درسنامه کامل دین و زندگی (3) فصل 3 توحید و سبک زندگی

پس از آشنایی با مراتب مختلف توحید نظری (توحید در عقیده و قلب)، به بازتاب آن در زند گی انسان که از آن به «توحید عملی» تعبیر می شود، می پردازیم و ابعاد فردی و اجتماعی آن را بررسی می کنیم. همچنین شرک عملی در بعد فردی و اجتماعی و ارتباط متقابل این دو را مورد توجه قرار می دهیم. جهان امروز و زندگی عصر حاضر به لحاظ شرک یا توحید مورد بررسی قرار می گیرد و معیار و ریشه شرک جدید را بیان می کنیم.

همانطور که برای خرید کالا، با جستجو دست به انتخاب بهترین کالا می زنیم؛ در سبک زندگی نیز باید دست به انتخاب شیوه صحیح زندگی بدهیم.

امروزه در بازار سبک زندگی، سبک های گوناگونی از زیستن تبلیغ می شود که ما باید از میان آنها بهترین را انتخاب کنیم.

انتخاب هر کدام از این سبک ها

مسیر زندگی ما را تغییر می دهد.

سرنوشت دنیا و آخرت ما را رقم می زند.

ملاک و معیار انتخاب سبک زندگی

باید بر اساس فکر و به دور از احساسات باشد.

باید دلیلی محکم و عقل پسند از آن حمایت کند.

هر سبکی از سبک های زندگی

ریشه در اندیشه های خاصی دارد. – شناخت این ریشه ها به تصمیم گیری درس ما کمک فراوانی خواهد کرد.

از جان بینی ویژه ای سرچشمه می گیرد.

در این درس می خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم:

• ایمان به خداوند به عنوان خالق و پرودگار چه سبکی از زندگی را به دنبال دارد؟ (توحید عملی)
• در مقابل آن کدام سبک از زندگی قرار می گیرد؟ (شرک عملی)

یادآوری

در پایه دهم (درس اول: اختلاف در هدف ریشه در نگاه انسان دارد)، این اصلی کلی را آموختیم که افکار و اعتقادات هر فرد مهم ترین عامل در تعیین هدف ها و رفتارهای اوست.

هر فرد متناسب با اعتقادات خویش (جهان بینی) مسیر زندگی خود را انتخاب می کند و بر همان اساس رفتار می کند.

با توجه به اصل فوق (تأثیر اعتقاد بر سبک زندگی) می توانیم بگوییم:

جهان بینی توحیدی

انسانی که خداوند را به عنوان تنها خالق جهان پذیرفته است، (پذیرش توحید در خالقیت) و ایمان دارد که او پروردگار هستی است؛ (توحید در ربوبیت)

زندگی توحیدی 

در عمل، رفتاری متناسب با این اعتقاد خواهد داشت؛ و جهت زندگی خود را خدا قرار خواهد داد.

توحید عملی و سبک زندگی توحیدی 

اعتقاد به توحید در خالقیت و توحید در ربوبیت

جعفر بن ابی طالب

مصداق حرکت در مسیر توحید عملی

قبل از پذیرش جهان بینی توحید: مصادیق شرک عملی

• ما قبلا قومی جاهل بودیم
• بت می پرستیدیم
• مردار می خوردیم
• مرتکب زشتی ها می شدیم
• پیوند خویشاوندی را قطع می کردیم
• بی پناه را پناه نمی دادیم

پذیرش دعوت پیامبر جهان بینی توحیدی: مصادیق توحید عملی

• خدا را یگانه بدانیم و عبادت کنیم
• چیزی را برای خدا شریک نگیریم و بت نپرستیم
• دعوت به عدل و احسان و ... کنیم.
• از خوردن مال یتیم و ارتکاب فحشا دوری کنیم
• نماز برپا داریم، زکات بدهیم و ماه رمضان روزه بگیریم

از آنجا که ایمان همه افراد یکسان نیست و دارای شدت و ضعف است، میزان تأثیرگذاری اعتقاد توحیدی بستگی به درجه ایمان افراد به توحید و یکتاپرستی دارد.

هر چه ایمان

قوی تر باشد(علت): تأثیر عملی آن در زندگی بیشتر است. (معلول)

ضعیف تر باشد(علت): تأثیر عملی آن در زندگی کمتر است. (معلول)

با این معیار (اثرگذاری میزان ایمان بر زندگی)، هرکس می تواند درجه ایمان خود و تأثیر آن را در زندگی خویش بررسی کند.

آیه مرتبط

«اِنَّ اللّهَ رَبّی وَ رَبُّکُم فَاعبُدوهُ هذا صِراطٌ مُستَقیمٌ»

بعد فردی توحید عملی و ثمرات آن

ویژگی های انسان موحد

• هرکسی در زندگی خود از فرمان های خدا اطاعت کند، گام در مسیر توحید عملی گذشته است (درس 5 دینی یازدهم)
• چنین فردی می کوشد تمایلات درونی و تصمیم ها و فعالیت های خود را در جهت خواست و رضایت الهی قرار دهد.
• به طور کلی در تمام برنامه های روزانه خود خدا را در نظر می گیرد و تلاش می کند از دایره فرمان های او خارج نشود.
• از نظر انسان موحد هیچ حادثه ای در عالم بی حکمت نیست (وَ مَا خَلَقنَا السَّماوَاتِ وَالأَرضَ وَمَا بَینَهُمَا لَاعِبِینَ؛ درس 1 دینی دهم)، گرچه حکمت آن را نداند (علت) از همین رو موحد واقعی همواره انسانی امیدوار است (درس 3 دین و زندگی دهم: یکی از آثار اعتقاد به معاد، امید به زندگی است).
  در مقابل سختی ها و مشکلات، صبور و استوار است و آنها را زمینه موفقیت های آینده اش قرار می دهد. باور دارد که دشواری های زندگی نشانه بی مهری خداوند نیست، بلکه بستری برای رشد و شکوفایی اوست.

شعر مرتبط

سر ارادت ما و آستان حضرت دوست                        که هر چه بر سر ما میرود ارادت اوست

نظیر دوست ندیدم، اگر چه از مه و مهر                      نهادم آینه ها در مقابل رخ دوست

انسان موحد، چون زندگی خود را بر اساس رضایت خداوند تنظیم کرده و پیرو فرمان های اوست، (علت) شخصیتی ثابت و پایدار دارد و برخوردار از آرامش روحی است.

ثمره اول 

ثبات شخصیت و آرامش روحی انسان موحد

انسان موحد موجودات جهان را مخلوق خدا می بیند و می داند که خداوند او را در برابرشان مسئول قرار داده است.

ثمره دوم 

مسئولیت پذیری در برابر موجودات جهان

حدیث مرتبط

امام علی (ع): «تقوای الهی پیشه کنید؛ هم در مورد بندگان خدا، هم در مورد شهرها و آبادی ها؛ چرا که شما در برابر همه اینها حتی سرزمین ها و چهارپایان مسئولید. خدا را اطاعت کنید و از عصیان او بپرهیزید.»

اگر کسی

• دل به هوای نفس (بت درون) دهه و او را معبود خود قرار دهد،
• اوامر نفس را بر فرمان خدا ترجیح دهد،
• در پی کسب رضایت قدرت های مادی و طاغوت ها (بت بیرون) برآید؛

گرفتار شرک عملی شده است.

آیه مرتبط

«اَ رَاَیتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلهَه و هَواهُ اَفَاَنتَ تَکونُ عَلَیهِ وَکیلًا»

تسلیم بودن در برابر امیال نفسانی باعث می شود انسان مشرک، درونی ناآرام داشته باشد (معلول) زیرا هوای نفس وی هر روز خواسته جدیدی جلوی روی او قرار می دهد.

فرمان پذیری از طاغوت باعث می شود انسان مشرک، شخصیتی ناپایدار داشته باشد (معلول) چرا که قدرت های مادی هر روز رنگ عوض می کنند او را به بردگی جدیدی می کشانند.

آیه مرتبط

«وَ مِنَ النّاسِ مَن یَعبُدُ اللّهَ عَلى حَرفٍ فَاِن اَصابَه و خَیرُنِ اطماَنَ بهِ وَ اِن اَصابَتهُ فِتنَةُنِ انقَلَبَ عَلى وَجهِه خَسِرَ الدُّنیا وَ الآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الخُسرانُ المُبینُ»

ویژگی انسان های موحد

• شخصیت ثابت پایدار
• آرامش روحی
• زندگی بر اساس خواسته ها و رضایت الهی
• امیدوار، صبور و استوار در برابر ناملایمات به دلیل اعتقاد به حکمت الهی
• محافظ نعمات و امانت ها الهی

ویژگی انسان های مشرک

• شخصیت ناپایدار
• درونی ناآرام
• زندگی تحت خواسته های جدید، تمایلات و قدرت های مادی
• هر روز بردگی و اسارت جدید
• تخریب محیط زیست و آلوده کردن طبیعت

بعد اجتماعی توحید به معنای قرار گرفتن همه ارکان یک جامعه در جهت خداوند و اطاعت همه جانبه از اوست.

شرایط تحقق بعد اجتماعی توحید عملی

مهم ترین رکن یک جامعه، حکومت است.

یک جامعه وقتی توحیدی است (معلول)

• که حاکم آن بر اساس قوانین الهی به حکومت رسیده باشد.
• که حاکم همان شرایطی را که خداوند برای حاکم تعیین کرده، دارا باشد.
• حاکم بکوشد قوانین الهی را در جامعه به اجرا درآورد.

علل تحقق جامعه توحیدی یا شرط توحیدی بودن نظام اجتماعی

_ شرایط حاکم نظام اسلامی (درس 10 دینی یازدهم)

• باتقوا بودن
• عادل بودن
• زمان شناس بودن
• مدیر و مدبر بودن
• شجاعت و قدرت روحی داشتن

­_ توحید عملی در بعد اجتماعی با ولایت ظاهری رسول خدا (ص) و جانشینان ایشان و در عصر غیبت با حاکمیت ولایت فقیه تحقق می یابد (درس 10 دینی یازدهم)

«ثمرات تحقق توحید عملی در بعد اجتماعی» یا «ویژگی جامعه توحیدی»

یک جامعه، علاوه بر رکن سیاسی، دارای ارکان دیگری مانند اقتصاد و فرهنگ نیز هست.

جامعه ای که در مسیر توحید اجتماعی حرکت می کند: (علت)

• اقتصاد و فرهنگ و سایر ابعاد و ارکان آن نیز به سوی اجرای فرمان های خدای یگانه پیش می رود.
• به صورت جامعه ای عدالت گستر در می آید.
• حکومت کسانی را که خداوند به آنها حق حکومت نداده است نمی پذیرد.
• با آنان که نسبت به خداوند و مسلمانان دشمنی می ورزند، دوستی نمی کند.
• با ظالمان مبارز می کند.
• بنابه فرمان خداوند، از محرومان و مستضعفان حمایت می کند.

آیه مرتبط

«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا لا تَتَّخِذوا عَدُوّى وَ عَدُوَّکُم اَولیاءَ تُلقونَ اِلَیهِم بِالمَوَدَّة وَ قَد کَفَروا بِما جاءَکُم مِنَ الحَقّ»

دوستی نکردن با دشمنان خدا و مسلمانان و مبارزه با آنان که از ویژگی های جامعه توحیدی است همان بیزاری از باطل «تبری» است. (درس 9 دینی دهم)

تشکیل حکومت اسلامی برای اجرای احکام اجتماعی اسلام و پذیرش ولایت الهی و نفی حاکمیت طاغوت در راستای بعد اجتماعی توحید عملی است؛ همه پیامبران با کتب آسمانی و میزان نازل شدند تا عدالت برپا شود. (درس 4 دینی یازدهم)

حمایت از محرومان و مستضعفان که از ویژگی های انسان موحد است با این سخن پیامبر (ص) ارتباط دارد: «هرکس فریاد دادخواهی مظلومی را که از مسلمانان یاری می طلبد، بشنود اما به یاری آن مظلوم برنخیزد، مسلمان نیست» (درس 4 دینی یازدهم)

وجوب اطاعت از پیامبر (ص) و جانشینان بر حق ایشان با توجه به آیه «أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنکُمْ» بیانگر توحید عملی در بعد اجتماعی است. (درس 5 دینی یازدهم)

اینکه در جامعه توحید حاکم باید همان شرایطی را که خداوند تعیین کرده دارا باشد، بیانگر مبحث «مشروعیت حاکم در جامعه» است. (درس 10 دینی یازدهم)

رابطه متقابل میان بعد فردی و بعد اجتماعی توحید عملی برقرار است:

هر قدر که مردم یک جامعه به سوی توحید حرکت کنند (علت) ارکان جامعه نیز بیشتر رنگ توحیدی به خود می گیرد (معلول) همانطور که هر قدر نهادهای اجتماعی در خدمت اجرای قوانین الهی باشد (علت)، زمینه برای رشد انسان ها و حرکت به سوی خداوند و زندگی موحدانه آسان تر می گردد. (معلول)

چگونگی تحقق بعد اجتماعی شرک عملی

• همه مردم، خواسته ها و تمایلات دنیوی خود را دنبال کنند.
• همه مردم، تنها منافع خود را محور فعالیت اجتماعی قرار دهند.
• اهل ایثار و تعاون و خیر رساندن به دیگران نباشند.

نتایج تحقق بعد اجتماعی شرک عملی

• تفرقه و تضاد جامعه را فرا می گیرد و امکان رشد تعالی از بین می رود.
• روز به روز انسان های ستمگر قدرت بیشتری پیدا می کنند و دیگران را در خدمت امیال خود به کار می گیرند.
• دیگر سخنی از حاکمیت خداوند و فرمان های او نیست، بلکه سخن از حاکمیت طاغوت و دستورهای اوست.

توحید: روح و محور زندگی دینی

شرک: روح و محور زندگی ضد دینی

سوال اساسی

زندگی انسان عصر حاضر (جو حاکم بر اکثریت افراد جامعه) تا چه میزان توحیدی است و کدام یک از مراتب توحید در آن بیشتر مورد غفلت قرار گرفته است؟

تصور اولیه

جوامع بشری، امروز از نظر صنعت و فناوری پیشرفت فراوانی کرده اند و این جوامع را نمی توان از این جهت با جوامع گذشته مقایسه کرد. همچنین انسان امروز کمتر از بت پرستان قبل از اسلام، که بیش از 360 بت را می پرستیدند، به دنبال این قبیل بت پرستی هاست. به همین دلیل به نظر میرسد که امروزه کمتر کسی گرفتار شرک باشد و از این جهت نیز بشر در مسیر پیشرفت می باشد.

واقعیت تلخ

گرچه شرک در قالب بت و مانند آن در میان بیشتر جوامع امروزی وجود ندارد، اما انواع دیگری از شرک که بسیار پیچیده تر از شرک قدیم است، در میان بشر به چشم میخورد.

خود را مالک، ولی و پرورش دهنده جهان دانستن؛ بسیاری از انسان ها

• جهان را ملک خود تلقی می کنند. (شرک در مالکیت)
• هرگونه که بخواهند در این جهان تصرف می کنند. (شرک در ولایت)
• خود را پرورش دهنده جهان می دانند. (شرک در ربوبیت)

پیامدها

• تخریب محیط زیست
• آلوده شدن طبیعت
• پیدایش جوامع فقیر در کنار جوامع ثروتمند

نمونه تاریخی این انسان ها: فرعون «اَنَا رَبُّکُمُ الاَعلی» می گفت و خود را پروردگار بزرگ مردم معرفی می کرد و مالک آنها می دانست.

اصل قرار دادن دنیا و فراموش کردن خداوند

بسیاری از انسان ها چنان به امور دنیوی سرگرم شده اند که خدا را فراموش کرده و خداوند در قلب آنها جایگاهی ندارد.

زینت دنیا و لذات و شهوات چنان در دلشان فزونی یافته که جایی برای خلوت انس با خدا و درک معنویت نیایش با پروردگار باقی نگذشته است.

هوی و هوس و آنچه آن کس که آنان را به هوس هایشان میرساند، بت و معبودشان شده و آنها را همچون خدا میپرستند. (بت جدید: هوی و هوس و آن کس که به هوس هایشان برساند)