درسنامه کامل جامعه شناسی (2) فصل 5 باور ها و ارزش های بنیادین فرهنگ غرب

عقاید و ارزش های بنیادین هر فرهنگ ، عمیق ترین لایه های آن فرهنگ را تشکیل می دهند.

در علوم اجتماعی برای شناسایی و معرفی پیچیدگی ها و ظرافت های زندگی ، فرهنگی و اجتماعی انسان،آن ها را به چیزهای آشناتری تشبیه می کنیم.

عقاید و ارزش های بنیادین هر فرهنگ در پاسخ به پرسش های اساسی انسان پدید می آیند

(هستی شناسانه – انسان شناسانه – معرفت شناسانه)

اروپا در پنج قرن اخیر ، کانون شکل گیری فرهنگ جدیدی است که آن را به نام فرهنگ غرب می شناسیم. 

هنجارها ، رفتارها و نمادهای مختلف فرهنگ غربی در قالب رویکرد های مذهبی ، فلسفه ها ، مکاتب و ایدئولوژی ها مختلف شکل گرفته اند،  ریشه در باورها و ارزش های بنیادین این فرهنگ دارند .

عقاید و ارزش های بنیادین در فرهنگ غرب

• هستی شناسانه : مهم ترین ویژگی ارزش هستی شناسانه : سکولاریسم

• انسان شناسانه : مهم ترین ویژگی ارزش انسان شناسانه : اومانیسم

• معرفت شناسانه : مهم ترین ویژگی ارزش معرفت شناسانه : روشنگری

سکولاریسم پاسخ فرهنگ معاصر غرب به پرسش های هستی شناسانه بشر است .        

سکولاریسم جهان بینی فرهنگ غرب یا تصور آن از جهان هستی است .

سکولاریسم به معنا رویکرد دنیوی و صرفا این جهانی به هستی است .

در رویکرد سکولاریسم همه ظرفیت های وجودی انسان متوجه آرمان ها و اهداف دنیوی می شود .

• سکولاریسم آشکار : فلسفه و باور هایی را شمال می شود ، که به صراحت ابعاد غیر مادی جهان هستی را انکار می کنند .

• سکولاریسم پنهان : شامل فلسفه و باورهایی است که ابعاد معنوی هستی را نفی نمی کنند بلکه بخش هایی از باورهای معنوی و دینی را در خدمت نظام دنیوی و این جهانی قرارمی دهند و از توجه و عمل به بخشهای دیگر سر باز می زنند .

سکولاریسم پنهان دارای رویکرد گزینشی است .

پروتستانتیسم

به برخی از نهضت های جدید گفته میشود که حاصل رویکرد گزینشی غرب به ابعاد معنوی و دینی جهان هستند (دارای رویکرد سکولاریسم پنهان است .)

توجه به دنیا و زندگی این جهان از دیر باز در فرهنگهای مختلف بشری وجود داشته اما در فرهنگ غرب این رویکرد در ابعاد مختلف علمی غلبه یافته است.

در فرهنگ معنوی و دینی

• آبادی دنیا هدفی مستقل نیست بلکه وسیله ای است که در خدمت اهداف معنوی قرار می گیرد. دنیا را هدف برتر خود قرار داده باشند. از آشکار کردن معنوی و دینی اگر افرادی که درون فرهنگ دینی زندگی می آن پرهیز میکنند و رفتار دنیوی خود را توجیه می کنند .

در جهان غرب

• سکولاریسم به صورت جهان بینی غالب درآمده است ، به گونه ای که دین داران ، ناگزیر هنجار ها و رفتار های دینی خود را توجیه دنیوی و این جهانی می کنند .

یکی دیگر از پرسشهای اساسی ،بشر پرسش انسان شناسانه است؛ یعنی پرسش از چیستی و کیستی انسان اومانیسم ؛ پاسخ فرهنگ معاصر غرب به این پرسش بنیادین است.

اومانیسم ، مهمترین ویژگی انسان شناختی فرهنگ معاصر غرب و به معنای اصالت انسان دنیوی و این جهانی است.

 اومانیسم از نتایج منطقی سکولاریسم است.

دیدگاه اسلام نسبت به انسان و مقایسه آن با جایگاه اومانیسم در فرهنگ غرب

اگر در کانون هستی یک وجود مقدس و متعالی باشد هیچ موجودی در مقابل آن نمیتواند اصالت داشته باشد بلکه همه موجودات و از جمله انسان ، ایات و نشانه های او خواهند بود .

در فرهنگ اسلامی ، انسان ، برترین آیت و نشانه خداوند و خلیفه خدا روی زمین است و از این رو برسایر موجودات برتری دارد. مطابق آموزههای قرآن کریم کرامت و خلافت انسان هنگامی تحقق پیدا میکند که به ابعاد دنیوی و این جهانی خود محدود نشود و هرچه میتواند به خداوند نزدیک تر شود. بنابراین اگر انسان به ابعاد دنیوی خود محدود بماند به گمراهی و حیاتی حیوانی یا پست تر از آن گرفتار می شود.

اومانیسم در ابعاد مختلف فرهنگ غرب، نظیر هنر ، ادبیات و حقوق بروز و ظهور یافته است .

اومانیسم در هنر (مقایسه هنر قرون وسطی با هنر مدرن)

• هنر قرون وسطی : بر بعد معنوی و آسمانی انسان تاکید داشت و نقاشان، چهره انسان های اسوه را در هاله ای از قداست ترسیم می کردند.

• هنر مدرن : بر بعد جسمانی وجود انسان و زیبایی های بدنی او تمرکز می کنند.

ادبیات مدرن

• به سلوک های معنوی و مکاشفات و مشاهدات الهی انسان توجهی نمی کند.

• حالات روانی آدمیان در زندگی روزمره دنیوی و این جهانی را منعکس می کند.

در نتیجه : رمان در فرهنگ غرب بیشترین اهمیت را پیدا کرد.

• حقوق انسان در فرهنگ دینی : مبتنی بر فطرت الهی انسان است.

• حقوق بشر: بر مبنای اندیشه اومانیستی است و صرفا بر اساس خواسته ها عادت ها و تمایلات طبیعی آدمیان شکل می گیرد.

اگر در فرهنگ های دینی ، افرادی هواهای نفسانی خود را دنبال کنند:

• هواهای نفسانی خود را به صورت آشکار و رسمی اظهار نمی کنند.

• نفس پرستی خود را در قالب مفاهیم دینی پنهان می کردند.

اما انسان مدرن ، خواسته های دنیوی و این جهانی خود را بدون نیاز به توجیه الهی و آسمانی ، به رسمیت می شناسند.

یکی دیگر از پرسش های اساسی بشر ، پرسش معرفت شناسانه است ، و روشنگری ، پاسخ فرهنگ غرب به این پرسش بنیادین است، به همین دلیل از روشنگری به عنوان مهم ترین ویژگی معرفت شناختی فرهنگ معاصر غرب یاد می شود.

روشنگری دارای دو معنای خاص و عام است:

• معنای عام روشنگری : پدیدهای مدرن و مربوط به فرهنگ معاصر غرب نیست .

انبیای الهی از دیرباز برای روشنگری و برداشتن موانع موجود بر سر راه حقیقت آمده اند.

در فرهنگ دینی اسلام ، عقل ، وحی و تجربه به عنوان روش های شناخت حقیقت معرفی شده اند. روشنگری در این معنا ، هنگامی که همراه با هستی شناسی و انسان شناسی دینی باشد، با استفاده از وحی، عقل و تجربه ، تفسیری دینی از انسان و جهان ارائه می دهد .

• معنای خاص روشنگری : به مبنای معرفت شناسی پذیرفته شده در فرهنگ غرب گفته می شود.

روشنگری در این معنا، روشی از معرفت و شناخت است که با سکولاریسم و اومانیسم همراه شده است این روش در طول بیش از چهارصد سال فرهنگ جدید غرب ، شکل های مختلفی پیدا کرده است که وجه مشترک همه آنها ، کنار گذاشتن وحی و شهود در شناخت حقیقت است.

روشنگری عقل گرایانه : منجر به : دئیسم

روشنگری حس گرایانه : منجر به : علم تجربی سکولار