ابن خَلدون و علم عمران

مفهوم بنیادی ابن خلدون : عَصَبیّت ؛ بعنوان یکی از سنت های الهی در جامعه عامل شکل گیری جوامع.

عصبیت؛ عامل پیوستگی و انسجام اجتماعی و عامل پویایی و پیشرفت جامعه است که با رواج شهرنشینی و گرایش به تجملات بتدریج ضعیف می شود.

ابن خلدون یکی دیگر از اندیشمندان اجتماعی جهان اسالم است که با تأثیرپذیری از قرآن، بدنبال شناخت سنت های الهی در جامعه بود. او در مطالعات خود به روش عقلی توجه چندانی نداشت و بیشتر از روش حسی و تجربی استفاده می کرد و از اینرو از جامعۀ آرمانی سخنی نگفته است.

ابن خلدون با استفاده از تجربۀ تاریخی جوامع پیرامون خود، از «عصبیّت» بعنوان عامل شکل گیری جوامع یاد می کند و این نظریۀ خود را به همۀ جوامع تعمیم می دهد.

عقل به معنای عام؛ به هرگونه تالش ذهنی و فکری گفته می شود که هم عالمان در دانش علمی از آن استفاده می کنند و هم عموم مردم در دانش عمومی.

از آن بهره می برند. در این معنا می توان از انواع عقل سخن گفت:

عقل ابزاری تجربی:

متکی بر روش های حسی- تجربی و متناسب برای تبیین یا علت یابیِ پدیده های محسوس. عقالنیت مدنظرِ جامعه شناسی تبیینی دانشمندان برای کسب دانش دربارۀ پدیده های طبیعی و مادی پدیده های محسوس از این عقل استفاده می کنند و همواره به آزمون های حسی و روش های تجربی پایبندند.

جامعه شناسی تبیینی، از عقل ابزاری برای پیش بینی و کنترل پدیده های اجتماعی استفاده می کند.

عقل تفسیری:

متکی بر روش های تفهمی - تفسیری و متناسب برای تفسیر یا معنایابی پدیده های اجتماعی عقالنیت مدنظرِ جامعه شناسی تفسیری اندیشمندان برای فهم و تفسیر پدیده های معنادار مانند: کنش انسان ها، گفتار و متن، از این عقل استفاده می کنند.

جامعه شناسی تفسیری، برای فهم دیگران و ارتباط با آنان یا معنا بخشی و انسجام بخشی به زندگی اجتماعی از این عقل استفاده می کند.