درسنامه کامل جامعه شناسی (2) فصل 10 جنگ ها و تقابل های جهانی

• جامعه ای که در آن هر گونه ستیز و نزاع ناشی از خون، نژاد، طبقه، میلت، جغرافیا و... از بین می رود و همۀ بشر بر مدار آرمانی حقیقی و اصیل جمع می شوند .( و همانا این است امت شما، یک امت واحد و منم پروردگار شما...)(سورۀ مؤمنون۵۲)
• جامعه ای که به گروه ها و دسته های پراکنده و متخاصم تجزیه می شود، امکانات گروهی آن پراکنده می شود و ظرفیت ها و نیروهای آن نابود می گردد. (همانا فرعون بر روی زمین برتری جویی کرد و اهالی اش را گروه گروه گردانید، گروهی را به ضعف و ناتوانی کشاند و...)(سورۀ  قصص۴)

جنگ یک پدیدۀ اجتماعی است، یعنی؛ محصول کنش های اجتماعی انسانها و جوامع است. در طول تاریخ بشر، جنگ های فراوانی به دلایلی مختلف مانند: گسترش قلمرو، عوامل دینی و مذهبی، عوامل اقتصادی، سیاسی  و ....رخ داده اند .

آگوست کُنُت، جامعه شناس فرانسوی، معتقد بود، جنگ در فرهنگ و جامعۀ جدید غربی، امری ذاتی نیست، بلکه امری عارضی و تحمیلی است، دلیلِ آن صرفاً اقتصادی است و بعد از انقلاب صنعتی نیز برای همیشه از زندگی بشر رخت خواهد بست(از بین خواهد رفت.)

 آگوست کنت، استدلال می کرد که؛ در گذشتۀ تاریخ، جنگ ها با انگیزه کسب ثروت و غنایم جنگی صورت می گرفتند، اما با رشد علم تجربی و صنعت، ثروت از طریق غلبه بر طبیعت بدست می آید و به همین دلیل بعد از انقلاب صنعتی، جنگ از زندگی بشر رخت می بندد .(از بین می رود.)

جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۴ـ۱۹۱۸) میلادی. برابر با (۱۲۹۳-۱۲۹۹) شمسی و جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۹۴۵) میلادی، برابر با (۱۳۱۸-۱۳۲۴) شمسی ، بزرگترین جنگ های تاریخ بشریت بودند. کشته های این دو جنگ را تا ۱۰۰ میلیون نفر تخمین زده اند .

در جنگ جهانی اول، برای اولین بار از سلاح های شیمیایی و در جنگ جهانی دوم برای اولین از بمب اتمی )بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی توسط امریکا( استفاده شد.

 ویژگی های جنگ های جهانی اول و دوم

• این دو جنگ، با درگیری کشورهای اروپایی آغاز شد.
• از مهمترین عوامل وقوع این دو جنگ، رقابت کشورهای اروپایی بر سر مناطق استعماری بود.
• هیچیک از این دو جنگ، منشاء دینی نداشت و ظاهر مذهبی و دینی هم به خود نگرفت.
• طرف های درگیر در این دو جنگ، در قالب اندیشه های ناسیونالیستی، لیبرالیستی و سوسیالیستی، رفتار خود را توجیه می کردند ،بنابراین وقوع این دو جنگ، ریشه در فرهنگ غرب داشت.
• این دو جنگ، به کشورهای اروپایی و غربی محدود نشد بلکه همه جهان را درگیر خود ساخت .

بعد از جنگ جهانی دوم ، عملاً صلحی پایدار میان طرفین جنگ، برقرار نشد.

پس از جنگ جهانی دوم، بلوک شرق به رهبری شوروی و بلوک غرب به رهبری امریکا، هر یک بخشی از جهان را تحت نفوذ خود قرار دادند.

جنگ سرد میان  رهبران بلوک غرب و شرق (امریکا و شوروی) به همراه جنگ گرم بین مناطق پیرامونی این دو بلوک ،تا فروپاشی اتحادجماهیر شوروی(۱۹۹۱ میلادی) ادامه یافت و به اقتصاد کشورهای صنعتی که وابسته به تسلیحات نظامی بودند، رونق بخشید.

از مهم ترین جنگ های گرم، میان مناطق پیرامونی دو بلوک شرق و غرب، می توان به  جنگ میان دو کره( کره شمالی و جنوبی) (۱۹۵۰-۱۹۵۳) و جنگ ویتنام (ویتنام شمالی و جنوبی) (۱۹۵۵-۱۹۷۵)اشاره کرد. جنگ ویتنام؛ جهنمی ترین جنگ قرن بیستم، نام گرفت.

نظریۀ جنگ تمدن ها توسط ساموئل هانتینگتون مطرح شد. هانتینگتون از آخرین مرحلۀ درگیری ها در جهان معاصر، با عنوان جنگ تمدن ها یاد می کند. از نظر او در این مرحله، دولت- ملت ها، بازیگران اصلی روابط بین المللی نیستند و رقابت ها و درگیری ها، بین فرهنگ ها و تمدن های بزرگ (نه بین دولت- ملت ها) به وقوع خواهد پیوست و در این میان ، فرهنگ اسلامی بزرگترین تهدید برای جهان غرب است.

توضیح

هانتینگتون، جهان را به ۹ حوزه تمدنی تقسیم می کند:

 تمدن غربی/ ارتودکس/ اسلامی/ بودایی/ هندی/ افریقایی/ امریکای لاتین/ چینی/  ژاپنی

از نظر هانتینگتون؛  پس از جنگ سرد، بجای ابرقدرت های جنگ سرد، کشورهای اصلی هر تمدن ، ظهور خواهند کرد و فرهنگ و هویت فرهنگی و تمدنی، سرچشمۀ تمام جنگ ها خواهد بود . به اعتقاد هانتینگتون؛ تا زمانی که غرب، غرب بماند و اسلام، اسلام بماند، تنها عامل تعیین کننده در دروابط میان این حوزه های فرهنگی عظیم، نبرد بنیادین خواهد بود، چراکه اصلی ترین دشمن احتمالی غرب و بویژه امریکا، اسلام می باشد . در این میان، اتحاد جهان اسلام و جوامع کنفوسیوسی (چین) برای غرب بسیار خطرناک و تهدید امیز خواهد بود) . (ایران، عراق از تمدن اسلامی و چین از تمدن شرق آسیا، بزرگترین تهدید برای امریکا به شمار می روند). 

برخی مفاهیم طبیعی و جغرافیایی مانند «شمال و جنوب» معنای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کرده اند.

مفاهیم شمال و جنوب، در معنای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ،عمدتاً بعد از جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد .زیرا برخی اندیشمندان معتقد بودند، که چالش اصلی بین بلوک شرق و غرب نیست بلکه چالش اصلی بین کشورهای غنی و فقیر است.

منظور از شمال : (کشورهای غنی  یا کشورهای صنعتی و ثروتمند هستند که در نیمکرۀ شمالی زمین قرار گرفته اند).

منظور از جنوب : (کشورهای فقیر و غیرصنعتی هستند که در نیمکرۀ جنوبی زمین قرار گرفته اند).

• جهان اول  : کشورهای سرمایه داری بلوک غرب

• جهان دوم: کشورهایی که در کانون بلوک شرق قرار داشتند.

• جهان سوم : کشورهای دیگری که خارج از این دو بلوک قرار داشته و تحت نفوذ آنها بوده اند.

کشورهای توسعه یافته : به کشورهای صنعتی و ثروتمند، گفته می شود

کشورهای توسعه نیافته یا عقب مانده : به کشورهای دیگر در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، کشورهای عقب مانده، توسعه نیافته یا در حال توسعه، گفته می شود. (کشورهایی که  فقیر و به لحاظ صنعتی بسیار ضعیف هستند)

اصطلاح مرکز و پیرامون به نقش مرکزی کشورهای ثروتمند و صنعتی و نقش پیرامونی و ابزاریِ کشورهای فقیر اشاره دارد.

اصطلاح مرکز و پیرامون را کسانی به کار می برند که معتقدند، کشورهای پیرامونی بدلیل عملکرد کشورهای مرکزی، ضعیف و فقیر شده اند.

نظریۀ مرکز و پیرامون : بر اساس این نظریه، جوامع غربی، چالش های درونی خود را از طریق بهره کشی از کشورهای غیرغربی، حل می کنند. جوامع غربی بواسطۀ ثروتی که از کشورهای پیرامونی بدست می آورند، رفاه کارگران و اقشار ضعیفِ خود را تأمین می کنند و مشکلات حاد و شدید درونی شان را به بیرون از مرزهای خود انتقال می دهند. کشورهای غربی، با سرمایه گذاری های مشترک و معاهدات بین المللی، انتقال ثروت از کشورهای پیرامون به کشورهای مرکز را آسان می کنند.

دو اصطلاح استعمارگر و استعمارزده بیان کنندۀ این است که:  چالش بین کشورهای فقیر و غنی، علاوه بر ابعاد اقتصادی، ابعاد فرهنگی نیز دارد. و  مشکل کشورهای فقیر، نه فقط به ضعف اقتصادی بلکه بویژه  به خودباختگی فرهنگی آنها نیز مربوط است.