۱. همراه با حرف جر من: هر گاه که اسم تفضیل خالی از «ال» و «اضافه» باشد ،اسم تفضیل آن لزوما به صورت مفرد مذکر می آید.
مثال: الأسد أقوى من البقره: شیر قوی تر از گاو است
مثال: أنت أكرم من أخیک: تو گرامی تر از برادرت هستی.
توضیح: چون که أقوى و أکرم که اسمهای تفضیل ما در این جمله هستند، الف و لام نگرفته و اضافه هم نشده اند به صورت مفرد مذکر آمده اند.
۲. همراه با ألف باشد: به هیچ عنوان با حرف جر من نمی آید و در این حالت، عموما به صورت مثنی و جمع و با ما قبل خود در مذکر و مؤنث و مثنی و جمع، باید مطابقت کند.
مثال: الرجلان الأفضلان فی البیت: دو مرد با فضیلت در خانه هستند.
مثال: المرأتان الفضليان فی المبیت: دو زن با فضیلت در خوابگاه هستند.
توضیح : چون که اسم تفضیل همراه با «ال» آمده در جنس و عدد باید با ماقبل خود مطابقت کند.
۳. مضاف به اسم معرفه .باشد، در این صورت مطابق آن با جنس و عدد الزامی نیست
مثال: الزيدان أفضل أفضلا الناس: دو زید برترین مردم هستند.
مثال: مريم أفضل فضلى الناس. مردم برترین مردم است.
توضیح: چون که اسم بعد از أفعل تفضیل معرفه آمده مطابقت یا عدم مطابقت آن با ماقبلش الزامی نیست.
۴. مضاف به اسم نکره. مطابقت مضاف الیه آن با ما قبلش الزامی است.
مثال: على أقوى رجل: علی قوی ترین مرد است.
مثال: الزيدان أفضل رجلين دو زید برترین مردان هستند.
توضیح: چون (علی) مفرد مذکر است پس (رجل) هم باید به صورت مفرد مذکر به کار می رود یا رجلینِ با الزیدان در مثنی بود مطابقت می کند.
تفاوت (آخَر با آخِر)
۱. تفاوت معنایی: کلمه (آخَر) به معنای (پایان) است اما (آخِر) به معنای (دیگر)
۲. هر دو مشتق هستند. أخِر بر وزن أفعَل اسم تفضيل و آخِر اسم فاعل است.
۳. آخِر منصرف است و میتواند هر نوع اعرابی را بپذیرد اما آخَر غیر منصرف است و تنوین و کسره نمی گیرد و فقط فتحه و ضمه میگیرد البته اضافه کنیم که غیر منصرفها به هیچ عنوان تنوین نمی گیرند اما به کسره را به شرطی میگیرند که ال بگیرند و اضافه شوند.
۴. کلمه (آخِر) با گرفتن تای تانیث مؤنث میشود ولی (آخَر) چون بر وزن أفعل است و تفضیل مونث آن می شود اُخری.