درسنامه کامل فلسفه (1) فصل 4 آغاز تاریخی فلسفه

نمی توان برای دانش ،فلسفه از نظر زمانی آغازی تعیین کرد . نمی توان گفت فلسفه ابتدا در کدام سرزمین پدید آمده است.

این سخن دربارۀ همۀ دانش ها صدق می کند.

هر جا تمدنی شکل گرفته کسانی بوده اند که درباره اساسی ترین مسئله های هستی و زندگی بشر می اندیشیده و سخن گفته اند، گرچه آثار مکتوبی از آنان به ما نرسیده است و ما اطلاعی از آن اندیشه ها و سخن ها نداریم. برخی از تمدن ها آن قدر قدیمی اند که در گذر زمان و آمد و شد حوادث آثار تمدنی آنها از بین رفته است. تمدن های قدیمی تر و ساده تر مقدمه و پلکان شکل گیری تمدن های جدید تر بوده اند و دستاورد آنها به تمدن های جدیدتر منتقل شده است .

ایران باستان یکی از سرزمین های فلسفه خیز بوده و حکیمان و فیلسوفانی خدا پرست در ایران می زیسته اند سهروردی از فیلسوفان بزرگ دوره اسلامی، معتقد است که در دورهٔ کیانیان انسان های وارسته ای بوده اند که هم به حکمت و فلسفه می اندیشیدند و هم دارای سلوک معنوی بوده اند.

این حکیمان اندکی پیش از فیلسوفان دوره یونان باستان و برخی نیز هم زمان و پس از آنان می زیسته اند.

در تمدن های باستانی مانند تمدن های چین، هند بین النهرین و مصر نیز که پیش از تمدن یونان شکل گرفته اند، کم و بیش حکمت و فلسفه رواج داشته و آثاری که حکایت از تفکر در مسائل بنیادین هستی داشته باشند، به جای مانده است مانند اوپانیشادها که شامل متون متعدد هندو است و گاتاها که سروده های زرتشت می باشد.

به همین جهت از سرزمین یونان به عنوان مهد تفکر فلسفی یاد می کنند. در یونان باستان بود که دانش فلسفه شکل گرفت و تفسیر جهان با روش عقلانی رایج شد.

در ایونیا بود که در حدود شش قرن پیش از میلاد مباحث فلسفی پایه گذاری شد و اولین فیلسوفان یونان پا به عرصه وجود گذاشتند.

در آغاز شکل گیری ،فلسفه آنچه بیش از هر چیز این اندیشمندان را به خود مشغول می داشت، دگرگونی هایی بود که پیوسته در جهان طبیعت رخ می داد.

اندیشمندان می کوشیدند تا به دیدگاهی دست یابند که بتوانند به درستی این دگرگونی ها را تبیین عقلانی کنند . اندیشمندانی که در دوره یونان بودند فقط به تفکر فلسفی نمی پرداختند .

دوره یونان ، دانشمندانی بودند که کم و بیش با مجموعه علوم زمان ،خود از جمله فلسفه آشنا بودند و به مسائل بنیادین هستی نیز توجه می کردند.

حتی در آن ایام هنوز کلمه « فیلسوف» برای کسی به کار نمی رفت.

در زمان سقراط بود که این کلمه بر سر زبان ها افتاد.

اولین فیلسوفان یونان

تالس در قرن ششم پیش از میلاد می زیسته است.

از تالس هیچ گونه نوشته ای باقی نمانده است و تنها از روی نوشته های فیلسوفان بعد میتوان از افکار او آگاه شد. تالس در حدود سال ۵۸۰ قبل از میلاد دقیقا پیش بینی کرد که در سال ۵۸۵ پیش از میلاد خورشید گرفتگی رخ می دهد و این خورشیدگرفتگی در همان زمان رخ داد.

تالس مانند دیگر اندیشمندان آن دوره به دنبال یافتن مبدأ تغییرات و دگرگونی ها بود.

به عقیده تالس ، همه چیز در نهایت از آب ساخته شده است.

تالس می دید که آب در درجات بالا بخار میشود و در درجات بسیار پایین منجمد و سخت می گردد و وقتی به صورت باران می،آید گیاهان از زمین می رویند پس اینها هم حتما شکل دیگری از آب اند.

فیثاغورس ریاضیات را به گونه ای خاص با فلسفه و عرفان در هم آمیخت و یک دستگاه فلسفی عمیق بنیان نهاد. ارسطو درباره فیثاغورس و پیروان او می گوید :

(فیلسوفانی که به نام فیثاغورسیان خوانده میشوند نخستین کسانی بوده اند که خود را وقف ریاضیات کرده و باعث پیشرفت آن شده اند. در نظر آنان اصول ریاضی درباره تمام موجودات صادق است و اعداد و اصول اعداد همان عناصر اولی همه موجودات هستند.)

برخی می گویند لفظ «فلسفه» را فیثاغورس برای اولین بار به کار برد. فیثاغورس ، واژه «تئوری» را به معنایی که امروزه رایج است و نیز واژهٔ «کیهان» را برای جهان برای نخستین باراستفاده کرد.

شهرت هراکلیتوس در تاریخ فلسفه به دلیل دو اندیشه اوست :

اولی وحدت اضداد است .              دومین اندیشۀ مشهور وی تغییر و تحول دائمی جهان است.

عقیده هراکلیتوس درباره وحدت اضداد :

اموری که با هم ضد هستند میتوانند با یکدیگر جمع شوند؛ مثلاً دامنه کوه هم سربالایی است و هم سرپایینی. درباره یک لیوان که تا نصف آن آب است هم میتوان گفت نیم لیوان خالی است و هم می توان گفت نیم آن پر است و این دو جمله تضادی با یکدیگر ندارند.

پس وجود این اضداد است که جهان را میسازد و گریزی از ستیز و تضاد نیست.

عقیده هراکلیتوس درباره تغییر و تحول دائمی جهان :

همه چیز در سیلان و حرکت است.

هیچ چیز ثابتی در این جهان وجودن دارد.

دگرگونی قانون زندگی و کائنات ،است بر همه چیز فرمان میراند و نمی توان از آن گریخت.

باید قبول کنیم که نمیتوان در یک رودخانه دو بار شنا کرد.

پارمیندس فلسفه خود را به صورت شعر عرضه کرده و با بیانی شاعرانه به توصیف عقاید فلسفی خود پرداخته است. پارمنیدس برای نخستین بار به مفهوم «بودن» و شدن( وجود و حرکت )که از مفاهیم اصلی فلسفه هستند توجه دقیق کرده و تفاوت آن دو را ذکر کرده است.

 به نظر پارمیندس در جهان واقع نیستی راه ندارد و نمی توان گفت (نیستی هست زیرا این جمله تناقض آمیز است.)

به نظر پارمیندس ما با یک واقعیت بدون تغییر و جاودان و فناناپذیر روبه رو هستیم.

به نظر پارمیندس از طریق حواس نمیتوان به واقعیت بدون تغییر و جاودان و فناناپذیر رسید.

به نظر پارمیندس، تنها با تفکر عقلی است که واقعیت بدون تغییر و جاودان و فناناپذیر را میتوان دریافت .

اندیشمندانی که از آنها سخن گفتیم عموماً در قسمتی از آسیای صغیر که آن روزها جزء سرزمین یونان بود، زندگی میکردند و هنوز در آتن خبری از دانشمندان بزرگ .نبود اما به تدریج دیدگاه این دانشمندان آتن پایتخت یونان را هم تحت تأثیر قرار داد و آتن به مرکز نظریات گوناگون و اختلافات فکری تبدیل شد. آرا و نظریات گوناگون و غالبا متضادی که اندیشمندان آتن عرضه داشتند، سبب شد تا نوعی تشویش و نگرانی بر مردم آن روزگار غالب شود و بذر بی اعتمادی نسبت به دانش و اندیشه در ذهن ایشان پراکنده گردد.

این آشفتگی فکری به ظهور دانشمندانی منجر گردید که منادی بی اعتباری علم و اندیشه شدند. . این گروه که خود را (سوفیست )یعنی دانشمند میخواندند به این دلیل که سخن اندیشمندان و جهان شناسان با یکدیگر متضاد است و آنها نتوانسته اند تفسیر درستی از جهان به دست آورند نظریات آنان را بیهوده دانستند و به جای آموزش علوم به فن سخنوری روی آوردند و به جای رسیدن به حقیقت پیروزی بر رقیب را هدف قرار دادند و به آنجا رسیدند که اصل حقیقت و واقعیت را انکار کردند.