اگر a عددي حقيقي و δ يك عدد مثبت باشد، بازه ي\((a - \delta + \delta )\) را يك همسايگي a مينامند a) مركز و δ شعاع همسايگي نام دارند(. اگر a را از اين همسايگي حذف كنيم، آن را يك همسايگي محذوف a مينامند.
مثال
هر يك از بازه هاي\(\left( {1/9,2/1} \right),\left( {0,4} \right),\left( {1,3} \right)\) يك همسايگي 2 هستند.
مثال
هر يك از مجموعه هاي \((0,2) \cup (2,4),(1,3) - \left\{ 2 \right\}\)و\(\left\{ {\left. x \right|} \right.1/9 < x < 2/1,x \ne \left. 2 \right\}\) يك همسايگي محذوف 2 هستند.
مثال
اگر \((3k - 2,k + 4)\)يك همسايگي 3 باشد، a و δ را به دست آوريد؟
عدد 3 نقطه ي وسط بازه است، پس
\(3 = \frac{{(3k - 2) + (k + 4)}}{2} \Rightarrow 4k + 2 = 6 \Rightarrow k = 1\)
بنابراين همسايگي به صورت \((1,5)\)در مي آيد و \(a = \frac{{1 + 5}}{2} = 3\) و\(\delta = 3 - 1 = 2\)
مثال
اگر مجموعه ی \(( - 3,y) \cup (2,{x^2} + 1)\)نمايشگر يك همسايگي محذوف باشد، حاصل \(3{x^2} + y\)را به دست آوريد؟
ابتدا طوري دو بازه را مينويسيم كه اعداد از كوچك به بزرگ مرتب شوند و داريم \(y = 2\) چون همسايگي محذوف 2 است، بايد:
\(2 = \frac{{ - 2 + {x^2} + 1}}{2} \Rightarrow {x^2} - 2 = 4 \Rightarrow x = \pm \sqrt 6 \)
بنابراين داريم:
\(3{x^2} + y = 3( \pm \sqrt 6 ) + 2 = 20\)
مثال
كداميك از مجموعه هاي زير يك همسايگي محذوف a را نمايش ميدهند؟
الف) \(\left\{ {x \in \left. R \right|} \right.0 < \left| {x - a} \right| < \left. \delta \right\}\) ب)\(\left\{ {x \in \left. R \right|} \right.\left| {x - a} \right| < \left. \delta \right\}\)
الف)
\(\begin{array}{l}0 < \left| {x - a} \right| < \delta \Rightarrow \left\{ \begin{array}{l}\left| {x - a} \right| < \delta \\\\\left| {x - a} \right| \ne 0\end{array} \right. \Rightarrow \left\{ \begin{array}{l} - \delta < x - a < a + \delta \\\\x \ne a\end{array} \right.\\\\x \in (a - \delta ,a + \delta ) - \left\{ a \right\}\end{array}\)
بنابراين يك همسايگي محذوف a را نمايش ميدهد.
ب)
\(\left| {x - a} \right| < \delta \Rightarrow - \delta < x - a < \delta \Rightarrow a - \delta < x < a + \delta \)
بنابراین یک همسايگي هست ولی همسایگی محذوف نیست.
اگر a عددي حقيقي و δ يك عدد مثبت باشد، بازه به صورت\((a - \delta ,a)\) را يك همسايگي چپ a و بازه به صورت\((a,a + \delta )\) را يك همسايگي راست a ميناميم.
مثال
هر يك از بازه هاي\(\left( {3,3/1} \right)\) و \(\left( {3,4} \right)\) و\(\left( {3,5} \right)\) يك همسايگي راست 3 و هر يك از بازه هاي \(\left( {2/9,3} \right)\)و \(\left( {2,3} \right)\)و\(\left( { - 1,3} \right)\) يك همسايگي چپ 3 هستند.
مثال
همسايگي \(\left( {2,3} \right) \cup \left( {3,4} \right)\)در واقع از اجتماع يك همسايگي چپ 3 يعني \(\left( {2,3} \right)\) و يك همسايگي راست 3 يعني\(\left( {3,4} \right)\) تشكيل شده است.
اگر I يك همسايگي نقطه ي a باشد، گوييم تابع f در همسايگي I تعريف شده است، . هرگاه\(I \subseteq {D_f}\)
مثال
تابع \(y = \sqrt x \)در كداميك از همسايگي هاي زير تعريف شده است
الف) \(\left( {2,3} \right)\) ب) \(\left( {0,4} \right)\)
ج)\(\left( { - 2,1} \right)\) د) \(\left( { - 1, - 3} \right)\)
می دانیم پس داريم :
الف) \(\left( {2,3} \right) \subseteq {D_f}\)پس تابع در همسايگي \(\left( {2,3} \right)\) تعريف شده است.
ب)\(\left( {0,2} \right) \subseteq {D_f}\) پس تابع در همسايگي \(\left( {0,4} \right)\)تعريف نشده است.
ج)\(\left( { - 2,1} \right) \not\subset {D_f}\) پس تابع در همسايگي \(\left( { - 2,1} \right)\) تعريف نشده است
د) \(\left( { - 1, - 3} \right) \not\subset {D_f}\)پس تابع در همسایگی \(\left( { - 1, - 3} \right)\)تعریف نشده است.
مثال
تابع \(y = \sqrt {x - 1} \)در كداميك از همسايگي هاي عدد يك تعريف شده است.
الف)\(\left( {1,1 + \delta } \right)\) ب)\((1 - \delta ,1 + \delta )\) ج) \((1 - \delta ,1)\)
می دانیم\({D_f} = \left[ {1, + \infty )} \right.\) پس \(\delta \)هر عدد مثبتي كه باشد تابع در همسايگي\((1,1 + \delta )\) تعريف شده است . ولي به ازاي هيچ مقدار مثبتي از δ در همسايگي هاي \((1 - \delta ,1 + \delta )\)و \((1 - \delta ,1)\) تعريف نشده است.
مثال
نمودار تابع f زيربه صورت رسم شده است. با توجه به نمودار مشخص كنيد تابع f در كداميك از همسايگي هاي زير تعريف شده است.
الف) \(\left( { - 3, - 1} \right)\) ب) \(\left( { - 2,2} \right)\)
ج) \(\left( {1,2} \right)\) د) \(\left( {0,3} \right)\)
هـ)\(\left( {0,7} \right)\) و) \(\left( {3,4} \right)\)
ز) \(\left( {2,3} \right)\)
با توجه به شكل داريم:
\({D_f} = \left( { - \infty ,0} \right) \cup \left( {0,3} \right) \cup \left( {4, + \infty } \right)\)
بنابراين تابع در همسايگي هاي\(\left( {0,3} \right),\left( {1,2} \right),\left( { - 3, - 1} \right)\) و \(\left( {2,3} \right)\) تعريف شده ولي در همسايگي هاي \(\left( {0,7} \right),\left( { - 2,2} \right)\)و \(\left( {3,4} \right)\)تعريف نشده است.
وقتي ميگوييم متغير مستقل x به عدد ثابت a نزديك ميشود . يعني هر اندازه كه بخواهيم متغير x به a نزديك ميشود ولي هيچگاه مساوي a نميشود. به بيان ديگر به ازاي هر عدد دلخواه و مثبت مانند ε داريم:
\(0 < \left| {x - a} \right| < \delta \)
مثال
با رسم يك جدول و نوشتن چند مقدار در آن مفهوم نزديك شدن متغير x را به عدد 2 نمايش دهيد.
مثال
با رسم یک جدول و نوشتن چند مقدار در آن مفهوم نزدیک شدن متغیر x رابه عدد ثابت -2نمایش دهید.
برای یک تابع fاگر مقادیر متغیر مستقل x(در دامنه f )به عددی مانند a نزدیک شوند و مشاهده شود که مقادیرf(x) به عددی مانندl نزدیک می شوند.(ممکن است مساوی l هم بشوند) گوییم تابعf در نقطه ی aحد داردو حد آن برابرl است و می نویسیم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) = l\)
مثال
با رسم يك جدول حاصل حد تابع\(f(x) = 2x + 3\) را در\(x = 5\) محاسبه کنید.
همانگونه که از جدول مشاهده می شود بانزدیک شدن مقادیر متغیر x به عدد 5 مقادیر تابعf به عدد 13 نزدیک می شوند و داریم :
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 5} (2x + 3) = 13\)
توجه:تابع fدر\(x = 5\) تعریف شده است و \(f(5) = 13\)می باشد.
مثال
بارسم یک جدول حاصل حد تابع \(f(x) = \frac{{{x^2} - 4}}{{x - 2}}\)را در x=2محاسبه کنید.
همانگونه که از جدول مشاهده می شود با نزدیک شدن مقادیر متغیر x به عدد 2مقادیر تابع f به عدد 4 نزدیک می شوندو داریم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{{x^2} - 4}}{{x - 2}}\)
توجه:تابعf در x=2 تعریف نشده است ولی حد دارد.
مثال
با رسم یک جدول رفتار تابع\(f(x) = \frac{1}{{x - 1}}\) را وقتی متغیر X به عدد یک نزدیک می شود بررسی کنید.
همانگونه که از جدول مشاهده می شود وقتی متغیر به عدد یک نزدیک می شودمقادیر تابع به هیچ عددی نزدیک نمی شوندو از نظر قدر مطلق مرتبا افزایش می یابند.بنابراین میگوییم تابع fدرx=1 حد ندارد.
توجه:تابع fدرx=1 نه تعریف شده است و نه حد دارد.
شرط لازم برای انکه بتوان درمورد حد تابع F درx=a صحبت کرد ان است که تابع F دست کم در یک همسایگی A تعریف شده باشد
مثال
در کدامیک از توابع زیرمیتوان از حد تابعf در نقطه ی داده شده صحبت کرد.
الف) \(f(x) = \frac{1}{{\left| x \right|}},x = \frac{1}{2}\) ب) \(f(x) = x - \left| x \right|\)
ج)\(f(x) = \left\{ \begin{array}{l}x - 1,x < 1\\\\1 - x,x > 1\end{array} \right.,x = 1\)
الف)
باتوجه به اینکه\({D_f} = ( - \infty ,0) \cup \left[ {1, + \infty )} \right.\) پس تابع f در هیچ همسایگی\(\frac{1}{2}\) تعریف نشده است.یعنی نمیتوان از حدتابع fدر\(x = \frac{1}{2}\) صحبت کرد.
ب)
با توجه به اين كه \({D_f} = R\)پس میتوان درمورد حد تابع در x=2صحبت کرد
ج)
با توجه به اين كه \({D_f} = R - \left\{ 1 \right\}\)پس میتوان درمورد حد تابع در x=2 را بررسي کرد
همانگونه كه از جدول مشاهده ميشود داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = 0\)
توجه: تابع f در x=1تعريف نشده است ولي حد دارد.
در تابع f اگر متغير x با مقدارهاي بزرگتر از عدد a به a نزديك شود و مقدارهايf(x) به عددي مانند l نزديك شوند، گوييم تابع f در نقطه يا به طول a حد راست دارد و مينويسيم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {a^ + }} f(x) = l\)
مثال
بارسم جدول اگر \(f(x) = \frac{{\left| x \right|}}{x}\)حاصل \(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} f(x)\)را محاسبه كنيد.
بنابراین داریم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} \frac{{\left| x \right|}}{x} = 1\)
مثال
اگر \(f(x) = \left\{ \begin{array}{l}3 - x,x < 1\\\\3,x = 1\\\\x + 1,x > 1\end{array} \right.\)مقدار\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \) را با استفاده از رسم نمودار محاسبه کنید
نمودار تابع f در فاصله ی \((1, + \infty )\)به صورت زیر است.
همانگونه كه از نمودار مشاهده مي شود با نزديك شدن مقادير x از طرف راست ( مقادير بزرگتر از يك ) به يك، مقادير f(x)به عدد 2 نزديك ميشوند. بنابراين داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = 2\)
در تابع f اگر متغير x با مقدارهاي کوچک تر از عدد a به a نزديك شود و مقدارهاي f(x)به عددي مانند k نزديك شوند، گوييم تابع f در نقطه يا به طول a حد چپ دارد و مينويسيم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {a^ - }} f(x) = k\)
مثال
اگر\(f(x) = \frac{{\left| x \right|}}{x}\) با رسم جدول حاصل \(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} f(x)\)را محاسبه كنيد.
بنابراين داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \frac{{\left| x \right|}}{x} = 1\)
مثال
اگر \(f(x) = \left\{ \begin{array}{l}3 - x,x < 1\\\\3,x = 1\\\\x + 1,x > 1\end{array} \right.\)حاصل\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x)\) را با استفاده از رسم نمودار تابع محاسبه كنيد.
نمودار تابع f در فاصله ي \(\left( { - \infty ,1} \right)\)به صورت زير است.
همانگونه كه از نمودار مشاهده مي شود با نزديك شدن مقادير x از طرف چپ ( مقادير كوچكتر از يك) به يك، مقادير f(x)به عدد 2 نزديك ميشوند. بنابراين داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x) = 2\)
اگر حدهاي چپ و راست تابع در نقطه اي مساوي باشند، تابع در آن نقطه حد دارد و حد آن همان مقدار حد چپ و راست در آن نقطه است.
مثال
ابتدا نمودار هر يك از توابع زير را رسم كنيد و سپس با استفاده از نمودار، حدهاي چپ و راست و حد تابع را در صورت وجود در نقطه ي داده شده محاسبه كنيد
الف) \(f(x) = \left\{ \begin{array}{l} - x,x < 0\\\\3,x = 0\\\\x + 1,x > 0\end{array} \right.,x = 0\)
نمودار تابع به صورت زير است.
با توجه به نمودار داريم
\(\left\{ \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} f(x) = 0\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} f(x) = 1\end{array} \right. \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} f(x)\)
وجود ندارد
ب)\(f(x) = \left\{ \begin{array}{l}{x^2} - 2x,x \ne 1\\\\0,x = 1\end{array} \right.,x = 1\)
نمودار تابع به صورت زير است.
با توجه به نمودار داريم:
\(\left\{ \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x) = - 1\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = - 1\end{array} \right. \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = - 1\)
ج) \(=f(x) = \left[ x \right],x = 2\)
ج)نمودار تابع به صورت زير است.
با توجه به نمودار داريم:
\(\left\{ \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} f(x) = 1\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} f(x) = 2\end{array} \right. \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} f(x) = 1\)
وجود ندارد
مثال
نمودار توابع f ، g و h به صورت زير رسم شده است. با استفاده از نمودار، حد توابع f ، g و h را در نقطه ای به طول x=2 محاسبه كنيد.
الف
با توجه به نمودار تابع در x=2از چپ حد ندارد و از راست نيز حد ندارد. بنابراين تابع در x=2حد ندارد .
ب)تابع g در x=2از چپ حد ندارد ولي \(\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} f(x) = 0\) بنابراين g در x=2حد ندارد.
ج)به دليل عدم تعريف تابع h در يك همسايگي چپ ،2 بحث از وجود حد چپ در اين نقطه معنادار نيست. ازدر واقع منظور حد تابع h در x=2همان حد راست تابع h در x=2است. يعني:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} h(x) = 1\)
مثال
اگر تابع \(f(x) = \left\{ \begin{array}{l}{x^2} + x,x > 2\\\\ax + b,x < 2\end{array} \right.\)در x=2 داراي حد باشد، چه رابطه اي بين a و b برقرار است.
\(\left. \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} ({x^2} + x) = 6\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} (ax + b) = 2a + b\end{array} \right\}\)
مثال
نمودار تابع زوج f به صورت زير رسم شده است.
با توجه به نمودار، حدود زير را محاسبه كنيد.
الف) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} f(x)\)ب) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 3} f(x)\) ج) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x)\)
با توجه به اين كه f تابعي زوج است، نمودار آن نسبت به محور y ها متقارن است. بنابراين داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x) = 3\)(الف
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 3} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to 3} f(x) = 0\)(ب
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} f(x) = 1\)(ج
مثال
نمودار تابع زوج f به صورت زير رسم شده است.
با توجه به نمودار، حدود زير را محاسبه كنيد
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} f(x)\)
ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 3} f(x)\)
ج) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x)\)
با توجه به اين كه f تابعي زوج است، نمودار آن نسبت به محور y ها متقارن است. بنابراين داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x) = 3\)(الف
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 3} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to 3} f(x) = 0\)(ب
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} f(x) = 1\)(ج
تابع ثابت f(x)=cدر همه ی نقاط حد داردو حد آن در همه ی نقاط c است یعنی:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} c = c\)
تابع f(x)=x در همه ی نقاط حد داردو حد آن در هر نقطه به طول aبرابرa است یعنی:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} x = a\)
اگر\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) = l\) و\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = k\) آنگاه:
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to a} (f(x) + g(x)) = \mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) + \mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = l + k\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to a} (f(x) - g(x)) = \mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) - \mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = l - k\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to a} (f(x) \times g(x)) = \mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) \times \mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = l \times k\end{array}\)
اين قضايا را براي تعداد متناهي تابع نيز ميتوان تعميم داد.
اگر p(x) يك تابع چندجمله اي باشد، آنگاه:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} p(x) = p(a)\)
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد.
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} (2x + 3)\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} ({x^2} - 3x + 5)\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \sqrt 2 } ({x^3} - 2{x^2} + x)\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 7} \frac{{1 - 5x}}{3}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} (2x + 3) = 1 \times 4 + 3 = 11\)
ب)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} ({x^2} - 3x + 5) = {1^2} - 3(1) + 5 = 3\)
ج)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \sqrt 2 } ({x^3} - 2{x^2} + x) = {\left( {\sqrt 2 } \right)^3} + 2{\left( {\sqrt 2 } \right)^2} + \sqrt 2 = 3\sqrt 2 + 4\)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 7} \frac{{1 - 5x}}{3} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 7} ( - \frac{5}{3}x + \frac{1}{3}) = - \frac{5}{3}(7) + \frac{1}{3} = - \frac{{34}}{3}\)
اگر a عضوي از دامنه ي تابع باشد، آن گاه:
\(\begin{array}{l}{\mathop {\lim }\limits_{x \to a} ^k}\sqrt x { = ^k}\sqrt a ,\mathop {\lim }\limits_{x \to a} {b^x} = {b^a}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \sin x = \sin x,\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \cos x = \cos a\end{array}\)
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد(
الف) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \sqrt x \) ب)\({\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} ^3}\sqrt x \)
ج) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 8} (\sqrt x { + ^3}\sqrt x - 2)\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \sin x\)
هـ)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} {\sin ^2}x\) و)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} (2\sin x - 3\cos x)\)
ز)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} {3^x}\) ح)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} {2^x}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \sqrt x = \sqrt 0 = 0\)
توجه: منظور از\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \sqrt x \)درواقع\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} \sqrt x \) است . زيرا تابع\(y = \sqrt x \) تنها در همسايگي راست صفر تعريف شده است.
ب(
\({\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} ^3}\sqrt x { = ^3}\sqrt 0 = 0\)
ج)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 8} (\sqrt x { + ^3}\sqrt x - 2) = \mathop {\lim }\limits_{x \to 8} \sqrt {x + } {\mathop {\lim }\limits_{x \to 8} ^3}\sqrt x - \mathop {\lim }\limits_{x \to 8} 2 = \sqrt 8 { + ^3}\sqrt 8 - 2 = 2\sqrt 2 + 2 - 2 = 2\sqrt 2 \)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \sin x = \sin x\frac{\pi }{4} = \frac{{\sqrt 2 }}{2}\)
هـ)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} {\sin ^2}x = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} (\sin x\sin x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \sin x \times \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \sin x = 1 \times 1 = 1\)
و)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} (2\sin x - 3\cos x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} 2\sin x - \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} 3\cos x\\\\2\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \sin x - 3\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \cos x\\\\2\sin x\frac{\pi }{4} - 3\cos \frac{\pi }{4}\\\\\sqrt 2 - 3\frac{{\sqrt 2 }}{2} = - \frac{{\sqrt 2 }}{2}\end{array}\)
ز)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} {3^x} = {3^{ - 2}} = \frac{1}{9}\)
ح)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} {2^x} = {2^4} = 16\)
اگر توابع f و g در a حد داشته باشند و\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) \ne 0\) آنگاه تابع\(\frac{f}{g}\) نيز در a حد دارد و f داريم:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \frac{{f(x)}}{{g(x)}} = \frac{{\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x)}}{{\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x)}}\)
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{{x^2} + 4x + 3}}{{2x - 1}}\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\cos x + \sin x}}{{2\sin x - \cos x}}\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} \frac{{\sqrt x + 2x}}{{{x^2} - 3}}\) (د \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{1}{{x - 1}}\)
ه)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \tan x\)
الف )
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{{x^2} + 4x + 3}}{{2x - 1}} = \frac{{4 + 8 + 3}}{{4 - 1}} = \frac{{15}}{3} = 5\)
ب)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\cos x + \sin x}}{{2\sin x - \cos x}} = \frac{{0 + 1}}{{2 - 0}} = \frac{1}{2}\)
ج)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 4} \frac{{\sqrt x + 2x}}{{{x^2} - 3}} = \frac{{2 + 4}}{{16 - 3}} = \frac{6}{{13}}\)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} (x - 1) = 0\)پس وقتي x به 1 نزديك ميشود، قدرمطلق مقادير \(\frac{1}{{x - 1}}\)به طور نامحدود افزايش مييابد و به عدد خاصي نزديك نميشوند. بنابراين \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{1}{{x - 1}}\) وجود ندارد.
هـ)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \tan x = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{\sin x}}{{\cos x}} = \frac{{\sin \frac{\pi }{4}}}{{\cos \frac{\pi }{4}}} = 1\)
توجه: اگر داريم \(a \ne kz + \frac{\pi }{2}\)، داريم \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \tan x = \tan a\)، اگر \(a \ne k\pi \)داریم\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \cot a = \cot a\) و اگر \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f\left( x \right) = 0\) و \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g\left( x \right) = 0\) و اگر در يك همسايگي a ،\(f(x) \ne 0\) و \(g(x) \ne 0\)، در اين صورت گوييم \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \frac{{f\left( x \right)}}{{g(x)}}\) مبهم است. براي محاسبه ي حد تابع \(\frac{{f\left( x \right)}}{{g(x)}}\) درx=a در صورت وجود، با ساده كردن و حذف عامل هاي مشترك \(\frac{{f\left( x \right)}}{{g(x)}}\)، به كسري تبديل ميشود كه حد آن را به كمك قضايايي كه ذكر آن رفت ميتوان محاسبه نمود.
مثال
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{{{\cos }^2}x}}{{1 - \sin x}}\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos x}}{{{{\sin }^2}x}}\)
ج )\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \sin 2x}}{{\sin x - \cos x}}\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\tan (x - \frac{\pi }{4})}}{{2\sin (\frac{\pi }{4} - x)}}\)
ه)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{{{\sin }^2}x - {{\sin }^3}x}}{{{{\cos }^2}x - {{\cos }^3}x}}\) و)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \tan x}}{{\sin x - \cos x}}\)
ز)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \frac{{\sin x + \sin 2x + \sin 3x}}{{2\cos x + 1}}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{{{\cos }^2}x}}{{1 - \sin x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - {{\sin }^2}x}}{{1 - \sin x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{(1 - {{\sin }^2}x)(1 + {{\sin }^2}x)}}{{1 - \sin x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} (1 + \sin x) = 1\)
ب)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos x}}{{{{\sin }^2}x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos x}}{{1 - {{\cos }^2}x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos x}}{{(1 - \cos )(1 + \cos )}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{1}{{1 + \cos }} = \frac{1}{2}\)
ج)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \sin 2x}}{{\sin x - \cos x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{\sin 2x + {{\cos }^2}x - 2\sin x\cos x}}{{\sin x - \cos x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{{{(\sin x - \cos x)}^2}}}{{\sin x - \cos x}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} (\sin x - \cos x) = \sin \frac{\pi }{4} - \cos \frac{\pi }{4} = 0\end{array}\)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\tan (x - \frac{\pi }{4})}}{{2\sin (\frac{\pi }{4} - x)}}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\frac{{\sin (x - \frac{\pi }{4})}}{{\cos (x - \frac{\pi }{4})}}}}{{ - 2\sin (x - \frac{\pi }{4})}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{1}{{ - 2\sin (x - \frac{\pi }{4})}} = - \frac{1}{2}\)
ه)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{{{\sin }^2}x - {{\sin }^3}x}}{{{{\cos }^2}x - {{\cos }^3}x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{{{\sin }^2}x(1 - \sin x)}}{{{{\cos }^2}x(1 - \cos x)}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{(1 - {{\cos }^2}x)(1 - \sin x)}}{{{{\cos }^2}x(1 - \cos x)}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{(1 - {{\cos }^2}x)(1 + \cos x)(1 - \sin x)}}{{{{\cos }^2}x}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{(1 + \cos x)(1 - \sin x)}}{{{{\cos }^2}x}} = 2\end{array}\)
و)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \tan x}}{{\sin x - \cos x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \frac{{\sin x}}{{\cos x}}}}{{\sin x - \cos x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \frac{{\cos x - \sin x}}{{\cos x}}}}{{\sin x - \cos x}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{4}} \frac{{1 - \frac{{(\sin x - \cos x)}}{{\cos x}}}}{{\sin x - \cos x}}\end{array}\)
ز)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \frac{{\sin x + \sin 2x + \sin 3x}}{{2\cos x + 1}}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \frac{{(\sin x + \sin 3x) + \sin 2x}}{{2\cos x + 1}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \frac{{2\sin x2x\cos x + \sin 2x}}{{2\cos x + 1}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \frac{{\sin x(2x\cos x + 1)}}{{2\cos x + 1}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{2\pi }}{3}} \sin 2x = \sin \frac{{4\pi }}{3} = - \frac{{\sqrt 2 }}{3}\\\end{array}\)
اگر P(x) وQ(x) دو چند جمله اي باشند و در محاسبه ي حد\(\frac{{P(x)}}{{Q(x)}}\) در نقطه اي به طول a به حالت مبهم\(\frac{0}{0}\) برخورد كنيم، اين به معناي آن است كه \(P(a) = 0\) و\(Q(a) = 0\) يعني صورت 0 و مخرج برx-a بخش پذيرند و ميتوان عامل ( عامل هاي )x-a را در صورت و مخرج ظاهر ساخته، از صورت و مخرج حذف كنيم. سپس حد را در صورت وجود محاسبه كنيم.
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد؟
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 3} \frac{{{x^2} - 9}}{{{x^3} - 27}}\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \frac{{{x^5} + 32}}{{{x^3} + 8}}\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^3}2x - 3}}{{{x^4} - 1}}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 3} \frac{{{x^2} - 9}}{{{x^3} - 27}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 3} \frac{{(x - 3)(x + 3)}}{{(x - 3)({x^2} + 3x + 9)}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 3} \frac{{x + 3}}{{{x^2} + 3x + 9}} = \frac{6}{{27}} = \frac{2}{9}\)
با توجه به اينكه x=3صورت و مخرج را صفر ميكند. صورت و مخرج بر x-3 بخشپذير هستند.
ب)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \frac{{{x^5} + 32}}{{{x^3} + 8}}\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \frac{{{x^5} + {2^5}}}{{{x^3} + {2^3}}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \frac{{(x + 2)({x^4}\_2{x^3} + 4{x^2} - 8x + 16)}}{{(x + 2)({x^2} - 2x + 4)}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \frac{{{x^4}\_2{x^3} + 4{x^2} - 8x + 16)}}{{{x^2} - 2x + 4}} = \frac{{80}}{{12}} = \frac{{20}}{3}\end{array}\)
ج)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^3}2x - 3}}{{{x^4} - 1}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{(x - 1)({x^2} + x + 3)}}{{(x - 1)(x + 1)({x^2} + 1)}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^2} + x + 3}}{{(x + 1)({x^2} + 1)}} = \frac{5}{4}\)
مثال
در تساوي زير مقادير a و b را به دست آوريد؟
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^2} - 6x + 5}}{{{x^2} + ax + b}} = 2\)
عدد يك، صورت را صفر ميكند. با توجه به اينكه جواب حد عدد 2 است. لازم است x=1ريشه ي چندجمله اي مخرج نيز باشد. يعني \(1 + a + b = 0\)بنابراين صورت و مخرج هر دو عامل x-1دارند. پس داريم:
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^2} - 6x + 5}}{{{x^2} + ax + b}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{{x^2} - 6x + 5}}{{{x^2} + ax + ( - a - 1)}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{(x - 1)(x - 5)}}{{(x - 1)(x + a + 1)}}\\\\ = \frac{{ - 4}}{{2 + a}}\\\\ \Rightarrow \frac{{ - 4}}{{2 + a}} = 2 \Rightarrow 4 + 2a = - 4 \Rightarrow a = - 4\\\\1 + a + b = 0b = 3\end{array}\)
مثال
اگر\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{{x^n} - {2^n}}}{{x - 2}} = 80\) ، مقدار n را به دست آوريد؟
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{{x^n} - {2^n}}}{{x - 2}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{(x - 2)({x^{n - 1}} + 2{x^{n - 2}} + 4{x^{n - 3}} + ... + {2^{n - 1}})}}{{x - 2}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} ({x^{n - 1}} + 2{x^{n - 2}} + 4{x^{n - 3}} + ... + {2^{n - 1}})\\\\ = {2^{n - 1}} + {2^{n - 1}} + {2^{n - 1}} + ... + {2^{n - 1}}\\\\ = n \times {2^{n - 1}}\\\\ = 80\\\\ \Rightarrow n = 5\end{array}\)
اگر P(x) يا Q(x) عبارت هاي راديكالي باشند، براي محاسبه ي \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \frac{{P(x)}}{{Q(x)}}\)در حالت مبهم \((\frac{0}{0})\) لازم است با گويا كردن و يا روش هاي ديگر عامل صفر كننده را ظاهر ساخته و پس از 0 حذف آن، حد را در صورت وجود محاسبه ميكنيم.
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد؟
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 3} - 2}}{{x - 1}}\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{1 - \sqrt x }}{{{x^2} + x - 2}}\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 2} - \sqrt 3 }}{{\sqrt {x + 3} - 2}}\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 5} \frac{{^3\sqrt {x + 3} - 2}}{{{x^2} - 25}}\)
ه)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 27} \frac{{^3\sqrt {x + 3} }}{{\sqrt {x + 3} - 5}}\) و )\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 16} \frac{{^4\sqrt {x - 2} }}{{\sqrt {x - 4} }}\)
الف)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 3} - 2}}{{x - 1}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 3} - 2}}{{x - 1}} \times \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 3} - 2}}{{\sqrt {x + 3} - 2}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{x - 1}}{{\left( {x - 1} \right)\left( {\sqrt {x + 3} + 2} \right)}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{1}{{\sqrt {x + 3} + 2}} = \frac{1}{4}\end{array}\)
ب)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{1 - \sqrt x }}{{{x^2} + x - 2}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{1 - \sqrt x }}{{{x^2} + x - 2}} \times \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{1 + \sqrt x }}{{1 + \sqrt x }}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{1 - x}}{{(x - 1)(x + 2)(1 + \sqrt x )}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{ - 1}}{{(x + 2)(1 + \sqrt x )}} = \frac{{ - 1}}{6}\end{array}\)
ج)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 2} - \sqrt 3 }}{{\sqrt {x + 3} - 2}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 2} - \sqrt 3 }}{{\sqrt {x + 3} - 2}} \times \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 2} + \sqrt 3 }}{{\sqrt {x + 2} + \sqrt 3 }} \times \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 2} + 2}}{{\sqrt {x + 3} + 2}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{(x - 1) - (\sqrt {x + 3} - 2)}}{{(x - 1) - (\sqrt {x + 3} - 2)}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\sqrt {x + 3} + 2}}{{\sqrt {x + 2} + \sqrt 3 )}} = \frac{4}{{2\sqrt 3 }} = \frac{2}{{\sqrt 3 }}\end{array}\)
د)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 5} \frac{{^3\sqrt {x + 3} - 2}}{{{x^2} - 25}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 5} \frac{{^3\sqrt {x + 3} - 2}}{{{x^2} - 25}} \times \frac{{{(^3}\sqrt {x + 3} ) + {2^3}\sqrt {x + 3} + 4}}{{{(^3}\sqrt {x + 3} ) + {2^3}\sqrt {x + 3} + 4}}\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 5} \frac{{x - 5}}{{(x - 5)(x + 5)({{{(^3}\sqrt {x + 3} )}^2} + {2^3}\sqrt x + 4}} = \frac{1}{{10 \times 12}} = \frac{1}{{120}}\end{array}\)
ه)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 27} \frac{{^3\sqrt {x\_3} }}{{\sqrt {x + 3} - 5}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 27} \frac{{^3\sqrt {x - 3} }}{{\sqrt {x + 2} - 5}} \times \frac{{{{{(^3}\sqrt x )}^2} + {3^3}\sqrt x + 9}}{{{(^3}\sqrt x ) + {3^3}\sqrt x + 9}} \times \frac{{\sqrt {x - 2} + 5}}{{\sqrt {x - 2} + 5}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 27} \frac{{(x - 27)(\sqrt {x - 2} + 5)}}{{(x - 27)({(^3}\sqrt {x{)^2}} + {3^3}\sqrt x + 9}} = \frac{{10}}{{27}}\end{array}\)
و)با توجه به اتحاد \({a^4} - {b^4} = (a - b)({a^3} + {a^2}b + a{b^2} + {b^3})\)داریم:
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 16} \frac{{^4\sqrt {x - 2} }}{{\sqrt {x - 4} }}\mathop {\lim }\limits_{x \to 16} \frac{{^4\sqrt {x - 2} }}{{\sqrt {x - 4} }} \times \frac{{{(^4}{{\sqrt {x)} }^3} + 2{(^4}{{\sqrt {x)} }^2} + {4^4}\sqrt {x + 8} }}{{{(^4}{{\sqrt {x)} }^3} + 2{(^4}{{\sqrt {x)} }^2} + {3^3}\sqrt x + 9}} \times \frac{{\sqrt {x + 4} }}{{\sqrt {x + 4} }}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 16} \frac{{(x - 16)(\sqrt x + 4)}}{{(x - 16)({(^4}{{\sqrt {x)} }^3} + 2{(^4}{{\sqrt {x)} }^{^2}} + {4^4}\sqrt x + 8}} = \frac{8}{{32}} = \frac{1}{4}\end{array}\)
هرگاه x زاويه اي بر حسب راديان باشد. آنگاه داريم:
\(\begin{array}{l}1)\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} = 1\\\\2)\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{x}{{\sin x}} = 1\end{array}\)
مثال
ثابت كنيد:
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \infty } \frac{{\tan x}}{x} = 1\)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\tan x}}{x} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\frac{{\sin x}}{{\cos x}}}}{x} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} \times \frac{1}{{\cos x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x}}{x} \times \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{1}{{\cos x}} = 1 \times 1 = 1\)
توجه : به طريق مشابه ميتوان ثابت كرد
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{x}{{\tan x}} = 1\)
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد.
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin 3x}}{x}\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x + \sin 3x}}{{5x}}\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{x\sin 2x}}{{\tan {x^2}}}\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos 2x}}{{3{x^2}}}\)
ه)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos 7x}}{{1 - \cos 4x}}\) و)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\tan x - \sin x}}{{4{x^3}}}\)
ز)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\cos x - \cos 2x}}{{\cos 2x - \cos 3x}}\) ح)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{\sin (x - 2)}}{{\tan ({x^2} - 3x + 2)}}\)
ط)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\cos x}}{{2x - \pi }}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin 3x}}{x}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin 3x}}{{3x}} \times 3 = 1 \times 3 = 3\)
ب)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x + \sin 3x}}{{5x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\frac{{\sin x}}{x} + \frac{{\sin 3x}}{x}}}{{\frac{{5x}}{x}}} = \frac{{1 + 3}}{5} = \frac{4}{5}\)
ج)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{x\sin 2x}}{{\tan {x^2}}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{x \times \frac{{\sin 2}}{{2x}} \times 2x}}{{\frac{{\tan {x^2}}}{{{x^2}}} \times {x^2}}} = 2\)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos 2x}}{{3{x^2}}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{2{{\sin }^2}x}}{{3{x^2}}} = \mathop {\frac{2}{3}\lim }\limits_{x \to 0} {(\frac{{\sin x}}{x})^2} = \frac{2}{3} \times 1 = \frac{2}{3}\)
ه)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{1 - \cos 7x}}{{1 - \cos 4x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{2{{\sin }^2}(\frac{{7x}}{2})}}{{2{{\sin }^2}x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{(\frac{{2{{\sin }^2}\frac{{7x}}{2}}}{{\frac{{7x}}{2}}}) \times {{(\frac{{7x}}{2})}^2}}}{{(\frac{{2{{\sin }^2}x}}{{2x}}) \times {{(2x)}^2}}} = \frac{{1 \times \frac{{49}}{4}}}{{1 \times 4}} = \frac{{49}}{{16}}\)
و)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\tan x - \sin x}}{{4{x^3}}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\frac{{\sin x}}{{\cos x}} - \sin x}}{{4{x^3}}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x - \cos x\sin x}}{{4{x^3}\cos x}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x(1 - \cos x)}}{{4{x^3}\cos x}}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin x(2{{\sin }^2}x\frac{x}{2})}}{{4{x^3}\cos x}}\\\\\mathop {\frac{1}{2}\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\frac{{\sin x}}{x} \times x \times {{(\frac{{\sin \frac{x}{2}}}{{\frac{x}{2}}})}^2} \times {{\left( {\frac{x}{2}} \right)}^2}}}{{{x^3}\cos x}} = \frac{1}{2} \times \frac{{1 \times \frac{1}{4}}}{1} = \frac{1}{8}\end{array}\)
ز)
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\cos x - \cos 2x}}{{\cos 2x - \cos 3x}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{ - 2\frac{{x - 2x}}{x}\sin \frac{{x + 2x}}{x}}}{{ - 2\frac{{x - 3x}}{2}\sin \frac{{x + 3x}}{2}}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\sin \frac{x}{2}\sin \frac{{3x}}{2}}}{{\sin \frac{x}{2}\sin \frac{{5x}}{2}}}\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \frac{{\frac{{\sin \frac{{3x}}{2}}}{{\frac{{3x}}{2}}} \times \frac{{3x}}{2}}}{{\frac{{\sin \frac{{5x}}{2}}}{{\frac{{5x}}{2}}} \times \frac{{5x}}{2}}} = \frac{3}{5}\end{array}\)
ح)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{\sin (x - 2)}}{{\tan ({x^2} - 3x + 2)}}\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{\frac{{\sin (x - 2)}}{{(x - 2)}} \times (x - 2)}}{{\frac{{\tan ({x^2} - 3x + 2)}}{{({x^2} - 3x + 2)}} \times (x - 2)(x - 1)}} = 1\)
ط)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\cos x}}{{2x - \pi }}\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\sin (\frac{\pi }{2} - x)}}{{ - 2(\frac{\pi }{2} - x)}} = - \frac{1}{2}\sin \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\sin (\frac{\pi }{2} - x)}}{{(\frac{\pi }{2} - x)}} = - \frac{1}{2} \times 1 = - \frac{1}{2}\)
براي به دست آوردن \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \left[ {f(x)} \right]\)ابتدا حاصل\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x)\) را محاسبه ميكنيم، فرض ميكنيم\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) = l\) اگر عددي غير صحيح باشد آنگاه \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \left[ {f(x)} \right] = \left[ l \right]\)و اگر عددي صحيح باشد، در صورت لزوم حد چپ و راست تابع را در x=a به دست مي آوريم.
اگر تابع f ميشامل جزء صحيح باشد ابتدا جزء صحيح را محاسبه كنيم و سپس حاصل حد را در صورت وجود مي یابيم .
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد.
الف) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{2}{2}} \left[ x \right]\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left[ x \right]\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \left[ {{x^2}} \right]\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to - 2} \left[ {3x - 1} \right]\)
ه)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{3}{2}} \left[ {\sin x} \right]\) و)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left[ {\frac{{2x + 4}}{{x + 1}}} \right]\)
ز)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left[ {\frac{{2x + 4}}{{x + 1}}} \right]\) ح)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{3\pi }}{4}} \left[ {\sqrt 2 \cos x} \right]\)
ط) \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \left[ {\frac{{\sin x}}{x}} \right]\) ی)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left[ {\frac{{\left[ x \right] + 3 + x}}{{\left[ {x + \frac{1}{2}} \right] + \left[ { - 2x} \right] + 4 - x}}} \right]\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \left[ {\sin x} \right]\)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{3}{2}} x = \frac{3}{2} \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{3}{2}} \left[ x \right] = \left[ {\frac{3}{2}} \right] = 1\)
ب)
\(\left\{ \begin{array}{l}x \to {2^ - } \Rightarrow 1 < x < 2 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} \left[ x \right] = 1\\\\x \to {2^ + } \Rightarrow 2 < x < 3 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} \left[ x \right] = 2\end{array} \right.\)
پس تابع \(\left[ x \right]\) در x=2حد ندارد.
ج)
\(x \to 0 \Rightarrow 0 < {x^2} < 1 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \left[ {{x^2}} \right] = 0\)
د)
\(\left\{ \begin{array}{l}x \to - {2^ - } \Rightarrow 3x \to - {6^ - } \Rightarrow 3x - 1 \to - {7^ - } \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ - }} \left[ {3x - 1} \right] = - 8\\\\x \to - {2^ + } \Rightarrow 3x \to - {6^ + } \Rightarrow 3x - 1 \to - {7^ + } \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to - {2^ + }} \left[ {3x - 1} \right] = - 7\end{array} \right.\)
ه)
\(\left\{ \begin{array}{l}x \to {0^ - } \Rightarrow - 1 < \sin x < 0 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \left[ {\sin x} \right] = - 1\\\\x \to {0^ + } \Rightarrow 0 < \sin x < 1 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} \left[ {\sin x} \right] = 0\end{array} \right.\)
پس تابع\(\left[ {\sin x} \right]\) در x=0حد ندارد
و)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{2x + 4}}{{x + 1}} = \frac{8}{3} \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{2x + 4}}{{x + 1}} = \left[ {\frac{8}{3}} \right] = 2\)
ز)
\(\begin{array}{l}\frac{{2x + 4}}{{x + 1}} = \frac{{2x + 2 + 2}}{{x + 1}} = 2 + \frac{2}{{x + 1}}\\\\\\x > 1 \Rightarrow x + 1 > 2 \Rightarrow 0 < \frac{1}{{x + 1}} < \frac{1}{2} \Rightarrow 0 < \frac{2}{{x + 1}} < 1 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \left[ {\frac{2}{{x + 1}}} \right] = 0\\\\0 < x < 1 \Rightarrow 1 < x + 1 < 2 \Rightarrow \frac{1}{2} < \frac{1}{{x + 1}} < 1 \Rightarrow 1 < \frac{2}{{x + 1}} < 2 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \left[ {\frac{2}{{x + 1}}} \right] = 1\end{array}\)
بنابراین
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \left[ {\frac{{2x + 4}}{{x + 1}}} \right] = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \left[ {2 + \frac{2}{{x + 1}}} \right]\\\\\mathop {\lim (2 + }\limits_{x \to {1^ + }} \left[ {\frac{2}{{x + 1}}} \right])\\\\2 + \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^\_}} \left[ {\frac{{2x + 4}}{{x + 1}}} \right] = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \left[ {2 + \frac{2}{{x + 1}}} \right])\\\\ = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \left[ {\frac{{2x + 4}}{{x + 1}}} \right] = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \left[ {2 + \frac{2}{{x + 1}}} \right]\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} (2 + \left[ {\frac{2}{{x + 1}}} \right])\\\\2 + \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \left[ {\frac{2}{{x + 1}}} \right] = 3\end{array}\)
لذا تابع \(\left[ {\sqrt 2 \cos x} \right]\)در \(x = \frac{{3\pi }}{4}\)حد ندارد
ح)
\(\left\{ \begin{array}{l}x = \frac{{3{\pi ^ - }}}{4} \Rightarrow - \frac{{\sqrt 2 }}{2} < \cos x < 0 \Rightarrow - 1 < \sqrt 2 \cos x < 0 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{3{\pi ^ - }}}{4}} \left[ {\sqrt 2 \cos x} \right] = - 1\\\\x = \frac{{3{\pi ^ + }}}{4} \Rightarrow - 1 < \cos x < - \frac{{\sqrt 2 }}{2} \Rightarrow - \sqrt 2 < \sqrt 2 \cos x < - 1 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{{3{\pi ^ + }}}{4}} \left[ {\sqrt 2 \cos x} \right] = - 2\end{array} \right.\)
لذا تابع \(\left[ {\sqrt 2 \cos x} \right]\)در \(x = \frac{{3\pi }}{4}\)حد ندارد
ط)وقتی\(x > 1\)میدانیم\(\sin x < x\)پس\(0 < \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} \left[ {\frac{{\sin x}}{x}} \right] < 1\)بنابراین \(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} \left[ {\frac{{\sin x}}{x}} \right] = 0\)همچنین با توجه به زوج بودن تابع \(\frac{{\sin x}}{x}\)داریم \(\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \left[ {\frac{{\sin x}}{x}} \right] = 0\)و لذا\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} \left[ {\frac{{\sin x}}{x}} \right] = 0\)
ی)اگر \(x \to {1^ - }\)داریم
\(\left\{ \begin{array}{l}\left[ x \right] = 0\\\\1 < x + \frac{1}{2} < \frac{3}{2} \Rightarrow \left[ {x + \frac{1}{2}} \right] = 1\\\\ - 2 < - 2x < - 1 \Rightarrow \left[ { - 2x} \right] = - 2\end{array} \right.\)
پس حد چپ به صورت زیر محاسبه می شود
\(\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \frac{{\left[ x \right] + 3 + x}}{{\left[ {x + \frac{1}{2}} \right] + \left[ { - 2x} \right] + 4 - x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} \frac{{0 + 3 + x}}{{1 - 2 + 4 - x}} = \frac{4}{2} = 2\\\end{array}\)
و اگر\(x \to {1^ + }\) داریم :
\(\left\{ \begin{array}{l}\left[ x \right] = 1\\\\\frac{3}{2} < x + \frac{1}{2} < 2 \Rightarrow \left[ {x + \frac{1}{2}} \right] = 1\\\\ - 3 < - 2x < - 2 \Rightarrow \left[ { - 2x} \right] = - 3\end{array} \right.\)
پس حد راست به صورت زیر محاسبه میشود
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \frac{{\left[ x \right] + 3 + x}}{{\left[ {x + \frac{1}{2}} \right] + \left[ { - 2x} \right] + 4 - x}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \frac{{1 + 3 + x}}{{1 - 3 + 4 - x}} = \frac{5}{1} = 5\)
لذا تابع در x=1حد ندارد
اگر \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) = l\)باشد آنگاه
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} \left| {f(x)} \right| = \left| l \right|\)
اگر تابع f شامل قدرمطلق باشد، براي محاسبه ي \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x)\)در صورت لزوم حدود چپ وراست را محاسبه ميكنيم.
مثال
حدود زير را محاسبه كنيد؟
الف)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left| {x - 2} \right|\) ب)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {x - 2} \right|\)
ج)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{\left| {x - 2} \right|}}{{x - 2}}\) د)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\left| {x - 2} \right| - 3}}{{\left| {x - 2} \right| + 4}}\)
هـ)\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\left| {\cos x} \right|}}{{x - \frac{\pi }{2}}}\)
الف)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left| {x - 2} \right| = \left| {2 - 2} \right| = 0\)
ب)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {x - 2} \right| = \left| {1 - 2} \right| = 1\)
ج)
تابع در اینجا حد ندارد \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \frac{{\left| {x - 2} \right|}}{{x - 2}}\left\{ \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} \frac{{ - (x - 2)}}{{x - 2}} = - 1\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} \frac{{ - x - 2}}{{x - 2}} = 1\end{array} \right. \Rightarrow x = 2\)
د)
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\left| {x - 2} \right| - 3}}{{\left| {x - 2} \right| + 4}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{{\left| {1 - 2} \right| - 3}}{{\left| {1 - 3} \right| + 4}} = \frac{{ - 3}}{6} = - \frac{1}{2}\)
ه)
تابع در \(x = \frac{\pi }{2}\)حد ندارد\(\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{\pi }{2}} \frac{{\left| {\cos x} \right|}}{{x - \frac{\pi }{2}}}\left\{ \begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {{\frac{\pi }{2}}^ - }} \frac{{\cos x}}{{x - \frac{\pi }{2}}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {{\frac{\pi }{2}}^ - }} \frac{{\sin (\frac{\pi }{2} - x)}}{{ - (\frac{\pi }{2} - x)}} = - 1\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {{\frac{\pi }{2}}^ + }} \frac{{ - \cos x}}{{x - \frac{\pi }{2}}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {{\frac{\pi }{2}}^ + }} \frac{{ - \sin (\frac{\pi }{2} - x)}}{{ - (\frac{\pi }{2} - x)}} = 1\\\end{array} \right.\)
قضيه فشردگي: اگر به ازاي هر x از يك همسايگي a داشته باشيم\(h(x) \le f(x) \le g(x)\) و \(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to a} h(x) = L\)آنگاه.\(\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(x) = L\)
مثال
\(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {x - 1} \right|\cos \frac{1}{{x - 1}}\)را محاسبه كنيد.
\(\begin{array}{l} - 1 \le \cos \frac{1}{{x - 1}} \le 1 \Rightarrow - \left| {x - 1} \right| \le \left| {x - 1} \right|cos\frac{1}{{x - 1}} \le \left| {x - 1} \right|\\\\\\\mathop {\lim - }\limits_{x \to 1} \left| {x - 1} \right| = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {x - 1} \right| = 0 \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {x - 1} \right|\cos \frac{1}{{x - 1}} = 0\end{array}\)
مثال
اگر به ازاي هر \(x \in ( - 1,1)\)، داشته باشيم\(\left| {f(x) - 2} \right| \le {(x - 1)^2}\): حاصل \(\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{1}{{f(x)}}\)را محاسبه كنيد.
\(\begin{array}{l}\left| {f(x) - 2} \right| \le {(x - 1)^2} \Rightarrow - {(x - 1)^2} \le f(x) - 2 \le {(x - 1)^2} \Rightarrow \\\\2 - {(x - 1)^2} \le f(x) \le 2 + {(x - 1)^2}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} (2 + {(x - 1)^2}) = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} (2 - {(x - 1)^2}) = \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = 2\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \frac{1}{{f(x)}} = \frac{1}{2}\end{array}\)
تهیه کننده: حامد دلیجه