1) در اشعار و جمله های زیر، سجع را بیابید.

الف) بزرگان گفته اند: دولت، نه به کوشیدن است؛ چاره کم جوشیدن است.       سعدی

ب) الهی به شناخت تو زندگانیم، به نام تو آبادانیم، به یاد تو شادانیم و به یافت تو ناتوانیم.                    خواجه عبدالله

پ) سِرّ عشق، نهفتنی است نه گفتنی و بساط مِهر، پیمودنی است نه نمودنی.       مقامات حمیدی

ت) من مانده ام مهجور از او، دیوانه و رنجور از او          گویی که نیشی دور از او در استخوانم می رود

                                                                                                 سعدی

2) عبارت زیر را می توان مسجّع نامید؟ دلیل خود را بنویسید.

پادشاهی او راست زیبنده، خدایی او راست درخورنده، بلندی و برتری از درگاه او جوی

و بس.                                                جهانگشای جوینی

3) در عبارت زیر، واژه های سجع کدام اند؟ وجه اشتراک آنها را بنویسید.

تنی چند متفق سیاحت بودند و شریک رنج راحت.

                                                                                    گلستان سعدی

4) واژه های …………… و …………… در عبارت زیر، سجع متوازی دارند.

جوانمرد که بخورد و بدهد، به از عابد که روزه دارد و بنهد.

                                                                                    گلستان سعدی

5) در هر عبارت، سجع را بیابید و نوع آن را مشخّص نمایید.

الف) محبّت را غایت نیست؛ از بهر آنکه محبوب را نهایت نیست.

                                                                                 تذکرة الاولیا، عطاّر

ب) پشت و پناه سپاه من بود، در دیدۀ دشمنان خار و بر روی دوستان خال.

پ) فلان را کرم بی شمار است و هنر بی حساب، دارای عزمی است متین و طبعی کریم.

ت) ظاهر درویشی، جامۀ ژنده است و موی سترده و حقیقت آن، دل زنده و نفس مرده.

ث) ارادت بی چون، یکی را از تخت شاهی فروآرد و دیگری را در شکم ماهی نکو دارد.

6) در متن زیر، سجع ها را بیابید، نوع هر یک را مشخّص نمایید و دربارۀ ارزش موسیقایی هر یک اظهار نظر کنید.

«صیّاد بی روزی، ماهی در دجله نگیرد و ماهی بی اجل در خشک نمیرد. دو چیز مُحال عقل است: خوردن بیش از رزق مقسوم و مردن پیش از وقت معلوم. به نانهاده، دست نرسد و نهاده، هر کجا هست، برسد. هر که به تأدیب دنیا راه صواب نگیرد، به تعذیب عقبی گرفتار آید».

                                                                               گلستان سعدی

1) الف) کوشیدن و جوشیدن، سجع متواز دارند، زیرا دو واژه با هم هم وزن و در حرف پایانی یکسان هستند.

ب) «زندگانیم و آبادانیم» سجع متوازی دارند، زیرا دو واژه با هم هم وزن و در حرف پایانی یکسان هستند.

کلمات: آبادانیم و شادانیم سجع مطرف دارند زیرا، در حرف پایانی یکسان هستند.

پ) «نهفتی و گفتنی» سجع مطرف دارند، زیرا در حرف پایانی یکسان هستند. کلمات «پیمودنی و نمودنی» سجع متوازی دارند زیرا هم وزن و در حرف پایانی یکسان اند.

ت) مهجور و رنجور سج متوازی دارند، زیرا هم وزن و در حرف پایانی یکسان اند.

2) بله زیرا کلمات آخر قرینه ها «زیبنده و درخورنده» سجع مطرف دارند (فقط در حرف پایان یکسان اند)

3) سیاحت و راحت سجع مطرف دارند، زیرا در حرف پایانی یکسان هستند

4) پاسخ بخورد و بدهد (دارد و بِنهد)

5) الف) کلمات «غایت و نهایت» سجع مطرف دارند، زیرا در حرف پایانی یکسان اند.

ب) کلمات «خار و خال» سجع متوازن دارند.

پ) کلمات «بی شمار و بی حساب» سجع متوازن دارند.

کلمات «متین و کریم» سجع متوازن دارند.

ت) کلمات «ژنده و سترده» سجع مطرف دارند.

کلمات «زنده و مرده» سجع متوازی دارند.

ث) کلمات «فرآورد و دارد» سجع مطرف دارند.

6) کلمات: «نگیرد و نمیرد» سجع متوازی دارند، این نوع سجع که کلمات مسجع هم وزن اند و واجپایانی آن ها یکسان است، ارزش موسیقایی اش از همه بیش تر است.

کلمات: «مقسوم و معلوم» .............................................

کلمات: «نرسد و برسد» .............................................

کلمات: «نگیرد و آید» سجع مطرف دارند (فقط در واج پایانی یکسان اند) ارزش موسیقایی این نوع سجع از سجع متوازی کمتر است.