درسنامه کامل فلسفه (1) فصل 5 زندگی بر اساس اندیشه

نقش سوفسطائیان در جامعه آتن :

جامعه آتن در زمان سقراط متأثر از اندیشه های سوفسطائیان بود.

سوفسطائیان با کمک اقسام مغالطه ها و جدل و فن سخنوری به نشر اندیشۀ خود می پرداختند و بر شیوه زندگی مردم تأثیر می گذاشتند .

تحت تأثیر اندیشه های مغالطه کارانه سوفسطائیان، اخلاق و فضیلت میان مردم یونان کم رنگ شده بود و بسیاری از مردم به دنبال حق جلوه دادن باطل بودند .

(در شرایطی که جامعه آتن به علت افکار شک گرایانه سوفسطانیان از حقیقت و فضیلت فاصله می گرفت و حق طلبی در سایه جدل و سخنوری ماهرانه کم رنگ میشد قهرمانی به نام سقراط  پرچم علم و فضیلت را برافراخت .) سقراط برای احیای تفکر عقلانی و استواری فضیلت قیام کرد و شالوده تفکر فلسفی اصیل را استوار ساخت.

سقراط هیچ کتابی ننوشت اما سراسر حیاتش را با فلسفه سپری کرد.

ما از مطالعه و تأمل در زندگی سقراط می توانیم دفتر اندیشه های فلسفی وی را ورق بزنیم و به نقش حقیقی فلسفه با زندگی بیشتر پی ببریم.

افلاطون ، شاگرد برجسته سقراط این زندگی را حکایت کرده و مبارزۀ سقراط با مغالطه گران و سوفیست ها را به تصویر کشیده است.

افلاطون نشان داد که سقراط عمر خود را صرف اصلاح جامعه و شناساندن افکار مغالطه آمیز سوفیست ها کرد.

به عقیده افلاطون ، سقراط با هر کس که به او گوش میداد مسائل اساسی خداشناسی ،اخلاق سیاست و اجتماع را در میان می گذاشت بحثهای او به دل می نشست و به هر کجا که میرفت مردم به ویژه جوانان مشتاق گرد او حلقه می زدند.

در روش سقراط ، وقتی کسی داوطلب پاسخ سوال سقراط میشد سقراط با توجه به پاسخ ،او، سؤال دیگری طرح می کرد به طوری که مخاطب و پاسخ دهنده را به حقیقت میرساند و آنچه را که حق بود از زبان پاسخ دهنده به دست می آورد.

روش گفت و گو و پرسش و پاسخ که سقراط به کار میگرفت به تدریج به روش سقراطی» شهرت یافت. . سقراط میگفت من همچون یک ماما عمل میکنم همان طور که ماما به خانم باردار کمک می کند تا فرزندش را به دنیا آورد، من نیز در گفت وگو با دیگران کمک میکنم که خودشان حقیقت را بیان کنند .

سقراط به مردم می آموخت که هر چیزی را مورد سؤال قرار دهند.

سقراط جهالت افراد قدرتمند و سفسطه گر را به رخشان میکشید از این رو او به چهره ای بسیار بحث برانگیز تبدیل شد.

بسیاری از مردم سقراط را دوست میداشتند و گروهی نیز از او بیزار بودند.

از گشت و گذار در شهر جز این مقصودی ندارم که شما جوانان و بزرگسالان را متقاعد سازم که :

نباید جسم و مال و ثروت را بر کمال نفس خود ترجیح دهید و به شما یادآوری کنم که ثروت، فضیلت نمی آورد، بلکه از فضیلت است که ثروت و هرچه که برای فرد و جامعه سودمند است، به دست می آید

رسالت خداوند به سقراط من هیچ گاه از بیدار ،ساختن پند دادن و حتی سرزنش کردن یکایک شما بازنمی ایستم و شما همه جا مرا در کنار خود می یابید.

من کسی نیستم که برای پول سخن بگویم یا به خاطر آن لب از گفتار فرو بندم من هم با تهی دستان و هم با توانگران همنشینی میکنم تا از من بپرسند و به سخنان من گوش فرا دهند. این رسالتی است که خداوند با نداهای غیبی و در رؤیاها برعهده من نهاده است.

اتهامات ملتوس به سقراط:

ملتوس یکی از سوفسطائیان و از مخالفان سرسخت سقراط به نمایندگی از متهم کنندگان در دادگاه گفت :

جرم سقراط این است که خدایانی را که همه به آنها اعتقاد دارند انکار میکند و از خدایی جدید سخن می گوید .

با افکار خود جوانان را گمراه میسازد و آنها را از دین و آیین پدرانشان برمی گرداند.

ملتوس برای ادعای خود شواهدی ذکر کرد و در پایان از دادگاه برای سقراط درخواست مجازات مرک نمود.

دفاعیه سقراط :

دادگاه از سقراط دعوت کرد تا از خود دفاع کند .

سقراط با چهره ای آرام و گامهایی استوار به سوی جایگاه حرکت کرد و با لحنی مطمئن به اتهامات ملتوس پاسخ داد.

آتنیان، بگذارید افترایی را که از دیرباز به من نسبت داده اند و ملتوس هم همان را تکرار کرد، یادآوری کنم . مخالفان من میگویند: «سقراط رفتاری خلاف دین در پیش گرفته و در پی آن است که به اسرار آسمان و زمین دست یابد. باطل را حق جلوه دهد و این کار را به دیگران هم می آموزد . 

کاوش و جست وجوی من برای شناخت کسانی که ادعای دانشمند بودن میکنند و جدا کردن آنها از کسانی که دانشمند حقیقی هستند سبب شده که گروه بزرگی به غلط مرا «دانا» .بنامند در حالی که من دانا نیستم وقتی نادانی کسی را آشکار میکنم کسانی که آنجا حاضرند، گمان میکنند که آنچه را آنها نمیدانند من میدانم دانای حقیقی فقط خداست.

ندای سروش معبد دلفی به کرفون: « داناترین مردم سقراط است »

راز سروش معبد دلفی به ما بنمایاند تا چه پایه نادانیم.

خیال میکنم سروش معبد نام مرا به عنوان مثال مطرح کرد تا بگوید :

(داناترین شما آدمیان کسی است که چون سقراط بداند که هیچ نمی داند )

 پاورقی کتاب سقراط با این جملات تواضع و فروتنی خود را در برابر علم نشان میدهد نادانی و جهل بر دو نوع است:

الف) جهل ساده انسان اموری را نمیداند اما نسبت به نادانی خود آگاه است و بنابراین از دیگران سؤال می کند تا بداند.

ب ) جهل مرکب انسان اموری را نمی داند و نسبت به نادانی خویش نیز نادان است؛ بنابراین نمی داند که نمی داند. چنین کسی در پی کسب دانایی هم نیست.

البته بسیاری از دانشمندان چیزهای فراوانی میدانند اما از آنجا که عظمت جهان را درک کرده اند و دانش خود را ناچیز شمارند، تواضع می کنند و خود را در دسته دانایان قرار نمیدهند سقراط از این دسته بود و به همین دلیل با اینکه سروش معبد دلفی او را دانا خوانده بود تواضع میکرد و میگفت سروش بدان جهت مرا دانا خواند که به نادانی خود اقرار می کنم.

افلاطون و ارسطو در یونان باستان همچنین ابن سینا شیخ اشراق ملاصدرا و علامه طباطبایی از فیلسوفان دوره اسلامی و نیز دکارت هیوم و کانت از فیلسوفان دورۀ جدید ،اروپا همه دربارۀ معرفت و شناخت بشر نظر داده اند. توجه ویژه کانت فیلسوف قرن هجدهم آلمان به شناخت سبب شد که شاخۀ معرفت شناسی فلسفه رشد بیشتری کند و فیلسوفان بیشتری در دورهٔ جدید بدان بپردازند.

در دوره جدید، به علت طرح پرسشهای جدی و جدید دربارهٔ معرفت و ظهور دیدگاه های گوناگون این بخش از فلسفه به صورت شاخهٔ مستقلی در آمده که به آن «معرفت شناسی» یا «نظریه معرفت » می گویند .

معنا و مفهوم معرفت و شناخت روشن است و نیازی به تعریف ندارد.

وقتی که از یک کودک می پرسیم میدانی توپت کجاست و او میگوید «آری می دانم » نسبت به معنای «می دانم » آگاه است. اگر ابهامی هم از جهت کلمه لغت ،باشد حداکثر با بیان معادلی ابهام رفع می شود.

آیا ما می توانیم اشیا و موجودات جهان را بشناسیم و به آنها علم پیدا کنیم؟

شاید از این پرسش تعجب کنید و بگویید این یک امر بدیهی و روشن است و نیازی به تحقیق و پیدا کردن دلیل ندارد.

 همین که ما با طرف مقابل خود صحبت میکنیم یا لیوان آبی را برمی داریم و مینوشیم یا از عمل کسی خوشحال یا عصبانی میشویم گویای آن است که ما قدرت شناخت داریم؛ در غیر این صورت ممکن نبود ما عملی انجام بدهیم.

همین که ما با طرف مقابل خود صحبت میکنیم یا لیوان آبی را برمی داریم و می نوشیم یا از عمل کسی خوشحال یا عصبانی میشویم گویای آن است که ما به امکان شناخت خود پی برده ایم.

اگر رفتاری غیر از این از ما سر میزد میتوانستیم بگوییم که در توانایی دانستن خود شک داریم . جالب است بدانیم گاهی همین امر بدیهی نیز چه در گذشته و چه در زمان حاضر، انکار شده است.