تنظيم بيان ژن

همه ياخته هاي پيكري بدن از تقسيم رشتمان( تقسيم ميتوز) ياخته تخم ايجاد مي شوند.

ياخته هاي حاصل از يك تخم، از نظر فام تني (كروموزومي) و ژن ها يكسان اند.

در ادامة تقسيمات و رشد جنين، ياخته هاي متفاوتي ايجاد مي شوند كه اعمال مختلفي انجام مي دهند.

ياخته هاي عصبي و ماهيچه اي بدن يك فرد، ژن هاي يكساني دارند ولي داراي عملكرد و شكل متفاوتي هستند.

دليل تفاوت در ياخته هاي حاصل از يك تخم: در هر ياخته تنها تعدادي از ژن ها فعال و ساير ژن ها غير فعال هستند.

بيان ژن ( روشن شدن ژن): هرگاه اطلاعات ژني در يك ياخته مورد استفاده قرار بگيرد، آن ژن بيان شده و به اصطلاح روشن است.

بيان نشدن ژن ( خاموش شدن ژن):  ژني كه مورد استفاده قرار نمي گيرد خاموش است و به اصطلاح بيان نشده.

مقدار، بازه و زمان استفاده از ژن در ياخته هاي مختلف يك جاندار ممكن است فرق داشته باشد .

مقدار، بازه و زمان استفاده از ژن در يك ياخته از يك جاندار هم نيز بسته به نياز متفاوت است.

فرايندهاي تنظيم بيان ژن:        

تعريف: به فرايندهايي كه تعيين مي كنند در چه هنگام، به چه مقدار و كدام ژن ها بيان شوند و يا بيان نشوند.

تنظيم بيان ژن فرايندي بسيار دقيق و پيچيده است و عوامل متعددي ممكن است بر آن اثر بگذارند.

تنظيم بيان ژن موجب مي شود تا جاندار به تغييرات پاسخ دهد.

مثال: در گياه، نور مي تواند باعث فعال شدن ژن سازندة آنزيمي شود كه در فتوسنتز مورد استفاده قرار مي گيرد. در نبود نور اين ژن بيان نمي شود .         

تنظيم بيان ژن مي تواند موجب ايجاد ياخته هاي مختلفي از يك ياخته شود.

مثال:  ياخته هاي متفاوتي كه از ياخته هاي بنيادي مغز استخوان ايجاد مي شوند.

محصول ژن، رنا و پروتئين است.

تغيير در فعاليت ژن ها، بر ساخت رنا و پروتئين نيز اثر مي گذارد.

تنظيم بيان ژن در پروكاريوت ها مي تواند در هر يك از مراحل ساخت رنا و پروتئين تأثير بگذارد.

ولي به طور معمول تنظيم بيان ژن در مرحلة رونويسي انجام مي شود.

در مواردي هم ممكن است ياخته با تغيير در پايداري (طول عمر) رنا يا پروتئين، فعاليت آن را تنظيم كند.