درسنامه کامل جامعه شناسی (3) فصل 1 ذخیره دانشی

ذخیره دانشی شامل دو بخش اصلی است:

آداب و رسوم، سنت‌ها

مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و هنجارهایی که در طول زمان در یک جامعه شکل گرفته و به هویت فرهنگی آن جامعه تبدیل شده‌اند.

دانش عمومی

مجموعه اطلاعات، مهارت‌ها و آگاهی‌هایی که در زندگی روزمره به کار گرفته می‌شوند و در بین همه افراد جامعه مشترک هستند.

دانش عمومی به دانشی اطلاق می‌شود که در بین همه افراد یک جامعه مشترک است و از طریق فرآیند جامعه‌پذیری در اختیار آنان قرار می‌گیرد. این دانش شامل معلومات، مهارت‌ها و آگاهی‌هایی است که در زندگی روزمره بدون نیاز به برنامه‌ریزی و تفکر استفاده می‌شوند (مانند نحوه راه رفتن، سلام و احوالپرسی کردن و ...). در مقابل، دانش تخصصی دانشی است که افراد در مراکز آموزشی و دانشگاهی کسب می‌کنند و به صورت سازمان‌یافته و نظام‌مند ارائه می‌شود. این دانش از طریق تحقیق، آزمایش و استدلال به دست می‌آید.

دانش عمومی نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی افراد ایفا می‌کند. این دانش موجب پیوستگی و انسجام اجتماعی شده و سبب می‌شود افراد بتوانند با یکدیگر تعامل و ارتباط برقرار کنند. همچنین دانش عمومی صرفه‌جویی در وقت و انرژی افراد را به دنبال دارد، زیرا نیازی نیست برای هر امر روزمره برنامه‌ریزی و تفکر کرد. به همین دلیل، دانش عمومی نقشی مشابه با هوا در زندگی اجتماعی دارد. همان‌طور که هوا برای تنفس انسان حیاتی است، دانش عمومی نیز برای ادامه حیات اجتماعی ضروری است. اما متأسفانه اهمیت آن در مقایسه با هوا کمتر درک می‌شود.

عمومیت و همگانی بودن:

دانش عمومی در بین همه افراد یک جامعه مشترک است.

اکتسابی بودن:

افراد این دانش را در طول زندگی خود و از طریق جامعه‌پذیری به دست می‌آورند.

ناشناخته بودن:

بسیاری از جنبه‌های این دانش به دلیل تکرار و عادت در زندگی روزمره برای افراد ناشناخته است.

صرفه‌جویی در وقت و انرژی:

به دلیل همگانی بودن، افراد نیازی به برنامه‌ریزی و تفکر برای انجام بسیاری از امور ندارند.

پایه و اساس دانش تخصصی:

دانش تخصصی بر اساس دانش عمومی شکل می‌گیرد و آن را توسعه می‌دهد.

دانش عمومی شامل باورها، ارزش‌ها، هنجارها و سنت‌های یک جامعه است که هویت فرهنگی آن جامعه را تشکیل می‌دهند. افرادی که این دانش عمومی را به خوبی می‌شناسند و به آن پایبند هستند، هویت فرهنگی خود را تقویت کرده و به آن افتخار می‌کنند. این در حالی است که برخی افراد با بی‌توجهی یا تمسخر این دانش عمومی، هویت فرهنگی خود را نادیده می‌گیرند.

1) در دوران دفاع مقدس، دانش عمومی مربوط به مفاهیمی مانند ایثار، همدلی و تعلق به هویت ملی، نقش مهمی در دفاع شجاعانه جوانان ایرانی ایفا کرد.

2) رعایت سنت‌های مرسوم مانند عزاداری و جشن‌های ملی و مذهبی، موجب انسجام و همبستگی اجتماعی می‌شود.

تعارض بین دانش عمومی و دانش علمی می‌تواند به دو صورت بروز کند:

تعارض روشی: در این حالت، دانش علمی با روش انتقادی و آزمون‌محور به نقد و بررسی دانش عمومی می‌پردازد. این نقد می‌تواند بر جنبه‌های مثبت دانش عمومی تمرکز کرده و موجب ارتقای آن شود یا برعکس، بخش‌های منفی و نادرست دانش عمومی را مورد انتقاد قرار دهد.

تعارض هویتی: در این حالت، دانش علمی و دانش عمومی بر اساس مبانی هویتی متفاوتی (مانند باورها، ارزش‌ها و هنجارها) شکل گرفته‌اند. در نتیجه، این دو نوع دانش در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و هر یک سعی در حذف یا نفی دیگری دارد. این تعارض هویتی بسیار مخرب است و به قطع ارتباط بین دانش عمومی و دانش علمی منجر می‌شود.

قطع ارتباط دوسویه بین دانش عمومی و دانش علمی:

در این صورت، دانش علمی دیگر به دانش عمومی توجه نداشته و به دنبال حل مسائل بومی و فرهنگی جامعه نخواهد بود. همچنین دانش عمومی نیز از انباشت و توسعه دانش علمی فاصله می‌گیرد.

رکود و افول دانش علمی:

با قطع ارتباط بین این دو نوع دانش، دانش علمی از تغذیه و تقویت دانش عمومی محروم شده و دچار رکود و افول می‌شود.

بی‌توجهی دانش علمی به مسائل اجتماعی و فرهنگی:

در این حالت، دانش علمی صرفاً به دنبال اهداف خاص خود بوده و به مسائل واقعی و ملموس جامعه توجه نخواهد داشت.

جدایی و بی‌تفاوتی جامعه نسبت به دانش علمی:

با تعارض هویتی بین دانش عمومی و دانش علمی، جامعه دانش علمی را بیگانه و بی‌ارتباط با زندگی خود می‌داند و از آن فاصله می‌گیرد.

تقلیل دانش علمی به صرفاً کسب مدرک:

در چنین شرایطی، جامعه دانش علمی را به عنوان ابزاری برای دریافت مدرک و گواهی دانسته و نه تلاشی برای حل مسائل واقعی.

با توجه به این تعارض هویتی، ضرورت دارد تا در جوامع مانند ایران، علوم اجتماعی بومی-اسلامی شکل گیرد که هم با دانش عمومی و هویت فرهنگی جامعه سازگار باشد و هم به دنبال حل مسائل واقعی و ملموس آن جامعه باشد. این علوم اجتماعی بومی باید:

بر اساس دغدغه کشف حقیقت و حل مسائل اجتماعی شکل بگیرد، نه صرفاً تقلید یا تکرار علوم غربی.

با زبان، فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی سازگار باشد و مورد پذیرش عموم مردم قرار گیرد.

در جهت ارتقای دانش عمومی و تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی جامعه گام بردارد.