نقشه راه، طرح مسئله:

اقتصاد و دولت:

بازی اقتصاد نیازمند یک داور است که به آن دولت می گویند. دولت با عملکرد درست خود می تواند تخصیص های بهینه ای برای اقتصاد به وجود آورد.      

گام اول برای راه اندازی یک شرکت کسب و کار:

گام اول آن است که مجوزهای لازم را برای فعالیت اقتصادی خود از دولت بگیرید.

نظارت دولت:

گام اول در راه اندازی یک شرکت کسب و کار آن است که مجوزهای لازم را برای فعالیت اقتصادی خود از دولت بگیرید. شما با گرفتن مجوزها اجازه می دهید که دولت به کار شما نظارت کند.

نقش دولت در جايگاه نظارتي و ارائه كالا و خدمات:

الف) وظایف نظارتی: فرض کنید شما مالک یک شرکت تولیدکنندۀ دارو هستید و کار خود را با دقت و کیفیت انجام می دهید؛ اما رقیب شما در بازار، که آن هم یک شرکت تولید دارو است، محصولاتی با کیفیت کمتر و قیمت پایین تر ارائه می دهد. این کار او باعث می شود که نه تنها جان مصرف کنندگان به خطر بیفتد، بلکه به خاطر ارائۀ قیمت پایین تر ،مشتری ها را نیز به سوی خود جذب می کند. حالا فرض کنید دولتی نباشد که به کار این شرکت دارویی و محصولات او نظارت کند. در این صورت، هم شما به عنوان یک تولیدکنندۀ متعهد ضرر می کنید و مجبور به ترک بازار می شوید و هم سلامت مصرف کنندگان به خطر می افتد.

ب) ارائه کالا و خدمات عمومی: تصور کنید شما و کارمندان و کارگران شرکت ،برای رفت و آمد به کارخانه، نیاز به احداث جاده و پل دارید. همچنین شرکت های دیگر نیز چنین نیازمندی هایی دارند. چه کسی باید این جاده ها و پل ها را احداث کند؟ همچنین مردم یک شهر یا یک کشور، نیاز به تأمین بهداشت و امنیت دارند. چه کسی باید این کالاهای عمومی را برای مردم فراهم کند؟ دولت مسئول تأمین کالاهای عمومی نیز هست.

بهبود عملکرد بازار و ارائه كالاي عمومي:

وظایف دولت در عرصه اقتصاد:

بهبود عملکرد بازار (وظیفه نظارتی) – ارائه کالا و خدمات عمومی

دولت و بهبود عملكرد بازار:

دولت با وضع مجموعۀ گسترده ای از قوانین و مقررات:

1) باعث تسهیل و تشویق مبادلات می شودکه به نفع خریداران و فروشندگان است.

2) از بروز شرایطی که به مبادلات آنها آسیب می زند، جلوگیری می کند.

3) حضور دولت و عملکرد قوی آن سبب می شود افراد به حقوق یکدیگر تعرض نکنند و مثلاً دارایی هایی را که متعلق به آنها نیست تصرف نکنند.

در این حالت، دولت به عنوان یک داور، در میدان فعالیت های اقتصادی، حضور دارد. وضعیتی را تصور کنید که خریداران نمی توانند اطمینان یابند، آیا فروشندگان مالکان واقعی آن چیزی هستند که برای فروش عرضه کرده اند یا خیر، در این حالت چگونه خریداران پولی را که به سختی درآورده اند، برای چیزهایی مانند خانه، خودرو، لوازم خانگی و ... بپردازند. حالتی را تصور کنید که پول زیادی را به صاحب واقعی چیزی داده اید و آن را خریده اید؛ اما شخص دیگری به راحتی به میان بیاید و مانع از استفادۀ شما از چیزی که خریده اید شود!

4) دولت با تعریف و اجرای حقوق مالکیت، امنیت خرید و فروش و مبادلات را بهبود می بخشد. دولت اجازه نمی دهد تا زمانی که فروشنده اثبات نکند که مالک واقعی چیزی است، آن را بفروشد.

5) علاوه بر حمایت از حقوق مالکیت و اجرای قراردادها، دولت با وضع قوانین و مقرراتی ویژه در زمینه های مختلف می کوشد.

تا وجود اطلاعات و آگاهی های لازم را برای مبادله بین افراد تضمین کند، مثلاً شرکت های دارویی و غذایی نمی توانند پیش از انجام برخی آزمایش ها و اخذ گواهی معتبر محصولات خود را به بازار عرضه کنند یا افراد بدون دارا بودن صلاحیت های لازم به مشاغل مختلف وارد شوند؛

6) همچنین سازمان استاندارد وظیفه دارد کیفیت یا عدم کیفیت محصولات را تأیید کند. همۀ این فعالیت ها به نوعی سبب بهبود عملکرد بازار می شود.

كالاي عمومي:

به کالا و خدماتی که توسط افراد زیادی می تواند هم زمان استفاده شود و شما نمی توانید مردم را از استفاده آن محروم سازید، کالای عمومی گفته می شود. خیابان، بوستان، تیرهای چراغ برق، پل ها، آتش نشانی ، پلیس و...  از نمونه هاي كالا و خدمات عمومي هستند.

ابزارها و منابع تامین مالی:

تامين منابع مالی خدمات و کالاهای عمومی توسط دولت:

این منابع مالی معمولاً و در بیشتر موارد از دو محل تأمین می شود؛

1) مالیات ها (مستقیم و غیر مستقیم)

2) سایر درآمدهای دولت (فروش دارایی های ملیّ مثل نفت و استقراض از مردم(

مالیات، اهداف گرفتن ماليات:

دولت برای تأمین سطحی از کالاها و خدمات عمومی برای همگان، از مردم مالیات می گیرد.

مالیات دو هدف اصلی دارد. اولین و مهم ترین هدف مالیات، افزایش درآمد دولت است. دیگر اینکه، مالیات می تواند باعث کاهش فعالیت های نامناسب و تشویق فعالیت های مطلوب شود. (کاهش سیگار کشیدن و افزایش مصرف شیر(

ماليات و افزايش درآمد دولت:

مالیات برای تأمین مالی اهداف و پشتیبانی از فعالیت های دولت مانند امنیت ،دفاع ،امور قضایی، آموزش و بهداشت عمومی ضروری است. شاید تصور زندگی در شهرها و روستاها بدون خدمات ارائه شده توسط دولت مانند مدارس، راه ها، علامت های راهنمایی و رانندگی، پلیس، درمانگاه ها، کتابخانه ها ،بوستان ها و ... که هزینه های همه آنها از محل مالیات تأمین می شود، سخت باشد! بنابراین هدف اصلی از مالیات این است که درآمد دولت را تا حدی بالا ببرد که عملکرد دولت مؤثر واقع شود.

ماليات و تشويق به فعاليت هاي مطلوب:

1) دولت با وضع مالیات برخی کالاها باعث کاهش مصرف آن کالا ها و فعالیت ها می گردد:

مثال بعد از اینکه مالیات در چین، قیمت چوبک های غذاخوری را افزایش داد، بسیاری از مصرف کنندگان، عادت خود را تغییر دادند و به جای این چوبک ها از قاشق استفاده کردند.

در برخی کشورها مالیات بر سوخت های آلاینده مانند بنزین و گازوئیل معمول است؛ چراکه این مالیات می تواند به کاهش مصرف و در نتیجه کاهشِ آلودگی ناشی از آن بینجامد.

اخیرا ً در برخی کشورها به دلیل آثار زیست محیطی خطرناکِ کیسه های پلاستیکی، به وضع مالیات بر مصرف آنها اقدام شده است.

علاوه بر این مالیات بر مصرف محصولات تنباکویی از جمله سیگار که برای سلامت انسان مضر است، در دنیا بسیار شایع است.

2) دولت از برخی فعالیت ها و کالا ها که برای جامعه مفید است، مالیات دریافت نمی کند تا مصرف آن کالاها بیشتر شود:

مثلا دولت مالیات از شیر که برای سلامتی مفید است را برمی دارد یا کاهش می دهد تا قیمت شیر ارزان تر شود و میزان مصرف آن توسط افراد بیشتر شود.

انواع مالیات:

انواع ماليات:

مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم

تفاوت ماليات مستقيم و غير مستقيم:

تفاوت این دو نوع مالیات در این است که در مالیات مستقیم مبلغی به عنوان مالیات دریافت می شود ولی در مالیات غیرمستقیم، مالیات بصورت بخشی از قیمت کالا از مشتری گرفته می شود.

مالیات های مستقیم:

مالیات های مستقیم خود به دو دستۀ مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم می شوند.

مالیات بردارایی:

اساس و مبنای مالیات بر دارایی، ثروت مؤدی (پرداخت کنندۀ مالیات) است. مهم ترین نوع مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث است که از اموال و دارایی های باقی ماندۀ شخص فوت شده، دریافت می شود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می گیرد.

مالیات بر ارث:

این نوع مالیات مهم ترین نوع مالیات بر دارایی، می باشد که از اموال و دارایی های باقی ماندۀ شخص فوت شده، دریافت می شود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می گیرد.

مالیات بر درآمد:

در مالیات بر درآمد، درآمد افراد و شرکت ها (و نه ثروت آنها) مبنای مالیات است. مالیات بر درآمد اشخاص مهم ترین نوع مالیات است. مالیات بر درآمد از هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت می شود. (مثلاً مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد امالک(

اقسام مالیات بر درآمد:

انواع ماليات هاي غير مستقيم:

مهم ترین انواع مالیات های غیرمستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال می شوند، عبارت اند از: عوارض گمرکی و خدماتی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.

حقوق و عوارض گمركي:

حقوق و عوارض گمرکی در واقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالا های مختلف است که با نام «تعرفه های گمرکی« نیز شناخته می شود. این نوع از مالیات ها، تابع سیاست های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها هستند و به جز اینکه یکی از راه های درآمدزایی دولت ها هستند، معمولاً برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته می شوند. این دسته از مالیات ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها یا براساس ویژگی ها و مشخصات آنها (مانند حجم، وزن و...) تعیین و دریافت شوند.

این دسته از مالیات ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها یا براساس ویژگی ها و مشخصات آنها (مانند حجم ،وزن و ...) تعیین و دریافت شوند.

هدف دولت از مالیات غیرمستقیم حقوق و عوارض گمرکی:

الف) درآمدزایی دولت ها

ب) حمایت از صنایع داخلی

عوارض خدماتي:

انواع عوارض درج شده در قبض های شهرداری مالیات تلقی می شود. شهرداری در مقابل خدماتی که ارائه می کند، وجوهی مانند عوارض خودرو یا عوارض نوسازی و دفع پسماند دریافت می کند.

ماليات بر مصرف:

مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید آن کالا (به همراه قیمت کالا) پرداخت می کنند. به این ترتیب اگر شما میزان بیشتری از آن کالا مصرف کنید، در نهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت می کنید. اگرچه این نوع مالیات نهایتاً به وسیلۀ مصرف کنندۀ نهایی پرداخت می شود، اما وظیفۀ قانونی پرداخت آن به عهدۀ تولیدکنندگان و فروشندگان است. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونۀ آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیر الکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

بارزترین نمونۀ آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

ماليات بر ارزش افزوده:

منظور از مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی است که از تفاوت ارزش بین کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده در دوره ای مشخص گرفته می شود. این نوع مالیات چند مرحله ای است و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی بر حسب ارزش افزوده گرفته می شود.

مالیات بر ارزش افزوده با ایجاد شفافیت، فرار مالیاتی را کاهش می دهد و از مالیات ستانی مضاعف جلوگیری می کند؛ چرا که مالیات پرداخت شده تولیدکنندگان قبلی از مالیات بر فروش بعدی کسر می شود. به عبارت دیگر کالا و خدمات واسطه ای از پرداخت مالیات معاف می شوند.

در این نوع مالیات کالا و خدمات واسطه ای از پرداخت مالیات معاف می شوند.

در کشورهایی که ساز و کار مالیات بر ارزش افزوده برقرار است، کسب و کارها، منبع مالیات را از فروش خودشان جمع آوری کرده و آن را از طریق خرید از دیگر کسب وکارها، پرداخت می کنند. در این شکل نشان داده شده است که چگونه 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده (VAT) بر تولید و فروش لباس، عمل می کند.

فرار مالیاتی:

فرار مالیاتی در برخی کشورها، به دلیل عدم شفافیت درآمدها، زیاد است.

نگرفتن برخی مالیات ها:

برخی از انواع مالیات ها در ایران گرفته نمی شود و همین امر سبب شده است که انحرافاتی در مسیر سرمایه گذاری در کشور رخ دهد. از جملۀ این مالیات ها مالیات خانه های خالی و زمین های بایر است که سبب شده است این نوع دارایی های مصرفی به دارایی های سرمایه ای غیر مولد تبدیل شود.

ساير درآمد هاي دولت:

ساير درآمد هاي دولت، غير از ماليات:

1) غیر از مالیات بخش زیادی از درآمدهای مورد نیاز دولت در ایران از محل فروش دارایی هایی مثل نفت تأمین می شود.

این نمودار نشان می دهدکه بخش زیادی از درآمدهای دولت از محل فروش دارایی های تجدید ناپذیری مانند نفت و گاز تأمین شده است که درآمدی پایدار نیست؛ با قیمت نفت نوسان می کند و قابل تحریم است فروش این نوع دارایی ها، عملاً فروش دارایی هایی اساات که نه فقط به ما بلکه به نسل های بعد هم تعلق دارد. اگر با درآمد حاصل از فروش این منابع، دارایی های دیگری خلق نشود و این درآمدها صرف هزینه های جاری کشور (نظیر پرداخت دستمزد و ...) شود، در این صورت حتماً نسل های بعد، ما را نخواهند بخشید!

2) دولت سالیانه بخشی از درآمد مورد نیاز خود را نیز از طریق ایجاد بدهی تأمین می کند؛ یعنی از مردم قرض می گیرد یا آنها را در طرحهای عمرانی و سرمایه گذاری های دولت شریک می کند و از محل سود این طرح ها سودی بین آنها تقسیم می کند. این درآمد نیز نمی تواند تا ابد پایدار باشد.

عدم پايداري فروش منابع تجديد ناپذير:

چون با قیمت نفت نوسان می کند و قابل تحریم است.

جایگاه دولت در جریان چرخشی درآمد:

دولت و جریان چرخه درآمدی:

علاوه بر دو بازیگر اصلی اقتصاد، خانوار ها و شرکت ها، دولت ها نیز نقش و جایگاه مهمی در جریان چرخشی درآمد دارند.

بنابراین می توان گفت نمودار جریان چرخشی تعاملات بین خانوارها و شرکت ها که در درس پنجم بررسی کردیم کامل نیست چرا که دولت را نادیده گرفته بود. دولت ها برای تولید کالا و خدمات عمومی نیاز به منبع درآمدی دارندکه این درآمدها را از طریق مالیاتی که ازخانوارها (مالیات بردرآمد- مالیات بردارایی- مالیات بر مصرف (و بنگاه ها) مالیات برارزش افزوده کالاها -مالیات بر درآمد شرکت ها) می گیرند تامین می کنند و در مقابل کالا و خدمات تولیدی خود را به خانوارها و بنگاه ها عرضه می کنند.دولت برای تولید کالا و خدمات نیاز به عوامل تولید دارد که این عوامل تولید را از بازار عوامل تولید تامین می کند و در مقابل به بازار عوامل تولید پرداختی دارد که بخشی از درآمد خانوار را تشکیل می دهد و همچنین دولت در جریان تولیدات خود نیاز به یک سری

کالا و خدمات دارد که از بازار محصولات تولید تامین می کند و در مقابل به بازار محصولات پرداختی دارد که این پرداختی بخشی از درآمد بنگاه را تشکیل می دهد.