اگر a∈Dfوlimگوییم تابع در x=aپیوسته است.
مثال
نمودار تابعF به صورت زیر رسم شده است باتوجه به نمودار پیوستگی تابعF را در نقاط مشخص شده بررسی کنید.
الف)X=0 ب)X=1 ج)X=2 د)X=3
الف)
\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} f(x) = f(0) = 0
پس تابع در x=0پیوسته است.
توجه:در اصطلاح باتوجه به این که در واقع \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} f(x) = f(0)میگویند تابع fدر x=0تنهااز راست پیوسته است.
ب)
\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = f(1) = 1
پس تابع fدرx=1 پیوسته است.
ج)
f(2) = 2ولی \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} f(x) = \frac{1}{2}پس\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} f(x) \ne f(2) بنابراین تابعf درx=2 پیوسته نیست
د)
تابع fدر x=3حدندارد پس دراین نقطه پیوسته نیست.
توجه:در اصطلاح می گویند تابع fدر x=3تنها پیوستگی چپ دارد.
مثال
تابع y = \left| x \right|در چه نقاطی ناپیوسته است.
نمودارتابع y = \left| x \right| به صورت زیر می باشد باتوجه به نمودار تابع در zناپیوسته است (البته میتوان ثابت کرد تابعy = \left| x \right| در x \in zناپیوسته ودر پیوسته است.)
مثال
پیوستگی هریک از توابع زیر رادر نقطه یا نقاط داده شده در صورت بامعنی بودن بررسی کنید.
الف)f(x) = \sqrt {x - 1,x = 0} ب)f(x) = {x^2} - 3x + 5,x = 2
ج)f(x) = \left\{ \begin{array}{l}{x^2} + 1,x < 1\\\\2.x = 1,x = 1\\\\\frac{{{x^2}1}}{{x - 1}},x > 1\end{array} \right. د)f(x) = \left\{ \begin{array}{l}{x^2} + 1,x < 1\\\\3,x = 1,x = 1\\\\\frac{{{x^2}1}}{{x - 1}},x > 1\end{array} \right.
ه) f(x) = \left\{ \begin{array}{l}\frac{{\sin x}}{x},x \ne 0\\\\1,x = 0\end{array} \right.,x = 0
و) \begin{array}{l}f(x) = \left\{ \begin{array}{l}{x^2} + 2,x < - 1\\\\ - 3x, - 1 < x < 1\\\\x - 4,x > 1\end{array} \right.,x = - 1,x = 1\\\end{array}
الف)
میدانیم {D_f} = \left[ {1, + \infty )} \right.و 0 \notin {D_f}بنابراین بحث از پیوستگی این تابع در x=0بی معنا است.
ب)
تابعf در x=2پیوسته است زیرا :\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} f(x) = f(2) = 3
توجه :توابع چند جمله ای در هر نقطه ای ازR پیوسته هستند.
ج)
\left. \begin{array}{l}f(1) = 2\\\\f( - 1) = 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f({x^2} + 1) = 2\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \frac{{{x^2} - 1}}{{x - 1}} = 2\\\end{array} \right\} \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} f(x) = 2
تابع f در x=1پيوسته است زيرا\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = f(1)
د)
\left. \begin{array}{l}f(1) = 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f({x^2} + 1) = 2\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \frac{{{x^2} - 1}}{{x - 1}} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} \frac{{(x - 1)(x + 1)}}{{x - 1}} = 2\\\end{array} \right\} \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = 2
تابع f در پيوسته نيست زيرا\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) \ne f(1)
ه)
\begin{array}{l}f(1) = - 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f( - 3x) = 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to - {1^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to - {1^ - }} ({x^2} + 1) = 2\end{array}
تابع f درx=0پيوسته است زيرا\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} f(x) = f(0)
و)
\begin{array}{l}f( - 1) = 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f( - 3x) = - 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to - {1^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to - {1^ - }} f({x^2} + 1) = 2\end{array}
تابع f در X=-1حد ندارد. بنابراين تابع f در X=-1 پيوسته نيست، زيرا در اين نقطه حد ندارد ( همانگونه كه بيان شد تابع f در X=-1تنها پيوستگي راست دارد)
\left. \begin{array}{l}f(1) = - 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ - }} f( - 3x) = - 3\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {1^ + }} f(x - 4) = - 3\end{array} \right\} \Rightarrow \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = - 3
تابع f درx=1پيوسته است زيرا \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} f(x) = f(1)
مثال
مقدار a را طوري بيابيد تا تابع f(x) = (x + a)\left[ {2x - 5)} \right. در x=2پيوسته باشد.
\begin{array}{l}f(2) = \left[ {2 + a)} \right.\left[ {4 - 5) = - a - 2} \right.\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} (x + a)\left[ {2x - 5)} \right. = \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} (x + a)( - 2) = - 4 - 2a\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} (x + a)\left[ {2x - \left. 5 \right]} \right. = \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} (x + a)( - 1) = 2 - a\end{array}
با توجه به اينكه بايد داشته باشيم \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ + }} f(x) = f(2)پس لازم است - a - 2 = - 4 - 2a بنابراينa=-2 ميباشد.
مثال
اگرتابعf(x) = \left\{ \begin{array}{l}\frac{{\sin x}}{{\sqrt {1 - \cos 2x} }},x < 0\\\\a,x = 0\\\\\left[ x \right] + b,x > 0\end{array} \right. در x=0 پیوسته باشد مقدار aو bرابدست آورید.
\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \frac{{\sin x}}{{\sqrt {1 - \cos 2x} }} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \frac{{\sin x}}{{\sqrt {2{{\sin }^2}x} }} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \frac{{\sin x}}{{\sqrt {2\left| {\sin x} \right|} }} = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ - }} \frac{{\sin x}}{{ - \sqrt {2\sin x} }} = \\\\\sqrt 2 \frac{{\sin x}}{{ - \sqrt {2\sin x} }} = \frac{{ - \sqrt 2 }}{2}\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} (\left| x \right| + b) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} (0 + b) = b\end{array}
براي اينكه تابع f در x=0 پيوسته باشد بايد\mathop {\lim }\limits_{x \to 0} f(x) = f(0) بنابراین داریم:
b = a = - \frac{{\sqrt 2 }}{2}
اگر تابعي در تمام نقاط دامنه ي خود پيوسته باشد، آن را تابعي پيوسته مي نامند.
مثال
كدام يك از توابع زير، تابع پيوسته ميباشند.
الف) f(x) = \sqrt {2x - {x^2}} ب)g(x) = \frac{{x + 1}}{{{x^2} - 4}}
ج) h(x) = \left\{ \begin{array}{l}\frac{{\tan x}}{x},x \ne 0\\\\2,x = 0\end{array} \right.
الف(
دامنه ي تابع f ، بازه ي \left[ {0,2} \right]ميباشد. اگر 0 < x < 2 ، آنگاه:
اگر x=0 و \mathop {\lim }\limits_{x \to {0^ + }} = f(x) = 0 = f(0)واگر x=2، آنگاه. \mathop {\lim }\limits_{x \to {2^ - }} = f(x) = 0 = f(2) پس تابع f ، تابعي پيوسته ميباشد.
ب)
دلخواه
بنابراين g تابعي پيوسته است.
ج)
\begin{array}{l}{D_h} = R\\0 \in {D_h} = \left\{ \begin{array}{l}h(0) = 2\\\\\mathop {\lim h(x) = 1}\limits_{x \to 0} \end{array} \right. \Rightarrow \mathop {\lim h(x) \ne h(0)}\limits_{x \to 0} \end{array}
بنابراين h تابعي پيوسته نيست
توابع چندجمله ای y = {\tan ^{ - 1}}x,y = {\cos ^{ - 1}}x,y = {\sin ^{ - 1}}xو y = {\cot ^{ - 1}}xروی پیوسته اند
توابع y = {\sin ^{ - 1}}x,y = \cot x,y = \tan xو y = {\cos ^{ - 1}}xدر دامنه ی خود که زيرمجموعه اي از ℜ ميباشد تابعي پيوسته هستند.
اگر تابع h از جمع يا تفريق يا ضرب يا تقسيم چند تابع پيوسته تشكيل شده باشد روي دامنه خود تابعي پيوسته است.
اگر f تابعي پيوسته باشد، تابع باشد، تابع ^n\sqrt f روي دامنه ي تعريف خود پيوسته است.
مثال
پيوستگي توابع زير را روي دامنه ي تعريف بررسي كنيد.
الف(f(x) = \frac{{{x^2} + 1}}{{{x^2} - 4}}
ب)g(x) = \sqrt {{x^2} - 4}
ج)h(x) = \tan x\cot x
الف)
صورت و مخرج توابع چند جمله اي هستند و در هر نقطه اي پيوسته، پس تابع f روي {D_f} = R - \left\{ { - 2} \right\}پيوسته است.
ب) تابع y = {x^2} - 4چند جمله اي است و در هر نقطهاي پيوسته، پس تابع g در دامنه تعريف خود يعني \left( { - \infty ,2} \right) \cup \left[ {2, + \infty )} \right. تابع پيوسته است.
ج) تابع y = \tan xروی D = \left\{ {\left. x \right|} \right.x \ne k\pi + \left. {\frac{\pi }{2}} \right\}و تابعy = \cot x روی {D_f} = \left\{ {\left. x \right|} \right.x \ne k\left. \pi \right\}پيوسته اند پس تابع h روي{D_f} = \left\{ {\left. x \right|} \right.x \ne \left. {\frac{{k\pi }}{2}} \right\} است پيوسته است.
مثال
فاصله ي پيوستگي تابعf(x) = \left\{ \begin{array}{l}\frac{{x + 1}}{{x - 2}},x > 3\\\\\frac{{x + 1}}{{x + 2}},x \le 3\end{array} \right. را تعيين كنيد.
میدانیم {D_f} = R - \left\{ { - 2} \right\}و هر يك از رابطه ها روي دامنه ي تعريف خود پيوسته اند. پس كافي است ض ميدانيم x = R - \left\{ 2 \right\}پيوستگي تابع در x=3را بررسي كنيم .
\begin{array}{l}\mathop {\lim }\limits_{x \to {3^ + }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {3^ + }} \frac{{x + 1}}{{x - 2}} = 4\\\\\mathop {\lim }\limits_{x \to {3^ - }} f(x) = \mathop {\lim }\limits_{x \to {3^ - }} \frac{{x + 1}}{{x + 2}} = \frac{4}{5}\end{array}
تابع در x=3پیوسته نیست بنابراین تابع f روي\left( { - \infty , - 2} \right) \cup \left( { - 2,3} \right) \cup \left( {3, + \infty } \right) پيوسته است.
مثال
حدود k را طوري تعيين كنيد تا تابعf(x) = \frac{{{x^2} + x + 7}}{{{x^2} + kx + 1}} در ℜ پيوسته باشد
صورت و مخرج توابع چند جمله اي هستند و در هر نقطهاي از ℜ پيوسته ميباشند. پس كافي است دامنه تعریف تابع برابرR باشد.یعنی باید معادله {x^2} + kx + 1 = 0فاقد ريشه باشد بنابراين لازم است:
\Delta < 0 \Rightarrow {k^2} - 4 < 0 \Rightarrow \left| k \right| < 2 \Rightarrow - 2 < k < 2
اگر ترکیبfog امکان پذیر باشد و\mathop {\lim }\limits_{x \to a} g(x) = l و تابعی پیوسته در باشد،انگاه داریم:
\mathop {\lim }\limits_{x \to a} f(g(x)) = f\left( {\mathop {\lim g(x)}\limits_{x \to a} } \right)
مثال
الف)y = \sqrt x زیراتابعی پیوسته است\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \sqrt {{x^2} + 3} = \sqrt {\mathop {\lim ({x^2} + 3)}\limits_{x \to 1} } = \sqrt 4 = 2
ب)زیرا تابع y = \left| x \right|در پیوسته نیست \mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left| x \right| \ne \left| {\mathop {\lim x}\limits_{x \to 2} } \right|
ج)\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{1}{2}} \left| {{x^2}} \right| = \left| {\mathop {\lim }\limits_{x \to \frac{1}{2}} {x^2}} \right| = \frac{1}{4} = 0
د)زیرا تابع y = \left| {\frac{{2x + 1}}{x}} \right|در پیوسته نیست\mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {\frac{{2x + 1}}{x}} \right| \ne \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \left| {\frac{{2x + 1}}{x}} \right|
ه)\mathop {\lim }\limits_{x \to 2} \left| {\frac{{2x + 1}}{x}} \right| = \left| {\mathop {\lim \frac{{2x + 1}}{x}}\limits_{x \to 2} } \right| = \frac{5}{2} = 2
اگر تابع gدر x=aپیوسته و تابع fدر g(a)پیوسته باشد،تابع fogدر x=aپیوسته است.
مثال
ثابت کنید تابعf(x) = {\sin ^3}\sqrt x تابعی پیوسته است.
حل روش اول :
تابع y=xتابع چند جمله ای است ودر دلخواه پیوسته است پس تابع g(x){ = ^3}\sqrt x در
پیوسته است و تابع h(x) = \sin xدر هر نقطه ای از جمله
پیوسته است پس تابع
f(x) = h(g(x)) = {\sin ^3}\sqrt x
در \mathop {\lim }\limits_{x \to 1} \sqrt {{x^2} + 3} = \sqrt {\mathop {\lim ({x^2} + 3)}\limits_{x \to 1} } = \sqrt 4 = 2پیوسته است.
روش دوم :
بنابراین تابع fروی {D_f} = R تابعی پیوسته است.
تهیه کننده: حامد دلیجه