نقشه راه، طرح مسئله:

بازیگران اصلی اقتصاد:

بازيگران اصلي اقتصاد خانوارها و بنگاه ها هستند. بازیگران اصلی اقتصاد ( خانوارها و بنگاه ها) از طریق بده ـ بستان های بین خود، قیمت و مقدار کالا و خدمات را تعیین می کنند. دو گروه از مهم ترین تصمیم گیرندگان و بازیگران در اقتصاد، خانوارها و بنگاه ها هستند.

مشاركت خانوارها در اقتصاد:

1) خانوارها کالاها و خدمات مورد نیاز را از کسب و کارها خریداری می کنند.

2) خانوارها زمین، نیروی کار، سرمایه و کارآفرینی را برای تولید کالاها و خدمات ارائه می کنند.

بنگاه در اقتصاد:

در اقتصاد، «بنگاه» همان چیزی است که مردم معمولاً آن را به عنوان یک کسب و کار می شناسند. مؤسسات کسب و کارها یا همان بنگاه ها می توانند شامل مزارع کشاورزی ،فروشگاه ها، کسب و کارهای خویش فرمایی مثل پیرایشگری، نقشه کشی و معماری ساختمان یا شرکت ها و کارگاه ها و کارخانه های تولیدی باشند.

برای تولید کالاها و خدمات، این بنگاه ها باید از خانوارها منابع را خریداری یا اجاره کنند. مثلاً یک رستوران زنجیره ای، زمانی که افرادی را استخدام می کند، نیروی کار از خانوارها اجاره می کند.

جریان چرخشی ساده:

داد و ستد بين خانوار و بنگاه:

خانوارها کالاها و خدمات را از بنگاه ها خریداری می کنند و بنگاه ها، منابع را از خانوارها اجاره یا خریداری می کنند، و این باعث شکل گیری رابطۀ داد و ستد بین این بازیگران می شود.

تحليل نمودار جريان چرخشي، تعاملات بين خانوار و بنگاه ها:

بازیگران اصلی عرصه اقتصاد بنگاه های اقتصادی و خانوارها می باشند بنگاه ها تولید کننده کالا و خدمات و خانوارها مصرف کننده کالا و خدمات محسوب می شوند در این چرخه اقتصاد بین خانوارها و بنگاه ها، دریک طرف، بازار محصولات، و در طرف دیگر بازار عوامل تولید قرار دارد.

قســمت بــالای نمــودار: بنگــاه ها، تولیدکننــده کالا و خــدمات هستند و خانوارها متقاضــی و خریــدار این کالا و خــدمات مــی باشــند. خانوارها این کالاها و خــدمات را از بازار محصــولات دریافــت مــی کنند کــه عرضــه کننــده آن بنگــاه هــای تولیــدی مــی باشـد خانوارها بابت خریـد این کالا ها و خـدمات وجـوهی بـه بازار محصـولات پرداخـت مـی کنند کـه هزینـه خانوار و درآمـد بنگاه را تشکیل می دهد. قسـمت پایین نمـودار: خانوارهـا برای تـامین مخارجشـان نیازبـه منابع مـالی دارنـد و همچنین بنگـاه هـا برای تولید، نیاز بـه عوامـل تولید دارنـد. خانوارها عوامل تولیـد (کـار، سـرمایه، زمـین) را بـه بازار عوامـل تولید ارائـه مـی دهنـد و بنگاه هـای تولیـدی کــه متقاضــی عوامــل تولید هســتند آن را از بازار عوامــل تولیــد دریافت مــی کننــد و در مقابل ایــن عوامــل تولیــد ،وجوهی تحــت عنوان (مزد، سود، اجاره) به خانوارها پرداخت می کنند که درآمد خانوار و هزینه بنگاه را تشکیل می دهد.

در ایــن چرخــه دریــک طــرف بنگــاه هاعرضــه کننــده کالا و خدمات، و خانوارها متقاضــی کالا و خــدمات هســتند. و در طرف دیگر خانوارها عرضــه کننــده عوامــل تولیــد، و بنگاه ها، متقاضــی عوامــل تولیــد می باشــند و بدین صــورت بــین بنگــاه ها و خانوارها رابطه داد و ستد شکل می گیرد.

بازار:

بازار معنای خاصی در اقتصاد دارد؛ بازار به مجموعه خریداران و فروشندگان چیزی در هرجای ممکن اطلاق می شود. مبادلات در بازار ممکن است حضوری و حقیقی نلاشد و به صورت مجازی و در اینترنت صورت گیرد. شما ممکن است با تلفن و پشت میز سفارش دهید و یا با شبکۀ اینترنت، خرید اینترنتی کنید.

در بازار کالا ها و خدمات، خانوارها خریدار و بنگاه ها فروشنده اند.

بررسی بازار:

بازار:

به مجموعۀ خریداران (تقاضاکنندگان یا همان خانوارها) و فروشندگان (عرضه کنندگان یا همان بنگاه ها) هر چیزی در هر جایی بازار گفته می شود.   

بازار دو بخش دارد: تقاضاکنندگان و عرضه کنندگان

خریداران یا تقاضاکنندگان و فرایند تصمیم گیری آنها:

خریداران، خانوارهایی هستند که تقاضاکنندۀ کالاها و خدمات اند و نسبت به مشاهدۀ تغییر شرایط بازار تصمیمات متفاوتی می گیرند.

 رابطه بین مقدار تقاضا با قیمت کالا:

مقدار تقاضا از یک کالا با قیمت آن رابطه ای عکس دارد. به طوری که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش می یابد و بالعکس.

قانون تقاضا:

مقدار تقاضا از یک کالا با قیمت آن رابطه ای عکس دارد. به طوری که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش می یابد و بالعکس! به این رابطه، «قانون تقاضا» می گویند.

تحليل منحني تقاضا:

منحنی تقاضا رفتار اقتصادی خریداران (تقاضاکنندگان) را نشان می دهد و حالت آن از چپ به راست نزولي است یعنی با افزایش قیمت کالا مقدار خرید یا تقاضا کاهش، و با کاهش قیمت کالا مقدار خرید یا تقاضا افزایش می یابد پس رابطه تقاضا و قیمت یک رابطه معکوس می باشد و این منحنی با حرف اختصاریD  نمایش داده می شود. (این توضیحات رامی توان برروی نمودار بالا که رابطه بین قیمت با خریدبستنی را نشان می دهد بررسی کرد).

عوامل موثر بر مقدار تقاضا:

1) قیمت: مقدار تقاضا از یک کالا با قیمت آن رابطه ای عکس دارد. به طوری که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش می یابد و بالعکس، با کاهش قیمت، مقدار تقاضا افزایش می یابد.

2) درآمد: تقاضا برای یک کالا به صورت مثبت با درآمد ارتباط دارد. افزایش در درآمد سبب افزایش در مقدار تقاضا در هر قیمت می شود و باعث جابه جایی منحنی تقاضا به سمت بالا می گردد و اگر درآمد کاهش پیدا کند تقاضا کاهش پیدا خواهد کرد و منحنی به سمت پایین جا به جا می شود البته این قانون برای کالای معمولی کاربرد دارد ولی برای کالاهای پست این اتفاق می تواند متفاوت و برعکس رقم خورد وقتی که درآمد افزایش پیدا می کند تقاضای ما نسبت به کالای پست  کمتر خواهد شد مثلا با افزایش درآمد به جای خرید سویا، گوشت بیشتری خریداری می شود.

3) سلیقه: سلیقه افراد می تواند در خرید و تقاضا نسبت به یک کالا نقش داشته باشدمثلاً چیزهایی که مد می شوند، حتی بدون تغییر قیمت، مقدار تقاضای آنها زیادتر می شود و در این حالت منحنی تقاضا به سمت بالا جابه جامی شود.

4) انتظارات: هنگامی که پی ببرید قیمت کالایی در آینده بیشتر می شود، امروز ممکن است دربارۀ خرید آن تصمیم دیگری بگیرید و خرید و تقاضای بیشتری داشته باشیدکه این حالت باعث جابه جایی منحنی تقاضا به سمت بالا می گردد.

5) قیمت دیگر کالا ها: اگر کالا هایی که مکمل یکدیگرند دچار تغییر قیمت شوند تغییر در قیمت یک کالا در تقاضا و خریدکالای مکمل تاثیر گذاراست. بدین صورت که افزایش قیمت یک کالا باعث کاهش تقاضا و خرید برای کالای مکمل میگردد مثلا اگر قیمت چای افزایش پیدا کندتقاضا و  خرید برای خرید قند کاهش پیدا خواهدکرد و منحنی تقاضا برای خرید قند به سمت پایین جا به جا می

شود. اگر کالا هایی که جانشین یکدیگرند دچار تغییر قیمت شوند تغییر در قیمت یک کالا در خرید و تقاضای کالای جانشین موثراست بدین صورت که افزایش قیمت یک کالا باعث افزایش تقاضا و خرید برای کالای جانشین می گردد مثلا افزایش قیمت گوشت قرمز باعث افزایش تقاضای گوشت سفید می شود و منحنی تقاضای گوشت سفید به سمت بالا جا به جا می شود.

قیمت به عنوان ابزاری برای مدیریت مصرف:

تقاضا و مصرف سيگار:

یکی از راه آگاه سازی مردم به زیان های کشیدن سیگار و دیگری با بالا بردن قیمت آن از طریق وضع مالیات بر سیگار.

فروشندگان:

فروشندگان همان بنگاه های ارائه کنندۀ کالا یا خدمات و نیز عوامل فروش آنها هستند.

عوامل موثر بر مقدار توليد و عرضه كالا:

الف) قیمت کالا  ب) تغییر در قیمت مواد اولیه (هزینه های تولید)  ج) ابداعات و اختراعات  د)شرایط بازار (رونق یا رکود بازار)

رابطه عرضه و قيمت كالا:

طبق قانون عرضه، با افزایش قیمت، مقدار عرضه از هر کالا افزایش می یابد و بالعکس!

تحليل منحني عرضه:

منحنی عرضه رفتار اقتصادی تولید کنندگان (عرضه کنندگان) رانشان می دهد و حالت آن از چپ به راست صعودی است یعنی با افزایش قیمت کالا مقدار عرضه، افزایش می یابد، و با کاهش قیمت کالا مقدار عرضه کاهش می یابد پس رابطه عرضه و قیمت یک رابطه مستقیم می باشد و این منحنی با حرف اختصار S نمایش داده می شود. (این توضیحات را می توان بر روی نمودار بالا که رابطه بین قیمت باخریدبستنی رانشان می دهد بررسی کرد).

تعادل در بازار:

قيمت و ارزش بازار:

عاملی که باعث هماهنگی رفتار عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان در بازار می شود، قیمت و ارزش کالا است.

تقاضا بيشتر از عرضه:

اگر مقدار تقاضای کالایی از مقدار عرضۀ آن بیشتر باشد، در بازار کمبود رخ می دهد و باعث بالا رفتن قیمت می شود؛ چرا که عده ای که به آن کالا مشتاق ترند تلاش می کنند با پیشنهاد قیمت بالاتر آن را به دست آورند.

عرضه بيشتر از تقاضا:

اگر مقدار عرضه کالایی بیشتر از مقدار تقاضا آن باشد، مازاد رخ می دهد و همین سلب می شود برخی از تولیدکنندگان از قیمت خود کم کنند تا بتوانند با پیدا کردن مشتری کالای بیشتری را بفروشند.

تحليل نمودار:

تعادل در بازار: رفتار عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان در بازار در مقابل هم صورت می گیرد و باید با هم هماهنگ باشد به عبارت دیگر عرضه و تقاضا باید با یکدیگر در تعادل باشند و عاملی که این هماهنگی و تعادل را ایجاد می کند قیمت کالاســت. به قیمتی که مقدار عرضه و تقاضا با هم برابر  است قیمت تعادلی می گویند «یعنی نقطه Pe و قیمت 1500 در جدول» و به مقداری که میزان عرضه و تقاضا با هم برابر است مقدار تعادلی می گویند «یعنی نقط Qe و مقدار عرضه و تقاضای 8 در جدول«

مازاد عرضه: بازار بالا تر از قیمت تعادلی با مازاد عرضه و کمبود تقاضا مواجه خواهد شد «یعنی نقطهP1 و قیمت های 2000 – 2500 – 3000 »

در این وضعیت چون قیمت ها زیاد است عرضه بیشتری صورت گرفته و در مقابل به خاطر قیمت زیاد تقاضا کمتر است و این وضعیت مازاد عرضه را یجاد کرده است برای اینکه این مازاد عرضه از بین برود و تولید کننده بتواند کالای خود را به فروش برساند مجبور است قیمت کالا هایش را پایین بیاورد با کم شدن قیمت، تقاضا افزایش پیدامی کند و انگیزه تولیدکننده برای تولید کمتر می شود این روند تا جایی ادامه پیدامی کند که بازار به تعادل برسد.

مازاد تقاضا: بازار پایین تر از قیمت تعادلی با مازاد تقاضا و کمبود عرضه مواجه خواهدشد «یعنی نقطه P2 و قیمت های 0 – 500 – 1000»

در این وضعیت چون قیمت ها کم است تقاضای بیشتری صورت گرفته و در مقابل به خاطر قیمت کم عرضه کمتر است و این وضعیت مازاد تقاضا را یجاد کرده است در این حالت عده ای از تقاضا کنندگان حاضرند برای دریافت کالای مدنظر مبلغ بیشتری پرداخت کنند و این روند باعث افزایش قیمت کالاها در بازار می شود با افزایش قیمت، تولیدکنندگان شروع به تولید می کنند و مصرف کنندگان از مصرف و تقاضای خود کم می کنند این روند تا جایی ادامه پیدا می کند که فاصله عرضه و تقاضا کاهش می یابد و تعادل در بازار برقرار می شود.

انواع بازار:

انواع بازار:

الف) رقابتی  ب) انحصاری  ج) حراجی(مزایده - مناقصه(

بازار رقابتي:

در بازار هر محصول، گاه تعداد فروشندگان و خریداران به قدری زیاد است که حضور و رفتار هر یک از عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان به نسبت کل بازار بسیار کوچک خواهد بود و در عمل، هیچ یک از طرفین به تنهایی در شکل گیری قیمت تأثیرگذار و به عبارت دیگر  «قیمت گذار» نیستند. در این صورت بازار را به اصطلاح «بازار رقابتی» می نامند. بازار محصولاتی چون ماکارونی معمولاً رقابتی است.

انحصار:

گاه به دلایل طبیعی، اقتصادی، قانونی یا حتی غیر قانونی، تعداد فروشنده یا خریدار به یک یا چند نفر محدود می شود. این وضعیت را «انحصار» می گوییم.

مثلاً شرکت توانیر در کشور ما، به دلیل طبیعی و شرکت های خودرویی به دلایل قانونی، انحصارگر در فروش کالای خود به شمار می روند .شرکت پخش و پالایش فراورده های نفتی از یک سو تنها خریدار و از سویی دیگر تنها فروشنده محصوالات نفتی است و خرید و فروش این کالا را در انحصار خود دارد.

بازار انحصاري:

1) تعداد فروشنده یا خریدار به یک یا چند نفر محدود می شود.

2) انحصارگر، قیمت گذار است و خریداران در بازار انحصاری قیمت پذیرند.

3) کیفیت کالا در این بازار زیاد مورد توجه نیست.

4) در این بازار تنوع کالا کمتر و قیمت کالا ها نسبت به بازار رقابتی بیشتر می باشد.

5) خریداران قدرت انتخاب ندارند.

انحصارگر غیرقانونی:

انحصارگر غیرقانونی معمولاً با افزایش قیمت خود به مشتریان و رفاه جامعه ضرر می زند؛ بنابراین دولت باید مانع شکل گیری آن و تبانی برخی از تولیدکنندگان شود.

انحصار طبیعی و قانونی:

انحصار طبیعی و قانونی مشروط به مواظبت و مقررات گذاری صحیح می تواند برای مصرف کننده سودمند باشد.

بازار هايي در قالب حراجي:

الف) مزایده (فروشندگان آثار هنری در نمایشگاه ها و حراجی ها(

ب) مناقصه (خریداران عمدۀ کالا و خدمات (